İMAM ZEYLAÎ’NİN NESEFÎ METNİNDEKİ NİKÂH BÖLÜMÜNÜN HÜKÜMLERİNİ TEMELLENDİRMESİNİN FIKHİ TAHLİLİ

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 81 - 105, 29.06.2023

Ramazan Tok , Nurullah Akdeniz

https://doi.org/10.56108/ujte.1205353

Öz

İslam hukukunda geniş bir yelpazeye sahip olan nikâh akdi, aile kurumunun temel taşlarının oturtulması için nasıl bir yol izleneceğini belirlemesi ve bu yolda bizlere ışık tutan bilgileri sağlaması açısından önemli bir yere sahiptir. Bu bağlamda âlimler, bu konuda bizlere ışık tutan bilgileri aktarmak için eserler kaleme almışlardır. Bunlar arasında Hanefi mezhebinde, mütûn-i erbaa diye bilinen temel eserler arasında Nesefi’nin Kenzu’l-Dekâik adlı eseri yer almaktadır. Biz de bu makalemizde Zeylaî’nin, Kenzu’l-Dekâik adlı esere yazdığı Tebyînu’l-Hakâik şerhinde nikâh bölümünün hükümlerini temellendirmesinin fıkhî tahlilini yapmaya çalışacağız.
Yazar, nikâh bölümünün hükümlerini açıklarken ayet ve hadislerden deliller sunmakta ayrıca Şafiî, Malikî ve Zâhirî mezheplerine de cevaplar vermektedir. Zeylaî, metot olarak önce kendi mezhebinin görüşlerine yer verir daha sonra varsa gerek mezhep içinde gerek mezhep dışında farklı görüşte bulunan müçtehitlerin görüşlerine ve delillerine de yer verir. En sonda da şerhini yapmış olduğu Kenzü’d-Dekâʾik’te bulunan hükümleri âyet ve hadislerle veya âyet ve hadislere dayanarak akli çıkarımlarla temellendirir. Bu yazımızda nikâh akdi, muharremât, veli, denklik ve kölenin nikâhı konularını ele aldık. İncelediğimiz bu bölümden hareketle Zeylaî'nin bu şerhi yazmaktaki amacının Nesefi metnindeki mevcut mesele ve hükümlere hukuki deliller getirmek olduğunu görmekteyiz. Ancak Zeylaî, yer yer de Nesefî metninde olmayan hükümleri bazen tamamlama niteliğinde ilaveler yapmaktadır. Zeylaî, bu şerhi kaleme alırken yeni içtihatlar yapmamakta, bilakis mezhep içerisinde tercih edilmiş görüşleri, âyet, hadis ve icmâ gibi şer‘i delilleri kullanarak izah etmektedir. Bazen de hükümleri lügat açısından inceleyip diğer mezhep imamlarının görüşlerine cevap verip kendi mezhebi olan Hanefi mezhebinin görüşünün isabetli olduğunu ortaya koymaya çalışmaktadır. Eserin bu özelliklerini dikkate aldığımızda, Zeylaî’nin mezhep içerisinde ki konumunun müçtehit seviyesinde olmadığını, mukallit derecesinde olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Nikâh, Muharremât, Denklik, Zeylaî, Tebyînu’l-Hakâik, Nikâh, Muharremât, Denklik, Zeylaî, Tebyînu’l-Hakâik

Teşekkür

Teşekkürler

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009.
• Apaydın, H. Yunus. “Şahit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/278-283. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Apaydın, H. Yunus. “Zâhiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/93-100. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Ati̇k, Sefa. “Hanefî Fakih İbn Nüceym’in Risâleleri Üzerine”. Diyanet İlmi Dergi 57/1 (15 Mart 2021), 205-240.
• Atik, Sefa. “İki Kardeş, İki Fakih: İbn Nüceym Kardeşler”. Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 979-1012.
• Bedir, Murteza. “Nesefî, Ebü’l-Berekât”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/567-568. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. ed. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Efendi, Ali Haydar. Dureru’l-ḥukkâm fî şerḥi mecelleti’l-aḥkâm. b.y.: Dâru’l-Cîl, 1991.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe ʿAbdullâh b. el-ʿAbsî. el-Kitâbu’l-Muṣannef fi’l-Eḥâdîs̱ ve’l-ʾÂs̱âr. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebu’-r-Ruşd, 1409.
• İbn Ebî Zeyd, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Ebî Zeyd el-Ḳayravânî. Metnü’r-Risâle. 1 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hanbel, Ebû ʿAbdullah Aḥmed ibn Muḥammed. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut, Âdil mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 2001.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrahîm b. Muḥammed el-Mıṣrî. el-Baḥru’r-râîḳ şerḥu Kenzi’d-daḳâiḳ. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 2. Basım, ts.
• İbn Rüşd, Ebû’l-Velîd Muḥammed b. Aḥmed b. Muḥammed b. Aḥmed Kurtûbî Endelusî. Bidâyetu’l-Muctehid ve Nihayetu’l-Muktesid. Ḳâhire: Dâru’l-Ḥadîs̱, 2004.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. Muvaṭṭaʾ. thk. M. Fuâd Abdülbâkī. 1 Cilt. Ḳâhire: Dâru İḥyāʾi’t-Turâs̱i’lʿarabî, ts.
• Karadağ, Bekir. “Memlûkler Dönemi Hanefî Fıkıh Düşüncesinin İlk Dönem Osmanlı Fıkıh Çalışmalarına Etkisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (Aralık 2019), 813-829.
• Kızılkaya, Necmettin. “Zeylaî, Osman b. Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/354-355. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Molla Ḫüsrev, Muḥammed b. Ferâmurz. Dureru’l-Ḥukkâm Şerḥu Gureri’l-Aḥkâm. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâiʾl-Kütübi’l-Arabiyye, 1431.
• Müslim, Ebû’l-Ḥüseyn Müslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Ḥâfıẓüddîn ʿAbdullah b. Aḥmed b. Maḥmûd. Kenzü’d-Deḳâiḳ. thk. Saîd Bektaş. 1 Cilt. b.y.: Daru’l-Beşaʾiri’l-İslamiyye, 2011.
• Özel, Ahmet. Hanefi Fıkıh Alimleri. Diyanet Vakfı Yayınları, 2022.
• Sifil, Ebubekir. “İbnü’l-Burhân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/536. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Sifil, Ebubekir. “Zeylaî, Abdullah b. Yûsuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/352-354. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Şahin, Ünal. Zeylaî ve İbn Nüceym’in Eserlerinde Ahkâmın Değişmesi Örneği. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb eṭ-. el-Muʿcemu’l-Kebîr - et-Ṭaberânî. thk. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ et-. es-Sünen. ed. Beşşar ʿAvvad Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1998.
• Türkan, Mustafa. İslam Hukuk Tarihinde Zâhirîlik (Davut ez-Zâhirî Örneği). Ankara: Sonçağ Akademi, Uzun dijital., 2016.
• Yaman, Ahmet. “Kenzü’d-Dekāiḳ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/261-262. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yanık, Özlem. Hanefî Fıkıh Bilgini Zeylaî’nin Hayatı Ve Tebyînü’l Hakâik Adlı Eserinin Tanıtımı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010.
• Zeylaʿî, ʿOs̱mân b. ʿAlî b. Meḥcen el-Bâriʿî Faḫruddîn el-Ḥanefî ez-. Tebyînu’l-ḥaḳâîḳ şerḥu Kenzi’d-daḳâiḳ ve Ḥâşiyeti’ş-Şelebî. Bulak; Kahire: el-Matbaʿatü’l-Kübra el-Emîriyye, 1895.