Mescidi Hayat, Hayatı Mescit Kılanlar: Mescit Güvercinleri

Yıl 2023, Cilt: 8 Sayı: 1, 1 - 24, 29.06.2023

Gencal Şenyayla

https://doi.org/10.56108/ujte.1293111

Öz

İslam medeniyeti mescit (cami) merkezlidir. Kurulduğu günden itibaren Müslümanları bir arada tutan, onları vahyin potasında eriten yerlen olan mescitler yüzyıllarca Müslümanlara hayat veren mezkezler olarak varlığını sürdürmüştür. Mescitler tarihi süreçte fonksiyonlarından önemli bir kısmını kaybetmiş ve 21. yüzyılın yaşam şartları ile insanlar mescitlerden uzaklaştırmıştır. İlk dönem İslam toplumu örnekliğinde mescitlerin fonksiyonelliğinin artırılması ve yeni bir ruh ve heyecanla tekrar hayatın merkezleri haline getirilmesi için çalışmalar yapılmalıdır. Bu bağlamda mescitleri cemaatle doldurmak, buraları ilmi faaliyetlere uygun hale getirmek, zikir, sohbet vb. faaliyetler düzenlemek bu mekanları fonksiyonel hale getirebilmek için yapılması gereken çalışmaların başında gelmektedir. Ayrıca geleneğimizde önemli yerleri olan İslam büyüklerinden bazılarının mescitlerle olan özel irtibat ve ilişkileri öne çıkarılarak bir farkındalık oluşturulması bu kapsamda önemli katkılar sağlayacaktır. Bu çalışmada kaynaklarda kendilerine “mescit güvercini” şeklinde lakap takılan sahâbe ve tâbiin neslinden 8 kişiden bahsedilecektir. Bahse konu bu kişilerin zamanlarının büyük bölümünü mescitlerde geçirdikleri, kalplerinin mescitlere bağlı olduğu, mescitlere olan bağlılıkları sebebiyle yaşadıkları dönemlerde bu şekilde künyelendirildikleri anlaşılmaktadır. Sahabe ve tâbiin neslinden bazı önemli kişilerin de içinde bulunduğu mescit güvercinlerinin hayat hikayeleri ve mescitlerle irtibatlarının öne çıkarılması, geleneği önemseyen günümüz Müslümanlarının mescitlerle irtibatını güçlendirme noktasında olumlu etkiler doğuracaktır. Genellikle bütün dinlerde pozitif bir hayvan olarak görülen güvercine İslam geleneği ve Türk kültüründe de kutsal gözle bakılmış, mescitlerde yuva yaptıkları gerekçesi ile güvercinlerin eti yenmediği gibi, dinen haram olmadığı halde bazı bölgelerde haram kabul edilmiştir. Dolayısıyla cami, mescit, güvercin ve mescit güvercinleri fenomenlerinin birlikte değerlendirilip mezcedilmesi, kalbi ve zihni bağlamda Anadolu insanında pozitif etkiler oluşturarak mescitlere ilgiyi artırabilecektir. Böylece mescit ve camilerin fonksiyonel hale getirilmesine önemli katkılar sağlanmış olacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Mescit, Cami, Güvercin, Fonksiyonellik

Kaynakça

• Ali el-Kârî, Nûreddin Ebu’l-Hasen Ali b. Sultân. Şerhu’ş-Şifâ Lil Kâdî İ’yâz. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutübi’l-'İlmiyye, 1421/2000.
• Âlûsî, Şehâbeddîn Mahmûd. Rûhu’l-Me’ânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-’Azîm ve’s-Seb’il-Mesânî. nşr. Ali Abdülbârî ’Uteyye. 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-'İlmiyye, 1415/1994.
• Aybakan, Bilal. “Şîrâzî, Ebû İshak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/184-186. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîhu’l-Bağdâd ve Züyûluhû. nşr. Mustafâ Abdülkâdir A’tâ. 24 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’l-Kutübi’l-'İlmiyye, 1417/1996.
• Baktır, Mustafa. “Suffe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/469-470. İstanbul: TDV Yayınları, 2009. Bekcerî, Moğultay b. Kılıç. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl. nşr. Ebû Abdirrahmân Âdil b. Muhammed- Ebû Muhammed Usâme b. İbrahim. 12 Cilt. Kahire: el-Fârûku’l-Hadîse, 2001.
• Belâzürî, Ahmed b. Yahya b. Câbir. Ensâbu’l-Eşrâf. nşr. Süheyl Zekkâr- Riyâd ez-Ziriklî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1996.
• Bozkurt, Nebi- Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Mescid-i Nebevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/281-290. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nâsır. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-Beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, t.y.
• İbn Hişam, Ebû Muhammed Abdülmelik b. Hişâm. es-Siretü’n-Nebeviyye. nşr. Ömer Abdüsselam Tedmürî. 2 Cilt. Beyrut, 2004.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânu’l-'Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, 1414/1993.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. nşr. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-'İlmiyye, 1990.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekir. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-'İlmiyye, 2003.
• İbnü’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. el-Muntezam fî Târîhi’l-Umemi ve’l-Mulûk. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ-Mustafa Abdülkâdir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutübi’l-'İlmiyye, 1992.
• İbnü’l-Hâc, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Abderî. el-Medhal. 4 Cilt. b.y: Dâru’t-Türâs, t.y.
• İbnü’t-Tiktakâ, Ebû Ca‘fer Safiyyüddîn (Celâlüddîn) Muhammed b. Alî b. Tabâtabâ. el-Fahrî fi’l-Adâbi’s-Sultâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kalemi’l-’Arabî, 1997.
• İsfahânî, Ebu Nuaym Ahmed b. Abdillah b. İshak. Hilyetü’l-Evliyâ ve Tabakâtü’l-Esfiyâ. 10 Cilt. Mısır: Matba’atü’s-Sa’âde, 1974.
• ’İyâz, Ebu’l-Fadl el-Kâdı ’İyâz b. Musa. Tertîbu’l-Medârik ve Takrîbu’l-Mesâlik. 8 Cilt. Mağrib: Matbaatü’l-Fudâle, 1983.
• Kandemir, M. Yaşar. “Abdullah b. Ömer b. Hattâb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/126-128. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• ……….. “Saîd b. Müseyyeb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/563-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2008. Önkal, Ahmet-Bozkurt-Nebi. “Cami”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/56-90. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Paça, Hüseyin. "Abdurrahman b. Muhammed b. Eş'as İsyanı". İslam Tarihi Araştırmaları Dergisi 3/5 (Ağustos 2019), 76-99. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/791061
• Paksoy, Kadir. “Sa'lebe Hadisinin Sened ve Metin Açısından Tenkidi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 2/2 (2004) 63-85. Sa’d, Kâsım Ali. Cemheretü Terâcimi’l-Fukahâi’l-Mâlikyye. 3 Cilt. Dubâyî: Dâru’l-Buhûs Li’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 2002.
• Sibt İbnü’l-Cevzî, Şemsüddîn Ebu’l-Muzaffer. Mirâtü’z-Zemân fî Tevârîhi’l-A’yân. nşr. Muhammed Berakât-Kâmil Muhammed el-Harrât. 23 Cilt. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-'Âlemiyye, 2013.
• Taberî, Ebu Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi’u’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. nşr. Ahmed Muhammed Şâkir. 24 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2000.
• Temmâm Hassân. “el-Luğatu’l-‘Arabiyye M’anâhâ ve Mebnâhâ”. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kutüb, 2006. Vâkidî, Ebû Abdillah Muhammed b. 'Ömer b. Vâkid. Kitâbu’l-Meğâzî. nşr. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-A’lemî, 1989.
• Yâkût el-Hamevî, Ebu Abdillah Şihâbüddîn. Mu’cemu’l-Buldân. Beyrut, 1995.
• Yıldız, Hakkı Dursun. “Abdullah b. Zübeyr b. Avvâm”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/145-146. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• ………. “Abdülmelik b. Mervân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1/266-270. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Yılmaz, Orhan vd. “Kutsal Bir Fenomen Olarak Yahudilik, Hristiyanlık ve İslamiyet’te Güvercin”. Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (2014), 129-140.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyer-u A’lâmi’n-Nübelâ. nşr. Mecmûatun mine’l-Muhakkikîn. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1985.
• Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Târîhu’l-İslam ve Vefeyâtü’l-Meşâhiri ve’l-A’lâm. nşr. Beşşâr Avvâd Ma’rûf. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2003.