TÜRK EFSANELERİNDE YİYECEK VE İÇECEKLER

Yıl 2020, Cilt: 4 Sayı: 3, 61 - 84, 10.10.2020

İlker Aydın

Öz

Efsaneler toplumdan topluma zamandan zamana bağlı olarak, bazı değişikliklerle nesilden nesile aktarılan genellikle sözlü geleneğe ait halk anlatılarıdır. Bu çalışmanın amacı efsane kavramı üzerinde durarak efsanelerde yer alan yiyecek ve içecekleri tespit etmek, yiyecek ve içecekleri Türk kültürü açısından değerlendirip yorumlamaktır. Araştırma nitel araştırma özelliği göstermektedir ve doküman incelemesi tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Demir’in (2013) "Türk Efsaneleri", Helimoğlu Yavuz’un (2013) "Diyarbakır Efsaneleri", Sakaoğlu’nun (1976) "101 Anadolu Efsanesi" ve yine Sakaoğlu’nun (2003) "101 Türk Efsanesi" adlı eserleri çalışmanın materyalini oluşturmaktadır. Araştırma verileri belgesel tarama ile toplanmıştır. Rakamlarla kodlama yapılarak veri toplama işlemi gerçekleştirilmiştir. Veriler önce yiyecek-içecek olarak ayrı bir sınıflamaya tabi tutulmuş, sonrasında ise yiyecekler farklı kategorilerde ele alınmıştır. Veriler bunlar üzerinden betimlenerek yorumlanmıştır. Çalışma kapsamında toplanan veriler betimsel analiz ile çözümlenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda yaklaşık 1246 efsaneden elde edilen bulgulara göre efsanelerde en fazla geçen içeceğin 693 kullanım sıklığıyla su, yiyeceğin de 142 kullanım sıklığıyla ekmek olduğu gözlenmiştir. Efsanelerde ekmeğin ve suyun temel anlamda kullanılmasının yanında; ekmeğin nimet, suyun da kutsal ve şifalı olduğuna değinilmiştir. Bundan hareketle Türklerde yemek kültürünün birçok alanda olduğu gibi efsanelerde de etkisini gösterdiği sonucuna varmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, efsane, yiyecek, içecek

Kaynakça

• BORATAV, Pertev Naili (2013), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, BilgeSu, Ankara.
• CRESWELL, John W. (1998), Qualitative Inquiry and research design: Choosing among five traditions. Thousand Oaks, CA: Sage Publications, London.
• DÉGH, Linda (2001), Legend and Belief: Dialectics of a Folklore Genre, Indiana University Press, Bloomington.
• DEMİR, Necati (2013), Türk Efsaneleri, Edge Akademi, Ankara.
• DUVARCI, Ayşe (2002), “Türklerde Yiyecek İçecek Kültürü”, https://www.tarihtarih.com, Erişim Tarihi: 21.04.2019.
• ELÇİN, Şükrü (2010), Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınevi, Ankara.
• ELLIS, Bill (2003), Aliens, Ghosts, and Cults. Legends We Live, University Press of Mississippi/Jackson, USA.
• ERGUN, Metin (1997), Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi I-II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
• ERTAŞ, Yasemin, GEZMEN-KARADAĞ, Makbule (2013), “Sağlıklı Beslenmede Türk Mutfak Kültürünün Yeri”, Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi/Gümüşhane University Journal of Health Sciences: 2 (1), s. 117-136.
• GÜLER, Sibel (2010), “Türk Mutfak Kültürü ve Yeme İçme Alışkanlıkları”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26, s. 24-30.
• GÜRHAN, Nazife (2017), “Yemek ve din: yemeğin dini simgesel anlamları üzerine bir inceleme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6 (2), s. 1204-1223.
• HELİMOĞLU YAVUZ, Muhsine (2013), Diyarbakır efsaneleri (5. Baskı), Eğiten Kitap, Ankara.
• ISLER, Gotthilf (1971), Die Sennenpuppe, Krebs, Basel.
• JAUHIAINEN, Marjetta (1982), “Uskomustarinat. In Irma-Riitta Jarvinen & Seppo Knuuttila (eds.)”, Kertomusperinne. Kirjoituksia proosaperinteen lajeista ja tutkimuksesta, Suomalaisen Kirjallisuuden Seura, Helsinki.
• KAFESOĞLU, İbrahim (1987), Türk Bozkır Kültürü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• KARASAR, N. (2012), Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayıncılık, Ankara.
• KILIÇ, Sami, ALBAYRAK, Ali (2012), “İslamiyetten Önce Türklerde Yiyecek ve İçecekler”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 7 (2), s. 707-716.
• KIZILDEMİR, Özgür, ÖZTÜRK, Emrah, SARIIŞIK, Mehmet (2017), “Cumhuriyet Dönemi Türk Mutfak Kültürünün Özellikleri ve Yaşanan Değişimler”, VI. Ulusal II: Uluslararası Doğu Akdeniz Turizm Sempozyumu, (14-15 Nisan 2017, Gaziantep), s. 349-356.
• KINSELLA, Michael (2011), Legend-Tripping Online. Supernatural Folklore and the Search for Ong’s Hat, University Press of Mississippi/Jackson, USA.
• KOSKI, Kaarina, FROG, Mr, SAVOLAINEN, Ulla (2016), Genre-Text-Interpretation: Multydisciplinary Perspectives on Folklore and Beyond, University Library, Helsinki.
• NAR, M. Şükrü (2014), “Günümüz Toplumunda Mitler: Anadolu Halk Efsaneleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, folklor/edebiyat, 20 (79), s. 55-77.
• ÖGEL, Bahaeddin (1988), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• ÖGEL, Bahaeddin (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş IV, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
• ORING, Elliott (2008). “Humor in Anthropology and Folklor”, In The Primer of Humor Research, ed. Victor Raskin, s. 183-210, Mouton de Gruyter, Berlin.
• SAKAOĞLU, Saim (1976), 101 Anadolu Efsanesi, Damla Yayın Evi, İstanbul.
• SAKAOĞLU, Saim (2003), 101 Türk Efsanasi, Akçağ, Ankara.
• SAKAOĞLU, Saim (2009), Efsane Araştırmaları, Kömen Yayınları, Konya.
• SEYİDOĞLU, Bilge (2005), Erzurum Efsaneleri, Erzurum Kitaplığı, İstanbul.
• SÖNMEZ, Veysel, ALACAPINAR, F. Gülderen (2016), Örneklendirilmiş Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Anı Yayıncılık, Ankara.
• SÜRÜCÜOĞLU, M. Saip, ÖZÇELİK, A. Özfer (2008), “Türk Mutfak ve Beslenme Kültürünün Tarihsel Gelişimi”, 38. İcanas Kongresi, (10-15 Eylül 2007, Ankara), s. 1289-1310.
• TANGHERLINI, Timothy R. (1990). “It Happened Not Too Far From Here...”. A Survey of Legend Theory and Characterization. Western Folklore 49 (4), p. 371-390.
• VON SYDOW, C. W. (1948). Selected Papers on Folklore Published on the Occasion of His 70th Birthday. Ed. Laurits Bødker. Rosenkilde and Bagger, Copenhagen.
• YILDIRIM, Ali, ŞİMŞEK, Hasan (2011), Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri (8. Baskı), Seçkin Yayınevi, Ankara.