GELENEKSEL İSKİLİP EVLERİ YERLEŞİM VE PLAN ÖZELLİKLERİ

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 54 - 72

Doğan Koşan

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1574186

Öz

Geleneksel Türk Evi, doğa ve çevre ile uyumlu, gösterişten uzak, ihtiyaçları karşılayan tasarım zenginliğine sahiptir. Bu tasarım zenginliği, esneklik özelliği sayesinde farklı biçimlere ve farklı işlevsellere kolaylıkla adapte olabilmiştir. Bu çalışmada Türk Evi’nin genel sınıflandırılması ile ilgili farklı yaklaşımlara değinilerek geleneksel İskilip Evleri’nin yerleşim ve plan özelliklerinin sınıflandırılması ve Türk Evi tipolojileri içerisindeki yeri irdelenmiştir. İskilip Evleri’nin topoğrafya üzerindeki yerleşim düzeni, sokak, bahçe ve ev ilişkisi ile zemin ve asıl kat olan üst katın plan tipleri tanımlanmıştır. Geleneksel Türk Evi’nde olduğu gibi İskilip Evleri de eğimli arazi üzerine kurulmuş dar, eğimli, kıvrımlı, çıkmaz ve merdivenli sokaklardan oluşmaktadır. Zemin katlar, bahçe, depo, ahır, samanlık, mutfak gibi iş mekânlarından oluşmaktadır. Asıl yaşam alanı ise ara kat ve üst katlardır. İskilip Evleri’nde sofanın konumuna göre plan tiplerinin sınıflandırması üst katlar (oda, sofa ve eyvan düzenini) esas alınarak yapılmıştır. Plan tipleri: Dış sofalı (yan sofalı, köşe sofalı), iç sofalı (karnıyarık sofalı ve orta sofalı) başlığı altında gruplara ayrılmıştır. Dış sofalı plan, en yaygın kullanılan plan tipidir. Türk Evi’nin sınıflandırmasında erken tarihli evlerde (15 -18. yüzyıl) kullanılan dış sofalı plan, İskilip Evleri’nde her dönem en çok tercih edilen plan tipi olmuştur. Sofanın konumuna göre yapılan sınıflandırma, sadece biçimsel farklılıkları ortaya koymakla; dönemsel, yöresel ve işlevsel farklılıkları sınıflandırmamaktadır. Bu yüzden açıklık-kapalılık esasına göre; açık sofalı plan ve kapalı sofalı plan olarak sınıflandırılma yapılmış; evlerin dönemsel, yöresel ve işlevsel özellikleri ortaya koyulmuştur. Genel olarak sofa 19. yüzyıldan önceki örneklerde açık ve daha işlevsel planda iken, daha sonra işlevi azalarak kapalı sofalı plana geçiş yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İskilip, Türk Evi, Plan, Sokak, Yerleşim.

LAYOUT AND PLANNING CHARACTERISTICS OF TRADITIONAL ISKILIP HOUSES

Öz

The traditional Turkish house, with its characteristic features, has an architectural richness spread over a wide geography beyond the borders of Anatolia. This functional design richness has transformed into a conscious stereotype. In addition, there are different designs that meet the needs. In this study, different thoughts on the classification of the Turkish house have been compared. The classification of the planning features of traditional Iskilip houses and their place in the Turkish house have been examined. The layout of the Iskilip houses on the topography, the relationship between the street, garden and house, and the plan types of the ground floor and the upper floor, which is the main floor, are defined. As in the traditional Turkish house, Iskilip houses are built on sloping land and consist of narrow, sloping, winding, dead-end and stair streets. The street has a strong relationship with the garden and the house. The ground floors consist of work spaces such as garden, storage, barn, hayloft and kitchen. The main living space is the middle floor and upper floors. Mid-floors consist of one or two rooms. The floor height is low. The classification of plan types is made based on the upper floors (room, sofa and iwan layout), as in the traditional Turkish house. Planning types: They are divided into groups under the heading of outer sofa (side sofa, corner sofa), inner sofa (carved sofa and middle sofa). The three-room corner sofa is the most commonly used plan type. In the classification of the Turkish House, the plan with an external sofa, which was used in early houses (15th and 18th centuries), has been the most preferred plan type in İskilip houses in every period. Therefore, according to the presence of the sofa, their formations either only show formal differences, and show periodic, regional and functional differences. Therefore, according to the principle of closure; they are classified as open sofa plan and closed sofa plan, and the periodic, regional and functional features of the houses are revealed.

Anahtar Kelimeler

İskilip, Turkish House, Plan, Street, Settlement.

Kaynakça

• Akok, M. (1953). Çankırı’nın eski evleri. Arkitekt, 7-8 (261-262), 142-153.
• Aksoy, E. (1963). Orta mekan: Türk sivil mimarisinde temel kuruluş prensibi. Mimarlık ve Sanat Dergisi, 7-8, 39-92.
• Arel, A. (1982). Osmanlı konut geleneğinde tarihsel sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları.
• Arseven, C.E. (1984). Türk sanatı (Konut). İstanbul: Cem Yayınları.
• Bektaş, C. (2005). Halk yapı sanatından bir örnek Antalya. İstanbul: Bileşim Yayınevi.
• Bostancı, F. (1989). Korunması Gerekli Tarihi Kentsel Dokulardaki Bozulma Nedenleri, ve İskilip Çarşı Mahallesinde Örneklemesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi
• Bozer, R. (1987). Kula evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çal, H. (1988). Tokat evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çay, A. (1998). Anadolu’nun Türkleşmesinde Çorum-İskilip ve Çevresinde Türk Yerleşmesi. Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Alimler Sempozyumu, 23-25 Mayıs 1997, İskilip.
• Eldem, S.H. (1968) Türk evi plan tipleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yayını.
• Eldem, S. H. (1984). Türk evi Osmanlı dönemi I. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre Turizm Değerlerini Koruma Vakfı.
• Eldem, S. H. (1987). Türk evi Osmanlı dönemi III. İstanbul: Türkiye Anıt Çevre turizm Değerlerini Koruma Vakfı.
• Ertürk, M. (2000a). İskilip İlçesi’nin Coğrafyası (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi
• Eyüpgiller, K.K. (1999). Bir kent tarihi Kastamonu. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İlter, F. (1992). Bir Anadolu şehri İskilip. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Günay, R. (1998). Türk ev geleneği ve Safranbolu evleri. İstanbul: Yem Yayınevi.
• Karpuz, H. (1993). Türk İslam mesken mimarisinde Erzurum evleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• Kazmaoğlu, M., Tanyeli, U. (1979). Anadolu konut mimarisinde bölgesel farklılıklar. Yapı Yayını, (33), 29-34
• Kılcı, A. (2007). İskilip’te Suyun Hikayesi Tarihi Sular, Çeşmeler ve Diğer Tesisler. Ankara. İskilip Kültür ve Eğitim Vakfı Yayını, 22.
• Kılcı, A. (2009). Selçuklu Devrinde İskilip Şehri. Selçuklu Şehirleri ve Medeniyeti Sempozyumu, Konya, s. 323-336.
• Kılcı, S. (2014). “Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Devrinde İskilip Mahalleleri ve Bu Mahallelerdeki Vakıf Yapılar”. Her Yönüyle İskilip: Dünü, Bugünü, Yarını, İskilip, 302-324.
• Komisyon. (1968). Çorum İl Yıllığı. Çorum: Çorum Valiliği Yayını, 112.
• Kömürcüoğlu, E. (1949). “İskilip Kasabası Kesin İmar Planı Raporu”. Artikekt, (05-06), 107-112.
• Kuban, D. (1995). Türk “Hayat”lı evi. İstanbul: Eren Yayıncılık,
• Küçükerman, Ö., Güner, Ş. (1995). Anadolu mirasında Türk evleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sert, S. (2014). Bir Anadolu Kenti İskilip’in Tarih ve Coğrafyasına Bakış. Her Yönüyle İskilip: Dünü, Bugünü, Yarını, İskilip, 325-336.
• Şenol, S. (2007). Anadolu Türk konut mimarisinde Divriği evleri. Sivas: Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm müdürlüğü.
• Temir, A. (1989). Kırşehir Emiri Caca Oğlu Nur el-din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi, Ankara: TTK Yayınları.
• Tuluk, Ö. İ. (2004). Geleneksel Çorum ev kültürü üzerine beş yapı üzerinden genel bir değerlendirme, Osmanlı döneminde Çorum Sempozyumu, Çorum, 209-226
• Tuztaşı, U., Aşkun, İ. Y. (2013). Türk evi idealleştirilmesinde Osmanlı evi ve Anadolu evi kavramlarının ortaklıklarına ilişkin işlevsel açıklamalar. Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, (66), 273-296.
• Wallace, M., Küçükerbaş, E. V. (2016). Geçmişten günümüze Türk kültüründe ev bahçesi anlayışı üzerine araştırmalar. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 3 (7), 144-154
• Yürekli, H. (1977). Türk evi: İskilip'ten örnekler. Mimarlık Tarihi ve Restorasyon Enstitüsü Bülteni, 3 (9-10), 2-11
• Yürekli, H., Yürekli, F. (2005). Türk evi gözlemler-yorumlar. İstanbul: Yapı Yayın.