DÜNYA SANAYİ COĞRAFYASINDA ÜLKELERİN VE KENTLERİN PLANLAMA ARACILIĞI İLE DEĞİŞEN KİMLİK VE ROLLERİ: TÜRKİYE - KOCAELİ ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 242 - 268, 30.03.2025

Duygu Kanık , Oya Akın

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1620857

Öz

Bu araştırmada dünya sanayi coğrafyası içerisinde küresel ölçekte Türkiye’nin, ulusal ölçekte ise “Sanayi Başkenti” olarak adlandırılan Kocaeli’nin sahip olduğu rol 2015-2016 yılı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) sanayi veritabanına kayıtlı yabancı sermayeli firmalar üzerinden, kalkınma, bölge ve kent plan kararları ile birlikte değerlendirilmek sureti ile analiz edilmiştir. Dünyadaki sürece paralel olarak Türkiye’nin yabancı sermaye yatırımlarına konu olmaya başladığı tarih doğrultusunda sanayi coğrafyasındaki rolü nedir? Yabancı sermaye yatırımları ülkenin neresinde, neden konumlanmıştır? En çok yabancı sermaye yatırıma konu olan Kocaeli’nin yatırım için tercih edilme nedenleri nelerdir? Kocaeli’nin günümüzdeki kimliğinin oluşmasında yapılan yatırımların etkileri nelerdir? Kalkınma, bölge ve kent plan kararlarının bu kimlik üzerindeki etkileri nelerdir? sorularından yola çıkan bu araştırma kapsamında; yabancı sermayeli firmaların konumları, sektörleri, kuruluş/ortaklık yılları, merkez ofisleri ana göstergeler olarak belirlenmiş ve bu göstergeler kalkınma, bölge ve kent plan kararları ile birlikte değerlendirilmiştir.
Bu ana göstergeler ışığında araştırmanın uluslararası ölçekteki bulgusu “Türkiye’nin dünya sanayi coğrafyasında diğer pazarlara ulaşmak amacıyla yatırım yapılan bölgesel bir merkez olduğudur”. Ulusal ölçekte tespit edilen bulgu ise; Kocaeli’nin İstanbul’da yatırım yapan yabancı sermayeli sanayi kuruluşlarının desantralizasyon merkezi olarak sanayi kimliği ile öne çıktığı; kalkınma ve bölge planı kararlarının kent plan kararlarının uygulanmasına izin vermediği ve kentin diğer potansiyellerinin ön plana çıkmasını engellediğidir.

Anahtar Kelimeler

Yabancı Sermaye, Sanayi, Kocaeli, Dünya Sanayi Coğrafyası

CHANGING IDENTITIES AND ROLES OF COUNTRIES AND CITIES IN THE WORLD’S INDUSTRIAL GEOGRAPHY DUE TO PLANNING: TURKEY – KOCAELİ EXAMPLE

Öz

In this study, the role of Turkey on global scale within the World’s Industrial Geography and that of Kocaeli, which is called “the Capital of Industry” on national scale, have been analysed over foreign capitalized firms saved on the database of The Union of Chambers and Commodity Exchanges of Turkey (TOBB) during the period of 2015-2016 by evaluating together with development, regional and city plans decisions. Within the scope of our research, based on the leading questions such as “What is the role of Turkey in this industrial geography parallel to the process in the world as of the date when Turkey started to become the subject of foreign capital investments? In which part of Turkey and why were foreign capital investments positioned? Being a city which is most subject to foreign capital investment, what makes Kocaeli preferable to make investment? What are the impacts of such investments on the current identity of the city? What are the effects of development, regional and city plans decisions on this identity?”, the locations of foreign capital investments, the year of establishment/partnership, and their central offices were set out as main indicators and this main indicators evaluated with development, regional and urban plan decisions.
In terms of these main indicators, the research finding on international scale is that “Turkey is a regional hub where investments are made in order to access other markets in the world’s industrial geography”. The finding on national scale is that Kocaeli becomes prominent with its industrial identity as a centre of decentralization of foreign capital industrial organizations making investment in the province of İstanbul; development and regional plan decisions do not allow the practice of city plan decisions and inhibit take over the other potentials of the city.

Anahtar Kelimeler

Foreign Capital, Industry, Kocaeli, World’s Industrial Geography.

Kaynakça

• Akdeve, E. (2008). Sanayi Kümelerinde Yenilik, İşletmelerarası İlişkiler ve Yakınlıklar Organize Sanayi Bölgesinde Uygulama: Ankara 1. Organize Sanayi Bölgesi (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akın, O. (1999). Küreselleşme Olgusu ve Kent Mekanı Üzerindeki Etkileri (İstanbul Metropoliten Alanı Örneğinde) (Yayımlanmamış doktora tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Aslan, N. (1997). Uluslararası Özel Sermaye Akımları: Portföy Yatırımları ve Sıcak Para Hareketleri. İstanbul: Türkmen Kitabevi.
• Avdan, F., (2009). Cumhuriyet Dönemi Kentleşme Sürecinde Planlama Deneyimi: 1930-1980 İzmit Planları (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aydemir Ş., Aydemir, S. E., Beyazlı D. S., Ökten N., Öksüz A. M., Sancar C., Özyaba M., Türk Y. A. (2004). Kentsel Alanların Planlanması ve Tasarımı. Trabzon: Akademi Kitabevi.
• Bumin, K. (1990). Demokrasi Arayışında Kent. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Castells, M. (2006). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür, İkinci Cilt: Kimliğin Gücü. (Çev. Kılıç, E.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Castells, M. (2007). Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür, Üçüncü Cilt: Binyılın Sonu. (Çev. Kılıç, E.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çakmak, U. (2016). Güney Kore’nin Ekonomik Kalkınmasının Temel Dinamikleri (1960-1990), Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Birimler Fakültesi Dergisi, Y:2016, C.21, S.1, 151-171. Erişim adresi: http://dergipark.ulakbim.gov.tr/sduiibfd/article/view/5000182872/5000161768
• Çetinkaya, M. (2004). Türkiye Ekonomisinde Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımının Önemi. Erişim adresi: dergisosyalbil.selcuk.edu.tr/susbed/article/download/732/684.
• Çubuk, M. (1983). Tarih Boyunca Çevre ve Toplumun Tasarlanmış Eylemi olarak Şehircilik: Doğuşu ve Gelişimi, Çoğaltılmış Ders Notu, MSÜ Mimarlık Fakültesi.
• Duranay, N. vd. (1972). Cumhuriyetten Bu Yana İstanbul Planlaması. Mimarlık Forum Dergisi, Yıl 10, Sayı 7, s. 67-108. Erişim adresi: http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/421/6606.pdf
• Düzgün, R., Türker, O., Ecevit, E. (2009). İlk 500 Sanayi Kuruluşunda Yabancı Sermaye Payının Sektörrel Analizi ve Bazı Göstergeler İtibariyle Yabancı Sermayeli İşletmelerin Performansları. Erişim adresi: http://iibf.erciyes.edu.tr/dergi/sayi33/8.k%C4%B1s%C4%B1m.pdf.
• Ersoy, M. (2005). Türkiye’de Kent Planlamasının Güncel Sorunları. 9.Ulusal Halk Sağlığı Günleri, Bildiri Özet Kitabı, s. 137-144.
• Ersoy, M. (2007). Kentsel Planlama Kuramları. İmge Kitapevi, 1. Basım, Ankara.
• Ersoy, M. (2012). Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Ninnova Yayıncılık.
• Güven, A. (2016). Kent, Kentlileşme ve Kentsel Yönetim İhtiyacı. Journal of International Management, Educational and Economics Perpectives, 4 (1), s. 21-30. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/368422
• Harvey, D. (1997). Postmodernliğin Durumu. İstanbul: Metis Yayınları.
• IMF. (2016). Global Monitoring Report 2015/2016. https://openknowledge.worldbank.org/bitstream/handle/10986/22547/9781464806698.pdf Karaş, G. (2017). Bağımlılık Teorisi Perspektifinden DTÖ Kapsamındaki Korumacılık Politikası Araçlarının Kullanımı. İnternational Journal of Public Finance, 2 (2), 245-263. doi: 10.30927/ijpd.356692.
• İnan, A. (1972). Devletçilik İlkesi ve Türkiye Cumhuriyetinin Birinci Sanayi Planı 1933. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kar, M. ve Tatlısöz, F. (2008). Türkiye’de Doğrudan Yabancı Sermaye Hareketlerini Belirleyen Faktörlerin Ekonometrik Analizi. KMU İİBF Dergisi, Yıl 10, Sayı 14, s:436-458.
• Karabıçak, M. (2000). Türkiye’de Ekonomik İstikrarsızlığın Tarihsel Gelişim Süreci. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, Y.2000, C.5, S.2, s.49-65.
• Karaş, G. (2017). Bağımlılık Teorisi Perspektifinden DTÖ Kapsamındaki Korumacılık Politikası Araçlarının Kullanımı. İnternational Journal of Public Finance, E-ISSN:2548-0499, DOI:10.30927/ijpf.356692, Vol./Cilt:2, Issue/Sayı:2, 245-263.
• Kayan, A., (2012). Türkiye’de Bölge Planlaması: Sorunlar ve Çözüm Önerileri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute, Yıl/Year: 2012 Cilt/Volume: 9 Sayı/Issue: 20.
• Kaygalak, İ. (2015). Türkiye’de Sanayi Kümelenmesi ve Sanayinin Yer Seçimindeki Yeni Eğilimler. Erişim adresi: http://tucaum.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/280/2015/08/semp6_19.pdf.
• Keleş, R. (2010). Kentleşme Politikası. İmge Kitabevi, Ankara.
• Mert, Z. G. (2002). 1980 Sonrası Üretim ve Hizmet Etkinlikleri İlişkilerinin Tanımlanması Mekana Yansımaları Ve İstanbul Bölgesi Kapsamında Bir Değerlendirme (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Müderrisoğlu B., Gezici Korten F. (2015). Mevcut Yığılmaların Kümelenmeye Dönüşümünde İlişkilerin Mekansal Dağılımı ve Yakınlık Olgusu. Planlama Dergisi 2015, 25 (2), 107-121. doi: 10.5505/planlama.2015.40085
• Orta Anadolu Makine ve Aksamları İthalatçıları Birliği, (Nisan, 2017), Makine Sektörü Makro Pazar Analizi Mevcut Durum Değerlendirmesi ve Stratejik Öneriler Raporu, Erişim adresi http://www.makfed.org/images/s/MakineSektoruStratejiveUygulamaPlani.pdf, (Erişim tarihi: 15.01.2025)
• Parasız, İ. (2004). Türkiye Ekonomisi. Bursa: Ezgi Yayınevi.
• Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2017). 81 İl Sanayi Durum Raporu, s. 352-365. Erişim adresi: https://www.sanayi.gov.tr/plan-program-raporlar-ve-yayinlar/81-il-sanayi-durum-raporlari/mu1603011615
• Sezik, M. (2016). Kent Kimliğinin Korunması ve Kentsel Gelişimin Sağlanması Bağlamında Yerel Yönetimin Önemi: Adıyaman Örneği. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt 6, Sayı 2, s. 43-56. Erişim adresi: http://iibfdergisi.ksu.edu.tr/download/article-file/264634
• Şahin, O. E. (2023). Modern Ütopyacı Düşünürlerin İdeal Kent Arayışları. Akademik İzdüşüm Dergisi (AİD), Cilt 8, Sayı 2, s. 465-494. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3215875
• Şener, S., Kılıç C. (2008). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Yabancı Sermaye. Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi, 2008/1, s:22-49. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/bilgisosyal/issue/29126/311561.
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB). (2015). 72. Genel Kurul Ekonomik Rapor. Erişim adresi: https://tobb.org.tr/Documents/yayinlar/2016/72GK/72-Genel-KurulEkonomikRapor2015.pdf
• Tekeli, İ., (1972). Bölge Planlama Üzerine. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayını.
• TİM. (2016). Ekonomi ve Dış Ticaret Raporu. Erişim adresi: https://www.tim.org.tr/files/downloads/raporlar/tim_ekonomi_raporu_2016.pdf
• TİM. (2017). Ekonomi ve Dış Ticaret Raporu. Erişim adresi: https://www.tim.org.tr/files/downloads/raporlar/tim_ekonomi_raporu_2016.pdf
• Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM), (2017), Ekonomi Dış Ticaret Raporu 2017, Erişim adresi http://www.tim.org.tr/files/downloads/Raporlar/T%C4%B0M_Ekonomi_Raporu_2017.pdf, (Erişim tarihi: 15.01.2025)
• Uras, G. (2017). Ayşe Teyze Soruyor, Güngör Hoca Anlatıyor Sanayileşecektik Büyüyecektik N’oldu Bize?. İstanbul: Doğan Kitap.
• Yeşil, S. (2010). Küreselleşme ve İşletmelerin Küreselleşme Süreçleri: Karşılaşılan Fırsatlar ve Tehditler. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6, 1, 22-72.
• Yıldırım, C. (2011). Birinci ve İkinci Nesil Washington Uzlaşması: Neoliberal İktisat Politikalarının 1980’den Sonraki Evrimi. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7, 2, 1-23.
• Yıldırım, M. M. (2018). Know-How Sözleşmeleri. YBHD, Yıl 3, Sayı 2018/1, s.2017-257. Erişim adresi: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/428274.
• Yurdakul, E. (2005). Türkiye’de Sanayileşme Sürecinde Organize Sanayi Bölgeleri ve Eskişehir OSB Uygulaması (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• https://data.tuik.gov.tr/, Erişim tarihi: 16.06.2017-15.01.2025.
• https://www.imf.org/ Erişim tarihi: 08.05.2017-15.01.2025.
• https://marka.org.tr/ Erişim tarihi: 15.01.2025.
• https://openknowledge.worldbank.org/ Erişim tarihi: 08.05.2017-15.01.2025.
• http://sanayi.tobb.org.tr/ Erişim tarihi: 15.05.2016-15.01.2025.
• https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/ Erişim tarihi: 15.01.2025.
• https://www.yased.org.tr/ Erişim tarihi: 24.03.2019-15.01.2025.