JEAN DE THÉVENOT’UN PERSPEKTİFİNDEN 17. YÜZYIL MISIR’I

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 320 - 328

Gülistan Keikha Shahinpour

https://doi.org/10.47525/ulasbid.1618821

Öz

Osmanlı coğrafyası, keşfetmek, gözlem yapmak veya ticaret yapmak amacıyla pek çok seyyahın ziyaret ettiği bir merkez olmuştur. Bu seyyahların ilgi odağı imparatorluk merkezi olduğu gibi Mısır gibi egemenlik bölgelerini de kapsamaktadır. Bu seyyahların kaleme aldıkları eserleri, Osmanlı İmparatorluğu ve egemenliği altındaki bölgelerin tarihini, kültürünü ve coğrafyasını anlamak için önemli kaynaklardır. Her biri kendi döneminde Osmanlı topraklarına farklı bir perspektiften bakarak dikkate değer bilgiler sunmuşlardır. 1633-1667 yılları arasında yaşayan Fransız gezgin ve coğrafyacı Jean de Thévenot da bunlardan birisidir. 17. yüzyılın ortalarında seyahatine başlamıştır. Thévenot, 1655-1667 yılları arasında üç farklı seyahat gerçekleştirmiştir. Seyyahın gördüğü şehirlerin bazıları İstanbul, İskenderiye, Reşit ve Kahire’dir. Seyahatlerini detaylı bir şekilde not etmiştir. Bu eseri, özellikle Doğu’nun kültürü, coğrafyası ve yaşam tarzı hakkında önemli bilgiler içermektedir. 1657 yılında Mısır’a gitmiş ve orada yaklaşık iki yıl kalmıştır. Eseri o dönemdeki Mısır’ın durumunu ayrıntılı bir şekilde anlattığı için değerli bir kaynaktır. Özelde Mısır ve genelde Osmanlı İmparatorluğu’na dair bir perspektif sunmaktadır. Bununla birlikte Mısır’ın tarihini, kültürünü, coğrafyasını ve toplumsal yapısını detaylı bir şekilde incelemiştir. Eserinde Nil Irmağı kıyısındaki şehirler, Mısır mimarisi, yerel halkın yaşam tarzı ve gelenekleri hakkında çeşitli bilgiler paylaşmıştır. Bunun yanı sıra Osmanlı İmparatorluğu sınırlarında olmasına rağmen, merkezden uzak olan Mısır’ın yönetimine dair aydınlatıcı veriler aktarmaktadır. Bu çalışmada Thévenot’un seyahatnamesi esas alınarak Arapça-Türkçe kronikler, Osmanlı arşiv belgeleri ve literatürdeki veriler karşılaştırılmalı analiz yapılarak Mısır’ın 17. yüzyıldaki sosyo-ekonomik-siyasi hayatını ortaya koymak amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Mısır, 17. Yüzyıl, Jean de Thévenot, Seyahatname

17TH CENTURY EGYPT FROM THE PERSPECTIVE OF JEAN DE THÉVENOT

Öz

The Ottoman geography became a center where many travelers visited in order to explore, observe or trade. The focus of these travelers was not only the imperial center but also sovereign regions such as Egypt. The works they wrote are important sources for understanding the history, culture and geography of the Ottoman Empire and the regions under its sovereignty. Each of them provided remarkable information by looking at the Ottoman lands from a different perspective in their own period. French traveler and geographer Jean de Thévenot, who lived between 1633-1667, is one of them. He started his travels in the middle of the 17th century. Thévenot made three different journeys between 1655-1667. Some of the cities the traveler saw were Istanbul, Alexandria, Rashid and Cairo. He made detailed notes of his travels. This work contains important information, especially about the culture, geography and lifestyle of the East. He traveled to Egypt in 1657 and stayed there for about two years. His work is a valuable source because it describes the situation of Egypt in that period in detail. It offers a perspective on Egypt in particular and the Ottoman Empire in general. In addition, he examined Egypt’s history, culture, geography and social structure in detail. In his work, he shared various information about the cities on the banks of the Nile River, Egyptian architecture, the daily life and traditions of the local people. In addition, he provides enlightening data on the administration of Egypt, which was far from the center, despite being within the borders of the Ottoman Empire. This study aims to reveal the socio-economic and political life of Egypt in the 17th century by making a comparative analysis of Arabic-Turkish chronicles, Ottoman archive documents and data in the literature, based on Thévenot's travelogue.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Egypt, 17th Century, Jean de Thévenot, Travelogue

Kaynakça

• BOA (Ottoman Archive), TS.MA.e, 881-27, H-09-10-0926.
• BOA, A.{DVNSMHM.d..., 43-318, H-29-06-988
• BOA, MAD.d.., 3769, H-29-12-1067.
• BOA, D..BŞM.d..., 535, H-29-08-1098
• Artan, T. (2013). Yerasimos, Stefanos. TDV İslam Ansiklopedisi, 43, 482-483.
• Barthelemy d’Herbelot (1777). Bibliothèque Orientale ou Dictionnaire Universel. A La Haye, J. Neaulme&N. Van Daalen, Libraires.
• Bevilacqua, A. (2016). How to organise the orient: D’Herbelot and the Bibliothèque Orientale. Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 79(1), 213-261.
• Bulut, Y. (2007). Oryantalizm. TDV İslâm Ansiklopedisi, 33, 428-437.
• Celâl-zâde Mustafa. (1990). Selim-Nâme. (prepared by Ahmet Uğur-Mustafa Çuhadar), Kültür Bakanlığı Yayınevi.
• Erdoğdu, F., & Tatar, N., & Çakır, E. (2011). Nümizmatikten tarihe katkı sikkelerdeki yapılara harika bir örnek: İskenderiye Feneri. The History School, (10), 87-99.
• Es-Seyyid Mahmud, S. M. (1990). XVI. asırda Mısır Eyâleti. Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Yayınları.
• Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî. (1938). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Mısır, Sudan, Habeş (1672-1680). 10, Devlet Basımevi.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. (2024). Künhü’l-Ahbâr. (prepared by Suat Donuk), 1. Edition, 4, Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Güngör, T. K. (2022). Thévenot Seyahatnamesinde 17. yüzyılda İzmir ve Ege Adaları. The Journal of Academic Social Science, (124), 82-98. http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.54859
• Hentch, T. (1996). Hayali Doğu, Batı’nın Akdenizli Doğu’ya politik bakışı. (Tr. Aysel Bora), 1. Edition, Metis Yayınları.
• Hoca Sadettin Efendi (1992). Tacü’t-Tevarih. (prepared by İsmet Parmaksızoğlu), 4, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• İbn İyas. (2016). Yavuz’un Mısır’ı fethi ve Mısır’da Osmanlı idaresi (Bedâyi’ü’z-Zühûr fî Vekayi’i’d-Duhûr). (Published by Muhammed Mustafa, tr. Ramazan Şeşen), 1. Edition, Yeditepe Yayınevi.
• Jean de Thévenot. (1686). The travels of Monsieur de Thevenot into the Levant, in three parts Turkey, Persia and The East-Indies. London: Printed by H. Clark, for H. Faithorne, S. Adamson, C. Skegnes, and T. Newborough.
• Jean de Thévenot. (2014). Thévenot Seyahatnamesi. (Tr. Ali Berktay), Stefan Yerasimos (Ed.), 2. Edition, Kitapyayınevi.
• Keikha Shahinpour, G. (2024). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde şekerin serüveni, MAKU SOBED, (40), 163-174. https://doi.org/10.20875/makusobed.1538033
• Kılıç, Ü. (2021). Oryantalizm ve Doğu. Düşünce Dünyasında Türkiz, (60), 11-25.
• Muceni, E. (2021). En quête des secrets du Levant: Observations sur les momies égyptiennes dans les récits des voyageurs européens du XVIIe siècle (1601-1679). Viatica, (8). https://doi.org/10.52497/viatica1641
• Özkan, A. (2021). Jean de Thévenot Seyahatnamesi’nde Türklerin gündelik yaşamı üzerine. Prof. Dr. Gönül Yılmaz’a Armağan’ı içinde, M. Emin Özcan (Ed.), Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2003). Osmanlı İmparatorluğu’nda paranın tarihi. 3. Edition, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Pietro Della Valle. (1990). The pilgrim-the travels of Pietro Della Valle. (Translated, Abridged and Introduced by George Bull), Sydney Auckland Johannesburg.
• Şahin, E. (2017). Klâsik Türk Edebiyatı metinlerinde Nil Nehri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19 (19), 275-312.
• Tok, Ö. (2002). XVII. yüzyılda Mısır Eyaleti. Unpublished PhD Thesis, Erciyes University.
• Türkyılmaz, Ü. (2025). Jean de Thévenot’nun Seyahatnamesine yansıyan Oryantalizmin izleri. Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Winter, M. (1992). Egyptian society under Ottoman rule, 1517-1798. 1. Edition, Routledge.