MONTRÖ SÖZLEŞMESİ BAĞLAMINDA KARADENİZ’DE TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİ

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 50 - 67, 10.01.2023

Melih Dinçer

Öz

Bu çalışmanın amacı Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin Türkiye’nin Karadeniz politikasındaki ve Türk-Rus ilişkilerindeki önemini açıklamaktır. Türkiye Boğazlar üzerinden Karadeniz’e geçişi kontrol ettiği için, jeopolitik açıdan çok stratejik bir konumdadır. Montrö Sözleşmesi Türkiye’nin güvenliği ve Karadeniz’de Türk-Rus ilişkileri için nasıl bir fonksiyona sahiptir? Literatürde tartışılan bu araştırma sorusuna cevap verebilmek için Türkiye’nin yaşadığı son dönemdeki güncel dış politika krizleri analiz edilmiştir. Bu çalışmada argüman olarak Türkiye’nin Montrö Sözleşmesi’nden doğan haklarını kullanarak başta ABD ve müttefikleri olmak üzere, NATO ile Rusya arasında denge politikası uyguladığı ve bu sayede Karadeniz’i çatışma alanı hâline gelmekten koruduğu öne sürülmektedir. Ayrıca, geçiş rejimini kontrol etmesi Türkiye’nin NATO ile Rusya arasında iletişim köprüsü kurmasına olanak tanımaktadır. Çalışmanın mevcut akademik literatüre katkısı bu argümanı yeni bir konu olan Rusya-Ukrayna Savaşı ile test etmesidir.

Anahtar Kelimeler

NATO, Rusya, Türkiye, Karadeniz, Güvenlik, Montrö Sözleşmesi

TURKEY-RUSSIA RELATIONS IN THE BLACK SEA IN THE CONTEXT OF THE MONTREUX CONVENTION

Öz

The aim of this study is to explain importance of Montreux Convention in Turkey's Black Sea policy and Turkish-Russian relations. Since Turkey controls passage to Black Sea via the Straits, it is in a very strategic position geopolitically. What is function of Montreux Convention for Turkey’s security and Turkish-Russian relations in Black Sea? In order to answer this research question discussed in literature, recent foreign policy crises of Turkey were analysed. In this study, it is argued that Turkey, using its rights arising from Montreux Convention, implements a policy of balance between NATO and Russia, especially the USA and its allies, thus protecting Black Sea from becoming a conflict zone. In addition, controlling the transition regime allows Turkey to establish a communication bridge between NATO and Russia. The contribution of the study to the current academic literature is that it tests this argument with a new topic, Russia-Ukraine War.

Anahtar Kelimeler

NATO, Russia, Turkey, Black Sea, Security, The Montreux Convention, NATO, Rusya, Türkiye, Karadeniz, Güvenlik, Montrö Sözleşmesi

Kaynakça

• Acar, K. (2019). “Kırım Savaşı (1853-56) Döneminde Propaganda: Rus Popüler Kültüründe Savaş ve Düşman İmgesi”, Bilig, 88, ss. 113-136.
• Açıkmeşe, S. A. (2011). “Algı mı, Söylem mi? Kopenhag Okulu ve Yeni-Klasik Gerçekçilikte Güvenlik Tehditleri” Uluslararası İlişkiler, 8 (30), ss. 43-73.
• Ağır, B. S. (2015). “Güvenlik Kavramını Yeniden Düşünmek: Küreselleşme, Kimlik ve Değişen Güvenlik Anlayışı” Güvenlik Stratejileri Dergisi, 11 (22), ss. 97-131.
• Aral, B. (2019). “The World Is Bigger than Five: A Salutary Manifesto of Turkey’s New International Outlook”, Insight Turkey, 21 (4), ss. 71-95.
• Aşık, A. (2010). “Karadeniz Bölgesi'ndeki Değişimin Analizi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 6 (12), ss. 33-57.
• Aydın, M. (2021). “Turkish Foreign Policy in the Chaos of War, 1939-1945”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 23 (6), ss. 854-871.
• Ayhan, İ. S. (2015). “Soğuk Savaş Sonrası Rusya’nın Karadeniz Stratejisi”, Barış Araştırmaları ve Çatışma Çözümleri Dergisi, 3 (2), ss. 1-22.
• Baldwin, D. A. (1997). “The Concept of Security”, Review of International Studies, 23 (1), ss. 5-26.
• Baylis, J. (2001). “International and Global Security in the Post-Cold War Era” (ss. 253-276), John Baylis ve Steve Smith (Ed.), the Globalization of World Politics: an Introduction to International Relations, Second Edition, New York: Oxford University Press.
• Baysal, B. ve Lüleci, Ç. (2015). “Kopenhag Okulu ve Güvenlikleştirme Teorisi”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 11 (22), ss. 61-96.
• BBC (2022a). “Montrö Boğazlar Sözleşmesi: Türkiye'nin hamlesi ne anlama geliyor, Rusya-Ukrayna krizinin seyri değişebilir mi?’’, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-60571805, (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• BBC (2022b). “Antalya Zirvesi: Rusya, Ukrayna'nın ateşkes çağrısına yanıt vermedi’’, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-60698944, (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• BBC (2022c). “Turkey shoots down Russian warplane on Syria border’’, https://www.bbc.com/news/world-middle-east-34907983, (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• BBC (2015). “Türkiye-Rusya uçak krizi: 10 günde neler yaşandı?’’, https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/12/151204_rusya_krizin_10_gunu (Erişim Tarihi: 31 Temmuz 2022).
• Biersack, J. ve O’Lear, S. (2014). “The geopolitics of Russia's annexation of Crimea: narratives, identity, silences, and energy”, Eurasian Geography and Economics, 55 (3), 247–269.
• Bolat, M. ve Güneş, B. (2022). “Montrö Boğazlar Sözleşmesine Giden Yolda Rebus Sic Stantibus (Koşullardaki Köklü Değişimler) İlkesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 71, ss. 68-84.
• BOTAŞ, “Doğal Gaz ve Petrol Boru Hatları Haritası’’, https://www.botas.gov.tr/Sayfa/dogal-gaz-ve-petrol-boru-hatlari-haritasi/168 (Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022).
• Buzan, B., Wæver, O. ve Wilde, J. D. (1998). Security: A New Framework for Analysis, Colorado: Lynne Rienner Publishers.
• Bükülmez, B. ve Küpeli, T. (2007). “Küresel Güçlerin Karadeniz Stratejilerinin Önündeki Engel: Montrö”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, 3 (5), 1ss. 93-219.
• Cambridge Dictionary (2022). “Security’’, https://dictionary.cambridge.org/tr/s%C3%B6zl%C3%BCk/ingilizce/security, (Erişim Tarihi: 22.06.2022).
• Cankara, P. Ö. (2017). “2000’li Yıllarda Türkiye ile Rusya Arasındaki Siyasi İlişkilerin Ekonomik İlişkilere Yansıması”, Researcher: Social Science Studies, 5 (10), ss. 310-322.
• Çelikpala, M. ve Erşen, E. (2018). “Turkey’s Black Sea Predicament: Challenging or Accommodating Russia?”, Perceptions, 23 (2), ss. 72-92.
• Demiryol, T. (2018). “Türkiye-Rusya İlişkilerinde Enerjinin Rolü: Asimetrik Karşılıklı Bağımlılık ve Sınırları”, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 17 (4), ss. 1438-1455.
• Deutsche Welle (2022). “Erdoğan: Ne Rusya'dan ne de Ukrayna'dan vazgeçeriz’’, https://www.dw.com/tr/erdo%C4%9Fan-ne-rusyadan-ne-de-ukraynadan-vazge%C3%A7eriz/a-60886805, (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• Dikkaya, M. ve Orhan, M. (2004). “Economies of the Black Sea Economic Cooperation (BSEC) Countries and their Bilateral Trade”, Journal of Economic and Social Research, 6 (2), ss. 63-86.
• El Pais (2022). “How to justify a war: Putin’s arguments for invading Ukraine’’, https://english.elpais.com/international/2022-02-26/how-to-justify-a-war-putins-arguments-for-invading-ukraine.html (Erişim Tarihi: 05.07.2022).
• Erşen, E. (2016). “Suriye Sorunu Gölgesinde Türkiye-Rusya İlişkilerinde Normalleşme Süreci”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 3 (2), ss. 153-171.
• Eşel, G. (2015). “Değişen Karadeniz Jeopolitiğinde: Amerikan Faktörü”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 1 (2), ss. 45-64.
• Gardner, H. (2016). “The Russian annexation of Crimea: regional and global ramifications”, European Politics and Society, 17 (4), ss. 490-505.
• Habertürk (2022). “Cumhurbaşkanı Erdoğan Afrika turunun ilk durağı Kongo Demokratik Cumhuriyeti'ne gitti’’, https://www.haberturk.com/son-dakika-cumhurbaskani-erdogan-afrika-turu-icin-yola-cikti-3350780, (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• İsmayıl, E. ve Aliyev, B. (2016). Türkiye-Rusya İlişkilerinde Enerjinin Rolü. TYB Akademi, 17, ss. 187-201.
• Koçer, G. (2007). “Karadeniz’in Güvenliği: Uluslararası Yapılanmalar ve Türkiye”, Gazi Akademik Bakış, 1 (1), ss. 195-217.
• Kutlay, M. ve Öniş, Z. (2021). “Understanding oscillations in Turkish foreign policy: pathways to unusual middle power activism”, Third World Quarterly, 42 (12), ss. 3051-3069.
• Longman (2022). “Security’’, https://www.ldoceonline.com/dictionary/security, (Erişim Tarihi: 22.06.2022).
• Magill, P. ve Rees, W. (2022). “UK Defence Policy After Ukraine: Revisiting the Integrated Review”, Survival: Global Politics and Strategy, 64 (3), ss. 87-102.
• Malik, S. (2015). “Framing a discipline’’ (ss.3-11), Hough, P., Malik, S. ve Moran, A. vd. (Ed.), International Security Studies: Theory and Practice, New York: Routledge.
• Merdan, A. S. (2021). “Avrasya Jeopolitiğinde Türkiye’nin Enerji Politikaları: TANAP ve Türk Akımı”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 17 (2), ss. 457-473.
• Nyman, J. (2013). “Securitization Theory’’ (ss.51-62), Shepherd, L. J. (Ed.), Critical Approaches to Security: an Introduction to Theories and Methods, New York: Routledge. Organization of the Black Sea Economic Cooperation (2022). “Our Mission’’, Organization of the Black Sea Economic Cooperation, http://www.bsec-organization.org/our-mission, (Erişim Tarihi: 22.06.2022).
• Özbay, F. (2011). Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-Rusya İlişkileri: 1992-2010. Bilge Strateji, 2 (4), ss. 35-77.
• Özersay, K. (2016). “Montreux Boğazlar Sözleşmesi’’, (ss.370-384), Baskın Oran (Ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt I: 1919-1980), 21.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özersay, K. (2017). “Boğazlar Konusu’’, (ss.819-823), Baskın Oran (Ed.), Türk Dış Politikası: Kurtuluş Savaşından Bugüne Olgular, Belgeler, Yorumlar (Cilt III 2001-2012), 3.Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özlem, K. (2008). “Bulgaristan Türklerinin Tarihsel Süreç İçerisinde Dönüşümü, AB Üyelik Süreci ve Türk Azınlığa Etkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2), ss. 341-371.
• Öztürk, F. (2022). “Rusya Türkiye’ye doğal gaz arzını kısar mı, başka ülkeler alternatif olabilir mi?”, BBC News Türkçe, 4 Mart 2022, https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-60615611 (Erişim Tarihi: 31 Temmuz 2022).
• Polat, D. Ş. (2017). “NATO ve Rusya Federasyonu’nun Yeni Mücadele Alanı: Karadeniz”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi, 5, ss. 51-66.
• TRT Haber (2022). “Karadeniz’e tahıl koridoru için İstanbul’da hareket merkezi planı’’, https://www.trthaber.com/haber/gundem/karadenize-tahil-koridoru-icin-istanbulda-hareket-merkezi-plani-690076.html, (Erişim Tarihi: 23.06.2022).
• TÜİK, “İstatistik Veri Portalı’’, https://data.tuik.gov.tr/ (Erişim Tarihi: 30 Temmuz 2022).
• Türk Dil Kurumu (2022). “Güvenlik’’, https://sozluk.gov.tr/, (Erişim Tarihi: 22.06.2022).
• Ünalmış, A. N. ve Oğuz, Ş. (2019). “Karadeniz’de Rusya-ABD Rekabeti ve Ukrayna Krizi”, Karadeniz Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 5 (7), ss. 1-10.
• Wolfers, A. (1952). “‘National Security’ as an Ambiguous Symbol”, Political Science Quarterly, 67 (4), ss. 481-502.
• Yeltin, H. “Neoklasik Realizm Bağlamında Son Dönem Türkiye-Rusya İlişkileri’’,T.C. Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zengin, E. (2015). “Türkiye ve Rusya Federasyonu Ticari İlişkileri”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 4 (1), ss. 61-103.