“Râşid Halifelerin Sünneti” Kavramı ve Nebevî Sünnet İle İlişkisi

Yıl 2017, Cilt: 26 Sayı: 2, 19 - 50, 20.09.2017

Hüseyin Kahraman , Serkan Başaran

Öz

Raşid halifeler dönemi, ashabın halifeler öncülüğünde nebevî sünneti sonraki

nesillere aktarma görevini ifa ettikleri sürecin ismidir. Dönemin işlevi, basit anlamda

bilgi taşıma ve aktarımı olmayıp “sünnet” kelimesinin mahiyetiyle örtüşür nitelikte

bir sonraki neslin, davranıştan düşünceye nebevî asırda ortaya çıkan ilk örneğe

uygun biçimde sosyalleştirilmesini ve bu yönde bir geleneğin oluşturulmasını ifade

eder. Sünnetin inşa süreci içerisinde yer alması bakımından kurucu asır niteliğindeki

bu asrın anlaşılması, doğru bir sünnet tasavvuru için gereklidir. Dönemin sahip

olduğu bu konumun tespitinde ve söz konusu işlevin görülürken nasıl bir yetkiyle

hareket edildiğinin kavranmasında, Hz. Peygamber’in dönemin yöneticileri hakkında

kullandığı “raşid halifelerin sünneti” ifadesi anahtar role sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Sünnet, İctihad, Râşid halifelerin sünneti, Sahabe

The Concept of the Sunnah of Rashid Caliphates and Its Connection between the Nebevı Sunnah

Öz

The period of Rashid caliphates is the name of the process which the Ashabs, under

the leadership of the caliphs, were performing the task of conveying the Nebevî

Sunnah to the next generations. The function of the period is not only the conveyance

and transmission of information, but also the formation of a tradition in the nature of

the word "Sunnah". With this perspective, the next generation is socialized in

accordance with this first example. This period of time is also centered on establishing

the correct Sunnah foundation. Hence, the key word to understand the importance of

this period is that what prophet said “the Sunnah of Rashid caliphates”. This words of

prophet played a crucial role for the foundation of this period.

Anahtar Kelimeler

Sunnah, Ijtihad, Sunnah of Rashid Caliphs, Sahaba

Kaynakça

• AHMED b. HANBEL, (ö. 241/855) el-İlel, ve Marifetu’r-Ricâl, I- III, thk. Vasıyyullah b. Muhammed Abbâs, Riyâd, Dâru’l-Hanî, 2001.
• ABDURREZZÂK, Ebû Bekir b. Hemmâm es-Sanânî (ö. 211/827), el-Musannef, I-XI, Beyrût, el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• el-ÂCURRÎ, Ebû Bekr Muhammed b. Hüseyn b. Abdillâh (ö. 360/970), eş-Şeria, I-V, Riyâd, Dâru’l-Vatan, 1999.
• AKTAN, Hamza “İstilâd”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXIII, 361-362
• AKTEPE, İshak Emin, Erken Dönem İslam Hukukçularının Sünnet Anlayışı, İstanbul, İnsan Yayınları, 2008.
• ALİ el-KARÎ, Ebû’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed (ö. 1014/1605), Mirkâtu’l-Mefâtîh Şerhu Mişkâti’l-Mesâbîh, I-IX, Beyrût, Dâru’l-Fikr, 2002.
• APAYDIN, Yunus, “Klasik Fıkıh Usulünün Yapısı ve İşlevi”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 1 (2003), s. 7- 28.
• ARSLAN, Mustafa, “İlk Müslüman Toplumun Oluşumu ve Hz. Muhammed (sav): Kardeşleştirme Örnek Olayı Üzerine Bir Din Sosyolojisi İncelmesi”, Sünnet Sosyolojisi, ed. Mustafa Tekin, Eski Yeni Yayınları, Ankara, 2013.
• AYBAKAN, Bilal, Fıkıh İlminin Oluşum Sürecinde İcma, İstanbul, İz Yayıncılık, 2003.
• el-AYNÎ, Ebû Muhammed Bedrüddîn (ö. 855/1451), Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrût, y.y., 2002.
• el-AZÎMÂBÂDÎ, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsü’l-Hak b. Emîr Alî ed-Diyânüvî (ö. 1329/1911), Avnu’l-Ma’bud Şerhu Süneni Ebî Dâvud, I-XIV, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• BEDRAN, Ebû’l-Ayneyn, Tarihu’l-Fıkhı’l-İslâmî, Beyrût, Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, ty.
• el-BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Alî (ö. 458/1065), es-Sünenu'l-Kübrâ, I-X, thk. Muhammed Abdulkadir Ata, Mekke, Mektebetu Dâri’l-Bâz, 1994.
• el-BUHÂRÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî (ö. 256/870), Sahîhu’l-Buhârî, I-IX, thk. Muhammed Züheyr b. Nasır, y.y., Dâru Tavkın-Necât, 2001.
• ___, el-Edebü’l-Müfred, thk. Semir b. Emîn ez-Züheyrî, Riyâd, Mektebetü’l-Meârif, 1998.
• el-CESSÂS, Ebû Bekir er-Râzî (ö. 370/980), el-Fusul fi’l-Usûl, I-IV, y.y., Vizâratu’l-Evkâf el-Kuveytiyye, 1994.
• EBÛ DAVÛD, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî (ö. 275/888), Sünen-i Ebî Dâvud, I-IV, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, el- Beyrût, Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• EBÛ NUAYM, Ahmled b. Abdillah el-İsfehânî (ö. 430/1038) , Hilyetu’l-Evliya, I-X, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1985.
• EBÛ YÛSUF, Yakub. b. İbrâhim el-Ensârî (ö. 182/798), Kitabu’l-Harâc, thk. Tâha Abdurraûf Sa’d, el-Mektbetü’l-Ezheriyye, Kâhire, ty.
• ___, al-Âsâr, thk. Ebû’l-Vefâ, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût, ty.
• ELBÂNÎ, Nâsuriddîn, Silsiletu’l-Ehâdîs es-Sahîha, I-VII, Riyad, Mektebetu’l-Meârif, 1995
• ERUL, Bünyamin, Sahabenin Sünnet Anlayışı, Ankara, TDV Yayınları, 2005.
• FAYDA, Mustafa “Hulefâ-yi Râşidîn”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XVIII, 324-338.
• el-HÂKİM, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî (ö. 405/1014), el-Müstedrek Ale's-Sahîhayn (ez-Zehebî'nin "Telhîsu'l-Müstedrek"i ile birlikte, I-IV, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• el-HANBELÎ, İbn Recep Zeynu’d-Dîn Ebî’l-Ferec (ö. 795/1393), Câmiu’l-Ulûm ve’l-Hikem, I-II, thk. Şuayb Arnaût-İbrâhim Bâcis, Beyrût, Müessesetu’r-Risâle, 2001.
• HASSAN, Ahmed, İslam Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi, çev. Ali Hakan Çavuşoğlu, Hüseyin Esen, İstanbul, İz Yayıncılık, 1999.
• el-HATTÂBÎ, Ebû Süleyman Hamed b. Muhammed (ö. 388/998), Mealimu’s-Sünen, I-IV, Halep, el-Matbaatu’l-İlmiyye, 1932.
• el-HİNDÎ, Alauddin Ali b. Hüsamüddîn el- Müttakî, Kenzu’l- Ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-efâl, I-XVI, y.y., Müessesetu’r-Risale, 1981.
• İBN ABDİLBERR, Ebû Amr Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed (ö. 463/1071), Camiu beyani’l-İlm ve Fadlih, I-II, thk. Ebi’l-Eşbâl ez-Züheyrî, y.y., Dâru’bnu’l-Cevzî, 1994.
• ___, el-İstizkâr, I-IX, thk, Sâlim Muhammed Atâ, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İBN BATTA, Ebû Abdillâh Ubeydullah b. Muhammed (ö. 387/997), el-İbâne el-Kübrâ, I- IX, thk. Rıdâ b. Nahsân Mu’tî, Riyâd, Dâru’r-Râye,1994.
• İBN BATTÂL, Ebû’l-Huseyn Ali b. Halef (ö. 449/1057), Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-X, thk. Ebû Temîm Yasir b. İbrâhîm, Riyad, Mektebetu’r-Rüşd, 2003.
• İBN DAKÎK el-IYD, Ebü’l-Feth Takıyyüddîn Muhammed b. Alî b. Vehb el-Kuşeyrî (ö. 702/1302), Şerhu’l-Erbaîn en-Neveviyye, Beyrût, Müessesetu’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 2002.
• İBNU’L ESÎR, Meciduddîn Ebî’s-Saâdât el-Mübârek (ö. 606/1210), en-Nihaye fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser, Ammân, el-Âmâlu’l-Kâmile, 2003.
• İBN HACER, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî (ö. 852/1449), Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XIII, Beyrût, Dâru’l-Marife, 1960.
• İBN HACER el-HEYTEMÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed (ö. 974/1567), es-Savâıku’l-Muhrika, alâ Ehli’r-Rafdi ve’d-Dalâil ve’z-Zendeka, Riyad, Dâru’l-Vatan, 1997.
• ___, el-Fethu’l-Mübîn, I, thk. Ahmed Câsim Muhammed, Cidde, Dâru’l-Minhâc, 2008,
• İBN HAZM, Alî b. Ahmed el-Kurtubî (ö. 456/1064), el-İhkâm Fî Usûlu’l-Ahkâm, I-VIII, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Beyrût, Dâru’l-Âfâk el-Cedîde, ty.
• İBN HİBBÂN, Muhammed b. Ahmed el-Büstî (ö. 354/965), el-İhsân fî Takrîbi Sahih ibn Hibbân, I-XVIII, thk. Şuayb Arnavût, Beyrût, Müessesetu’r-Risâle, 1988.
• ___, es-Sikât, I-IX, thk. Muhammed Abdulmuhît, Haydarâbad, Dâiretu’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1973.
• İBNU’L-KAYYİM, Şemsuddîn Muhammed el-Cevziyye (ö. 751/1350), İ’lâmu’l-Muvakkıîn, I-IV, thk. Muhammed Abdüsselâm İbrâhîm, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (ö. 276/889),, el-İmame ve’s-Siyase, thk. Halil el-Mansûr, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 273/886), Sünenü İbn Mâce, I-II, thk. Muhammed Fuad Abdülbaki, Kâhire, Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ty.
• İBN SA’D, Ebû Abdillah el-Basrî (ö. 230/844), et-Tabakâtu’l-Kübrâ, I-VIII; Beyrût, Dâru Sâdır, 1968.
• İBN TEYMİYYE, Takiyyuddîn Ahmed b. Abdilhalîm el-Harrânî (ö. 728/1327), el-Fetâva el-Kübrâ, I-VI, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
• İBN VADDÂH, Muhammed b. Vaddâh b. Bezî‘ el-Kurtubî (ö. 287/900), el-Bideu ve’n-Nehyu anhâ, thk. Amr Abdulmunîm Selîm, Kahire, Mektebetu İbn Teymiyye, 1995
• GÜLŞEN, Seyit Ali, Hz. Peygamber’in ve Hulefâ-i Râşidîn’in Sünnetine Sarılmayı Emreden Hadisin Değerlendirmesi, (Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü), İstanbul, 2007.
• el-ĞUMERÎ, Ebû Asım, Fethu’l-Menân şerhu ve tahkîku kitâbi’d-Dârimî, I-X, y.y., Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1999.
• GÜZEL, Ahmet, Hulefâ-i Râşidîn Döneminde İdarî Yapı (Dört Halifenin Devlet Yönetimi), Konya, NKM, 2011.
• KAL’ACÎ, Muhammed Ravvas, Mevsûatu Fıkhi Abdillah b. Mes’ûd, Beyrût, Dâru’n-Nefâis, 1992.
• KARADÂVÎ, Yûsuf, Fıkhu’z-Zekât, I-II, Beyrût, Müessesetu’r-Risâle, 1973.
• ____, el-Hasâisu’l-Âmme fi’l-İslam, Kahire, Mektebetü Vehbe, 1977.
• KATTÂN, Mennâu’l-Kattân, Tarihu’t-Teşrîi’l-İslamî, Kâhire, Mektebetü Vehbe, 2001.
• KÜÇÜKAŞCI, Mustafa Sabri “Sakīfetü Benî Sâide”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXVI, 11-12.
• KÖKSAL A. Cüneyd – DÖNMEZ İbrahim Kâfi, “Usûl-i Fıkıh”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), XLII, 201-210.
• LEKNEVÎ, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdulhay, et-Ta’lîku’l-Mümecced alâ Muvatta Muhammed (Muvatta ile birlikte), I-III, Dimaşk, Dâru’l-Kalem, 1991.
• MÂLİK b. Enes, Ebû Abdillâh (ö. 179/795), Muvatta, I-VIII, thk. Muhammed Mustafa el-Â’zamî, Abû Dabi, Müessesetu Zâyid b. Sultân, 2004.
• ___, Muvattâ bi rivâyeti Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, thk. Abdulvahhâb Abdullatîf, y.y., el-Mektebetu’l-İlmiyye, ty.
• MİZZÎ, Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdirrahmân (ö. 742/1341), Tehzîbu’l-Kemâl, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd, Beyrût, Müessesetu’r-Risâle, 1980.
• MÛSA, M. Yûsuf, Fıkh-i İslam Tarihi, çev. Ahmet Meylani, İstanbul, Arslan Yayınları, 1983.
• el-MÜBÂREKPÛRÎ, Ebü’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm (1865-1935), Tuhfetu’l-Ahvezi bi şerhi câmiı’t-Tirmizî, I-X, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ty.
• MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc (ö. 261/874), Sahîhu Müslim, I-V, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâki, Beyrût,. Dâru’t-Türâsi’l-Arabî, ty.
• NAİM, Ahmed, MİRAS, Kamil, Sahîhi Buhârî Muhtasarı Tecrîd-i Sarih Tercemesi, I-XII, Ankara, Başbakanlık Basım Evi, 1976.
• en-NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb (ö. 303/915), Sünenü’n-Nesâî, I-IX, thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, Haleb, Mektebetu’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1986.
• en-NEŞŞÂR, Ali Sami, Neşetu’l-fikri’l-Felsefi fi’l-İslam, I-III, Kâhire, Dâru’l-Maârif, ty.
• en-NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî (ö. 676/1277), el-Minhâc (Şerhu Sahîhi Müslim), I-IVIII, Beyrût, Dâru’l-Ma’rife, 1997.
• es-SERAHSÎ, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed (ö. 490/1096), Usulü Serahsi, I-II, thk. Ebû’l-Vefâ el-Efğânî, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• SİFİL, Ebû Bekir, Hz. Ömer ve Nebevi Sünnet, İstanbul, Kayıhan Yayınları, 2007.
• eş-ŞATIBÎ, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî (ö. 790/1388), el-İ’tisam, I-II, y.y., el-Mektebetu’t-Ticâriyye el-Kübrâ, ty.
• eş-ŞEVKÂNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed (ö. 1250/1834), Neylü’l-Evtâr, I-VIII, thk. İsâmuddîn es-Sabâbıtî, Mısır, Dâru’l-Hadîs, 1993.
• eş-ŞEYBÂNÎ, Muhammed b. el-Hasen b. Ferkad (ö. 189/805), Kitâbu’l-Âsâr, I-II, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• et-TABERÂNÎ, Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî (ö. 360/971), el-Mu’cemu’l-Kebîr, I-XXV, thk. Hamdî Abdulmecîd es-Selefî, Kâhire, Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
• et-TAHÂVÎ, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî (ö. 321/933), Şerhu Müşkili’l-Âsâr, I-XVI, thk. Şuayb Arnavût, Beyrût, Müessesetü’r-Risâle, 1994.
• ___, Şerhu Meâni’l-Asâr, I-V, thk. Muhammed Seyyid Câdulhak, y.y., Âlemu’l-Kütüb, 1994.
• et-TAYÂLİSÎ, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd (ö. 204/819), Müsned, I-IV, 1. Baskı, thk. Abdulmuhsin et-Türkî, Mısır, Dâru Hicr, 1999.
• et-TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa (ö. 279/892), el-Câmi‘, I-V, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Mısır, Mektebetu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• ÜNAL, İ. Hakkı, “Seçmeci ve Eleştirel Yaklaşım veya Hz. Peygamber’i (s.a.v) Anlamak”, İslami Araştırmalar (Hadis-Sünnet Özel Sayısı), 10, (1997), s. 42- 58
• ez-ZEHEBÎ, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed (ö. 748/1347), Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, I-XXV, Beyrût, Müessesetu’r-Risâle, 1985.
• ____, Mizânu’l-İtidâl, I-IV, thk. Ali Muhammed el-Becâvî, Beyrut, Dâru’l-Marife, 1963.
• ____, Telhisu'l-Müstedrek, I-IV, 1. Baskı, Beyrût, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990. (Hâkim en-Nîsâbûrî’nin, el-Müstedrek’i ile birlikte.)
• ez-ZEMAHŞEÎ, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Amr (ö. 538/1143), el-Fâik fî ğarîbi’l-hadîs ve’l-eser, I-IV, thk. Ali Muhammed el-Bicâvî, Beyrût, Dâru’l -Marife, ty.
• ZEYD BÛ ŞA’RÂ, Sünnetu Hulefâi’r-Râşidîn Bahsun fi’l-Mefhûm ve’l-Hucciyye, Kâhire, Dâru’s-Selâm, 2011.
• ez-ZÜHAYLÎ, Vehbe, Usûlü’l-Fıkhı’l-İslami, I-II, Dimaşk, Darûl-Fikr, 1996.