On the Origin of the Name of İnegöl

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 1, 17 - 37, 30.07.2019

Muhammet Tarakçı

Öz

It is accepted that the ex-name of Inegol was Angelokoma, which means "Angel Village", before the conquest of Turks. However, there is no allied explanation about the origin of Inegol's name. While some researchers claim that the name passed from Greek to Turkish, that is, its origin was Angelocoma or Linoe. So, the name Inegol has undergone a false semantic transformation. Other researchers claim that it is of Turkish origin. In addition to the claim of Evliya Çelebi that Inegol means Ezine Gol (Friday Lake), it is argued that it comes from Ine/Ene Gol (Small Lake), Ene Gol (Valley Lake), Ayna Gol (Mirror Lake) or In Gol (Cave Lake). Despite these different approaches to its origin, almost all of the researches divide the word into two parts, "ine" and "gol" (which means “Lake”), and associate their explanations of the origin of the word with the "lake". This article argues for two fundamental claims based on the rejection of two established views. The first opinion to be rejected in the article is to associate the name of Inegol with the lake. Our claim on the origin of the name of Inegol was mentioned previously by some writers on the basis of sound similarity. However, this article discuss this claim academically for the first time. Secondly, the article criticizes the claim that Angelokoma, the ex-name of Inegol, means “Angel Village”, and proposes an alternative meaning. Finally, the article focuses on the name of the ruler of Inegol, Aya Nikola. The name of the governor was first mentioned in Asikpasazâde's Tewârikh Âl Uthman and later repeated in some Ottoman chronicles and also in contemporary history books. Aya Nikola means Saint Nicholas. This article asks, “Did a Christian saint named Saint Nicholas ever live in Asia Minor in the thirteenth century or before? Trying to give answers to this and similar questions, this article establishes a relationship between the name of Agios Nikolaos and Inegol, and provides an alternative explanation for the origin of the the name of Inegol.

Anahtar Kelimeler

Inegol, Angelocoma, Angelokoma, Aya Nicholas, St Nicholas, Eynegol

İnegöl Adının Menşei Üzerine

Öz

İnegöl’ün Türkler fethetmeden önceki adının “Melek Köyü” anlamındaki Angelokoma olduğu kabul edilmekle birlikte, İnegöl isminin kökeni hakkında üzerinde ittifak edilen bir açıklama bulunmamaktadır. Kimi araştırmacılar kelimenin başka bir dilden Türkçe’ye geçtiğini, yani yanlış semantik dönüşüm geçiren kelimenin aslının Angelocoma veya Linoe olduğunu savunmaktadırlar. Bazı araştırmacılar ise, kelimenin Türkçe kökenli olduğu iddiasındadır. Evliya Çelebi’nin Ezine (Cuma) Göl şeklindeki açıklamasının dışında, İnegöl’ün İne/Eyne (küçük) Göl, Ayna Göl, Ene (“iki yamaç arası düzlük”) Göl, İn (mağara anlamında) Göl kelimelerinden türediği de iddia edilmektedir. Kökeniyle ilgili bu farklı yaklaşımlara rağmen, araştırmaların neredeyse tamamı kelimeyi “ine” ve “Göl” şeklinde ikiye bölmekte ve bu kelimenin kökeniyle ilgili açıklamalarını “göl” ile ilişkilendirmektedir. Bu makale, yerleşik iki görüşün reddine dayalı iki temel iddia üzerine kurulmaktadır. Makalede reddedilecek görüşlerden ilki, İnegöl isminin “göl” ile ilişkilendirilmesidir. İnegöl isminin kökenine ilişkin burada önerilecek iddiayı, aslında bazı edebiyatçılarımız ses benzerliğine dayanarak daha önce dillendirmişlerdi. Ancak bu iddia ilk kez bu makalede akademik bir çalışma olarak açıklanmaya ve kanıtlanmaya çalışılmaktadır. Makale, ikinci olarak, İnegöl’ün Türkler fethetmeden önceki ismi olan Angelokoma’nın, “Melek Köyü” şeklinde anlamlandırılmasını eleştirmekte ve alternatif bir mana önermektedir. Son olarak, makale ilkin Âşıkpaşazâde’nin Tevârih-i Âl-i Osman’ında geçen ve daha sonra bazı Osmanlı kroniklerinde ve çağdaş tarih kitaplarında da görülen İnegöl tekfuru Aya Nikola ismi üzerinde durmakta ve şu soruya ve benzerlerine cevap aramaktadır: İnegöl tekfuru olduğu söylenen Aya Nikola ismindeki “Aya” kelimesi “Aziz” anlamına geldiğine ve Hıristiyanlıkta azizlik ancak kilisenin onayıyla elde edilebildiğine göre, on üçüncü yüzyılda veya öncesinde Anadolu coğrafyasında “Aziz Nikola” isminde bir Hıristiyan azizi yaşamış mıdır? Bu ve benzeri soruların cevaplarını vermeye çalışan makale, Aya Nikola ismi ile İnegöl arasında bir ilişki kurarak söz konusu menşe tartışmasına alternatif bir açıklama getirmektedir.

Anahtar Kelimeler

İnegöl, Angelocoma, Angelokoma, Aya Nikola, Eynegöl

Kaynakça

• Ahmedî. İskender-nâme. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü Erişim: 22.01.2018, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10667,ahmediskendernameyasarakdoganpdf.pdf?0.
• Anonim. Tevârîh-i Âl-i Osman (F. Giese Neşri). İstanbul: Marmara Üniversitesi Yayınları, 1992.
• Aşık Paşazade. Osmanoğulları’nın Tarihi: Tevârîh-i Âl-i Osman. İstanbul: Gökkubbe, 2007.
• Âşıkî, Derviş Ahmed. Tevârihi Âl-i Osman: Âşıkpaşazâde Tarihi. İstanbul: Kamer Yayınları, 2013.
• Âşıkpaşaoğlu. Âşıkpaşaoğlu Tarihi. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1992.
• Âşıkpaşazade, Ahmed. Tevârîh-i Âl-i Osman’dan Âşıkpaşazade Tarihi. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
• Babinger, Franz. “Der Islam in Kleinasien: Neue Wege der Islamforschung”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft 76 (1922): 126-152.
• Babinger, Franz & Fuad Köprülü. Anadolu’da İslamiyet. Çev. Ragıb Hulusi, İstanbul: İnsan Yayınları, 1996.
• Baily, Auguste. Bizans İmparatorluğu Tarihi. Çev. Haluk Şaman, İstanbul: Nokta Kitap, 2006.
• Banarlı, Nihad Sâmi. Türkçenin Sırları. 43. bs., İstanbul: Kubbealtı Neşriyâtı, 2013.
• Banarlı, Nihad Sâmi. Yahya Kemal’in Hatıraları. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti, 1997.
• Baykara, Tuncer. Anadoluʾnun Tarihî Coğrafyasına Giriş I: Anadolu’nun İdarî Taksimatı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988.
• Cengiz, Halil Erdoğan. “Yahşı Fakih”. Tarih ve Toplum 12/71 (1989): 295-297.
• Comnena, Anna. Alexiad: Anadolu’da ve Balkan Yarımadası’nda İmparator Alexios Komnenos Dönemi’nin Tarihi. Çev. Bilge Umar, Ankara: İnkılâp Kitabevi, 1996.
• Comnena, Anna. The Alexiad. Çev. Elizabeth A. S. Dawes, Cambridge, Ontario: In Parentheses Publications, 2000.
• Enverî. Fatih Devri Kaynaklarından Düstûrnâme-i Enverı̂: Osmanlı Tarihi Kısmı (1299-1465). İstanbul: Kitabevi, 2003.
• Eren, Hasan. Yer Adlarımızın Dili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010.
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi (Çeviri Yazı). Haz. Robert Dankoff v.dğr., 10 cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1999-2006.
• Eyice, Semavi. “Ayazma”. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, 4: 229-230.
• Eyice, Semavi. “Aynaroz”. TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, 4: 267-269.
• Hadîdî. Tevârih-i Âl-i Osman. Marmara Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1991.
• Hammer. Büyük Osmanlı Tarihi. 10 cilt, İstanbul: Üçdal Hikmet Neşriyat, t.y.
• Hammer. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. 2 cilt, İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1972.
• İbn Kemal. Tevarih-i Âl-i Osman I. Defter. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• İdrîs-i Bitlisî. Heşt Bihişt. 2 cilt, Ankara: BETAV, 2008.
• İnalcık, Halil (ed.). Kuruluş: Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak. İstanbul: Hayykitap, 2010.
• Kahraman, Kenan. Adım Adım İnegöl. İstanbul: İnegöl Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, 2001.
• Kaplanoğlu, Raif. Bursa Yer Adları Ansiklopedisi. Bursa: Bursa Ticaret Borsası, 1996.
• Kâşgarlı Mahmûd. Dı̂vânü Lugâti’t-Türk. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
• Mamytov, Abdimuhamet. Rus Ortodoks Kilisesi’nde Azizlik. Ankara: Berikan Yayınevi, 2013.
• Muallimoğlu, Nejat. Türkçe Bilen Aranıyor. İstanbul: Avcıol Basım Yayın, 1999.
• Neşri, Mehmed. Kitâb-ı Cihan-Nümâ. 3. bs., 2 cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1995.
• Norwich, John Julius. Bizans: Gerileme ve Çöküş Dönemi (MS 1082-1453). Çev. Selen Hırçın Riegel, 3 cilt, İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2013.
• Oruç Bey. Osmanlı Tarihi: Uç Beyliğinden Dünya Devletine. İstanbul: Çamlıca, 2009.
• Pachymérès, Georges. Bizanslı Gözüyle Türkler. Çev. İlcan Bihter Barlas, İstanbul: İlgi Kültür Sanat, 2009.
• Pachymérès, Georges. Relations Historiques 4: Livres X-XIII. Paris: Inst. Français d’Études Byzantines, 1999.
• Polat, Kemal. Katolik Hıristiyanlık’ta Azizlik ve Azizler. Erzurum: Salkımsöğüt, 2008.
• Polat, Mustafa. Arşiv Kayıtlarına Göre XIX. Yüzyılda İnegöl’de Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Hayat. Doktora, Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2017.
• Ramsay, W. M. Anadolu’nun Tarihî Coğrafyası. Çev. Mihri Pektaş, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1960.
• Ramsay, W. M. The Historical Geography of Asia Minor. Amsterdam: Adolf M. Hakkert Publisher, 1962.
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları. 2. bs., Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2017.
• Şahin, Gülseren Kan & Nihal Kardoruk. “Roma ve Bizans Devirlerinde İnegöl Arkeolojisi ve Tarihi”. Uluslararası İnegöl Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, İstanbul: İnegöl Belediyesi, 2017, 1: 269-277.
• Şahin, İbrahim. “Türkçenin Yabancılaştırılması: Türkçe Yeradlarının Değişim Dönüşüm Süreci ve Bu Çerçevede Türkiye’deki Güncel Tartışmalara Bir Bakış”. Yeni Türkiye 55 (2013): 984-990.
• Şenol, Barış. “İnegöl Adının Kökeni ve Zaman-Mekan Boyutunda Çevre Arkeolojik Yerleşimler Etki Alanında Antik İnegöl Yerleşimi”. Uluslararası İnegöl Tarihi ve Kültürü Sempozyumu, İstanbul: İnegöl Belediyesi, 2017, 1: 349-386.
• Talbert, Richard J. A. Barrington Atlas of the Greek and Roman World: Map-By-Map Directory. Princeton University Press, 2000.
• Texier, Charles. Asie Mineure: Description Géographique, Historique et Archéologique des Provinces et des Villes de la Chersonnèse d’Asie. Paris: Didot Frères, 1862.
• Texier, Charles. Küçük Asya: Coǧrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. Çev. Ali Suat, 3 cilt, Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı, 2002.
• Umar, Bilge. Türkiye’deki Tarihsel Adlar: Türkiye’nin Tarihsel Coğrafyası ve Tarihsel Adları Üzerine Alfabetik Düzende Bir İnceleme. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1993.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. 11 cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Zachariadou, Elizabeth A. “İlk Osmanlılara Dair Tarih ve Efsaneler”. Söğüt’ten İstanbul’a: Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu Üzerine Tartışmalar, Oktay Özel & Mehmet Öz, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları, t.y., 341-394.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi. Çev. Nilüfer Epçeli, 7 cilt, İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2011.