Gazzâlî’nin Usûl Düşüncesinde Te’vil

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 1, 99 - 122, 30.07.2019

Yusuf Eşit

Öz

Te’vil,
kelamcı yönteme göre elimize ulaşmış fıkıh usûlü kaynaklarında müstakil bir başlık
olarak ilk defa Cüveynî’nin ele aldığı bir konudur. Te’vil mütekellim usulünde
lafzın manaya delaleti kapsamında ele alınmaktadır. Nass, zâhir ve mücmel
olarak yapılan lafız taksimatında zâhir anlamın dışındaki lafzın muhtemel
olduğu manalardan birinin tercih edilmesi olarak tanımlanan te’vilin muteber
olması için belirli şartları taşıması gerekmektedir. Buna göre sahih ve batıl
olarak ayrımı yapılan te’vilin Gazzâlî’nin düşüncesinde ayrıca fasit te’vil de
bulunmaktadır. Buna göre Gazzâlî herhangi bir delil ile desteklenmeyen te’vili
batıl, destelendiği delilin zâhir anlamdaki manayı tercihini gerektirecek kadar
güçlü olmayan te’vili ise fasit olarak görmektedir. Bu çalışma fukahânın
arasında önemli ihtilaf sebeplerinden biri olan te’vili Gazzâlî’nin usûl
düşüncesindeki tanımı, türleri, şartlarını füru‘ örnekleri ile de
zenginleştirerek ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Te’vil, Fıkıh Usûlü, Zâhir, Müevvel, Gazzâlî

Tawil in Al-Ghazali’s Islamic Legal Theory

Öz

Ta’wil is a subject for the first time tackled by Juwayni as a detached title in the sources of fiqh according to theologian method. The tawil is discussed within the scope in the guidance words to meaning in the Islamic legal theory. Words is divided by nass, zâhir and mujmel. The tawil, as one of the possible meanings of the words, must meet certain requirements for validity. According to this, tawil, the distinction between valid and invalid, there is also a type of voidable in the thought of al-Ghazali. the Al-Ghazali have seen as invalid ta’wil which is not supported by any evidence and the evidence, which is not strong enough to require the choice of the meaning in the sense of reason, have seen as the voidable. This study aims to discuss in Al-Ghazali thought, the definition, types and conditions the ınterpretation by enriching them with examples, which is one of the reasons for the important controversy among the fuqahâ.

Anahtar Kelimeler

Tawil, Islamic legal theory, zâhir, muawwal, al-Ghazali

Kaynakça

• Amidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kasım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İhkâm fi usûli’l-ahkâm. Thk. Abdürrezak Afifî. Lübnan: el-Mektebü’l-İslâmi, ts.Bâcî, Ebü’l-Velîd Süleymân b. Halef b. Sa‘d et-Tücîbî. el-Hudûd fi’l-usûl. Thk. Nezih Hammâd. Beyrut: Müessesetü’l-Mer’ânî, 1973.Bakıllanî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî. et-Takrîb ve’l-irşâd. Thk. Abdülhamîd b. Ali Ebû Zenîd. B.y.: Müessesetü’r-Risâle,1993.Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân. Thk. Salâh b. Muhammed b. ‘Uveyde. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmü’l-edille Thk. Halil Muhyiddin. B.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421/2001.Deniz, Abdülbaki. Fıkıh Usulünde Te’vil ve Fıkhî Uygulamaları. Doktora Tezi, Dicle Üniversitesi, 2017.Ebu Abdillâh (Ebü'l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî. el-Mahsûl. Thk. Taha Câbir Feyâd el-‘Alvânî. 2. Baskı. B.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.Ebyârî, Ali b. İsmail. et-Tahkîk ve’l-beyân. Thk. Ali b. Abdurrahman Besâm el-Cezâirî. Kuveyt: Dârü’d-Diyâ’, 1432/2011.Elderiwi, Zahid Mohamed. Gazzali, İbn Rüşd ve İbn Teymiyye’ye Göre Tevil. Doktora tezi Dokuz Eylül Üniversitesi, 2015.El-Mahhalî, Ebû Abdillâh Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Ensârî. Şerhu’l-Mahallî ala Cem‘i’l-cevâmi‘ (Hâşiyetü’l-Attar ile beraber). B.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.Eşit, Davut. Hicrî IV-V. Asırlarda Irak-Horasan’da Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2017.Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Fûrek el-İsfahânî en-Nîsâbûrî. el-Hudûd fi’l-usûl. Thk. Muhammed es-Süleymânî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1999.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Menhûl. Thk. Muhammed Hasan Heyto), Dârü’l-Fikr, ts…Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. el-Mustasfâ. Thk.Muhammed Abdüsselâm Abdü’ş-Şâfiî. B.y.: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1993.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İslam Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi. Trc. H. Yunus Apaydın. Kayseri: Rey Yayıncılık, 1994.Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Kânûnü’t-te’vil (Mecmûatü Resâili'l-İmâmi'l-Gazâlî içinde). Thk. İbrahim Emin Muhammed. Kâhire : el-Mektebetü’t-Tevfîkîyye, ts.İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed el-Makdisî. Ravdatu’n-nâzır ve cünnetü’l-münâzır. 2. Baskı. B.y.: Müessesetü’r-Reyyân, 1423/2002.İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-Arab. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’s-Sadr, 1314.İbnü’d-Dehhân, Ebû Muhammed Nâsıhuddîn Saîd b. el-Mübârek b. Alî b. Abdillâh en-Nahvî el-Bağdâdî. Takvîmü’n-nazar fi mesâili’l-hilâfiyye. Thk. Salih b. Nâsır b. Salihel-Cüzeym. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1422/2001.İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî el-Hanefî. et-Tahrîr fî usûli’l-fıkh (Emir Padişah’ın Teysîr Şerhi ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.İltaş, Davut. Fıkıh Usulünde Mütekellimin Yönteminin Delâlet Anlayışı. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.Mecelle-i Ahkâm-i Adliye. İstanbul: Matbaayı Osmâniyye, 1300.Merdâvî, Alâuddîn Ebû’l-Hasan Ali b. Süleyman el-Hanbelî. et-Tahbîr şerhu’t-Tahrîr fî usûli’l-fıkh. Thk.Abdurrahman b. Abdullah el-Cübreyn. Riyâd: Mektebetü’r-Rüşd, 1421/2000.Okumuş, Mesut. “Gazzâlî ve Te’vil”. Doğudan Batıya Düşüncenin Serüveni. Ed. Bayram Ali Çetinkaya-İsmail Çalışkan. 6: 591-631. İstanbul: İnsan Yayınları, 2015.Okumuş, Mesut. “Gazzâlî’nin Tev’il Anlayışının Gelişim Ve Değişim Seyri”. Uluslararası Modern Çağ ve Gazzâlî Sempozyumu. 51-63. Isparta: y.y., 2014, Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî es-Sübkî. Cem‘ü’l-cevâmi‘. Thk. Abdülmün‘im Halil İbrahim. 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.Şâfi‘î, Muhammed b. İdri eş-Şâfi‘î. er-Risâle. Thk. Ahmed Şâkir. Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1940. Şâfi‘î, Muhammed b. İdri eş-Şâfi‘î. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 1410/1990.Şâşî, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. İshâk. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘Arabî, ts.Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Bahrü’l-muhît fî usûl’il-fıkh. B.y.: Dârü’l-Kütübî, 1994.