Rivayet Türü Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Bilgisi Bağlamında Değeri (Hüseyin el-Begavî, Muhammed İbnü’l-Cevzî ve İbn Kesîr Örneği)

Yıl 2019, Cilt: 28 Sayı: 1, 39 - 57, 30.07.2019

Yakup Bıyıkoğlu

Öz

Tefsir
usûlü ve ulûmu’l-Kur’ân’ın aslî kaynaklarından birisi tefsir kitaplarının
mukaddime bölümleridir. Özellikle rivâyet türü tefsirlerin mukaddimeleri bu
hususta ki veri temininde ayrı bir önem arz etmektedir. Erken dönemde yazılması
bağlamında rivâyet tefsir türünün en bariz örneğini Taberî’de görmek mümkündür.
Zira Taberî, rivâyet türü olan tefsirinin evvelinde muhteva olarak zengin bir
mukaddime ortaya koyar. Tedvin dönemi sonrası yazılan Taberî tefsiri başta
olmak üzere, daha sonraki dönemlerdeki tefsirlerin mukaddimelerinde Kur’ân
ilimlerine dair pek çok bilgiye ulaşabilir. Bu çalışmamızda yöntem olarak
tefsir usûlü ile ilgili konuların tekâmülünü görmek için rivâyet türü olması
bağlamında Hüseyin el-Beğavî, İbnu’l-Cevzî ve İbn Kesîr’in tefsirlerinin
mukaddimelerini seçtik. Bunları kronolojik sıraya göre inceledik. Örneklem
olarak ele aldığımız bu üç tefsir mukaddimesindeki bilgileri tefsir usûlü,
ulûmu’l-Kur’ân ve Kur’ân tarihi olarak üç başlık altında değerlendirmeye tabi
tuttuk. Sonuç olarak mezkûr rivâyet türü tefsir mukaddimelerindeki bilgilerden
yola çıkarak bu tefsirlerin hangi usûl ve kaideler üzerinde yazılmış olduğu
ortaya konmuş olacaktır. Aynı zamanda bu çalışma ile tefsir usûl bilgilerinin
hangi boyutlara vardığını görmek açısından son dönemlerde yazılan tefsir
mukaddimelerin tahlilinin teşvik edilmesini de hedeflenmektedir

Anahtar Kelimeler

Tefsir usûlü, Ulûmu’l-Kur’ân, Rivâyet, Mukaddime, Hüseyin el-Beğavî, İbnü'l-Cevzî, İbn Kesîr

The Value of Introductions in Riwayah Tafsīrs in terms of Methodology of Quranic Exegesis (Example of Husayn al-Baghawī, Muhammad Ibn al-Jawzī, and Ibn Kathīr)

Öz

One of the essential sources for methodology of Quranic exegesis and Quranic sciences, is the introduction/muqaddimah parts of Tafsīr books. Especially the introductions of riwayah tafsīrs are of particular importance for collecting data. Most obvious example of riwayah tafsīr is al-Ṭabarī since it was written in the early period. In his tafsīr, al-Ṭabarī presents an introduction which is very rich in content. Being in the first place al-Ṭabarī’s tafsīr, a lot of information about Quranic Sciences can be reached in the introductions of tafsīrs which were written after the Codification Period. In this study, we have chosen the introductions of Husayn al-Baghawī’s, Muhammad Ibn al-Jawzī’s and Ibn Kathīr’s tafsīrs since they are examples of riwayah tafsīrs, to see the evolution of topics in the methodology of Quranic Exegesis. At the end, based on the collected information, we tried to find out the methodology and principles of these tafsīrs. Additionally, this study aims to urge the analysis of introductions of tafsīrs which are written recently, to see the dimensions of information gained in methodology of Quranic Exegesis.

Anahtar Kelimeler

Methodology of Quranic exegesis, Quranic sciences, al-riwāyah, introduction/muqaddimah, Husayn al-Baghawī, Ibn al-Jawzī, Ibn Kathīr

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin. Me‘âlimu’t-tenzîl. 8 Cilt, Riyâd: Dâru Taybe, 1409/1988.Buharî, Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buharî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.Bulut, Ali. Erken Dönem Tefsir Mukaddimelerinin Tefsir Usûlü Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2009.Demirci, Muhsin. Tefsîr Usûlü. 7 Baskı, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2008.Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş‘âs. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.İbnu’l-Cevzî, Ebû’l-Ferec Cemâluddin Abdurrahman b. Ali. b. Muhammed. Zâdu’l-mesîr. 9 Cilt, 1. Baskı, Dımaşk- Beyrût: el-Mektebu’l-İslâmî, 1964.İbn Kesîr, Ebu’l-Fida’ İsmail. Tefsiru’l- Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt, Beyrût: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1969.İbn Teymiyye, Takiyuddin Ahmed. Mukaddime fî usûli’t-tefsir. Lübnan: Müessesetü’r-Reyyân, 2002.İbn Teymiyye, Tefsiri Üzerine (Mukaddime fî usûli’t-tefsîr). Trc. H. Ünal İstanbul: Pınar Yayınları, 1985.Karslı, İbrahim Hilmi. “Tarihsel Gelişimler İtibarıyla Tefsir Mukaddimelerine Dair Bir İnceleme”, Atatürk İlahiyat Fakültesi Dergisi 20, (2003): 225-260.Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhamed b. Muhammed. Te’vilâtu’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Vanlıoğlu vd. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.Muhaşşî Sinan Efendi, Sinanüddin Yusuf b. Hüsamiddin b. İlyas el-Amasî. Hâşiyetü ‘alâ tefsiri’l-Kâdî. Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa, 54, 1a-707b.Müslim, Ebu’l-Hüseyin. Sahîhu Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.Okumuş, Mesut. “İbn Kesîr Tefsirinde Bağlamın rivayet Tefsiri olarak Yeri”, İslami İlimler Dergisi. 2/1 (Bahar 2007): 139-159. Oral, Murat. “Tefsir Usulü Açısından İbn Kesir Mukaddimesi’nin Değerlendirilmesi”, İslami İlimler Araştırmalar Dergisi 2/3 (Bahar 2018): 8-34.Taberî, Muhammed İbn Cerir. Câmiu’l-beyân. 24 Cilt, thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî, Cîze: Dâru’l-Hicr, ts.Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sünenü’t-Tirmizî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.Şevkânî, Muhammed b. Ali. el-Fevâidü’l-mecmu‘a fi’l-ehâsisi’l-mevzû‘a. Thk. Abdurrahman b. Yahya el-Muallimî el-Yemânî. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.Zürkânî, Muhammed Abdulazim. Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt, thk. Ahmed b. Ali, Kahire: Dâru’l-Hadis, 2006.