Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 1, 81 - 122, 25.06.2020

Orazsahet Orazov

Öz

Zâhiru’r-rivâye, nâdiru’r-rivâye, fetâvâ- vâkıât ve mûteber metinler yani mütûn-i selâse, mütûn-i erba‘a, mütûn-i sitte gibi farklı şekillerde tasniflere tabi tutulan Hanefî mezhebinin temelini oluşturan eserler, İslam ilim edebiyatına paha biçilmez katkılar sağlamıştır. Mûteber metinlerin tasnifinin her birinde yerini alan Vikâtetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye, önemine binaen farklı türlerden birçok çalışmaya konu olmuş ve böylece kendisine bağlı zengin bir fıkıh edebiyatı meydana gelmiştir. Dahası yazıldığı dönemden itibaren Hanefi müntesiplerin yaygın olduğu coğrafyada medreselerde ders kitabı olma ve dönemin kadılarının devamlı yanlarında bulundurup müracaat ettikleri el kitabı olma özelliğini taşımıştır. Günümüze kadar ulaşan Vikâye ve üzerine yapılan çalışmaların çoğu yazma halindedir. Bu eserlerin neredeyse tamamı Türkiye yazma eserler kütüphanelerinde müteaddit nüshalarıyla beraber kayıtlı bulunmaktadır. Bu çalışmada müellif hakkında kısa bilgi verildikten sonra, Türkiye’deki Vikâye nüshaları, üzerine yapılan şerh, ta’lik, muhtasar, risale, reddiye ve tercüme türü eserler, bazı yönleriyle tanıtılmaya çalışılacaktır. Bu çalışmanın Vikâye ve onun etrafında oluşan eserler üzerine çalışma yapacaklara yardımcı olacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Fıkıh Edebiyatı, Vikâye, Şerh, Ta‘lîk, Muhtasar, Reddiye, Risâle, Tercüme

Kaynakça

• Afyoncu, Erhan. “Şemsi Ahmed Paşa”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/527-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ali el-Kârî, Nureddin Ebü’l-Hasen b. Sultan. Fethu bâbi’l-inâye fî Şerhi’n-Nükâye. nşr. Muhammed Nezâr Temim - Heysem Nezâr Temim. 3 cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkâm, 1997.
• Atan, Ömer Faruk. Burhânü’ş-Şerî’a’nın Vikâyetü’r-Rivâye fî Mesâili’l-Hidâye Adlı Eseri-nin Tahkik ve Tahlili. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Dok-tora Tezi, 2015.
• Atan, Ömer Faruk, “Hanefî Literatüründe Muhtasarlar ve Metinler”, İhya Uluslar Arası İslam Araştırmaları Dergisi 2/2 (2016), 81-65.
• Atsız, Nihal. “Kemalpaşa-Oğlu’nun Eserleri” Şarkıyat Mecmuası VI. 71-112. İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1966.
• Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn âsâru’l-musannifin. 2 cilt. 3. Baskı. İstanbul, y.y., 1995.
• Baktır, Mustafa. “İbn Melek”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/175-176. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Baş, Erdoğan. “Şeyhzâde”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/97-98. İstan-bul: TDV Yayınları, 2010.
• Bedir, Murteza. “Vikâyetü’r-Rivâye”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu, Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. 2. Baskı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
• Brockellman, Carl. Târîhu’l-edebi’l-arabî. çev. Abdülhalîm en-Neccâr - Seyyid Yakub Bekr - Ramazan Abdüttevvâb. 4 cilt. Kahire: Dârü’l-Ma‘rife, 1983.
• Brockelmann, Carl. Supplementband. 3 cilt. Leiden: E. J. Brill, 1937-1942.
• Burhânüşşerîa, Mahmud b. Ahmed. Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya, 1505.
• Cici, Recep. “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar”. Uludağ Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1999), 225-227.
• Cici, Recep. Kuruluştan Fatih Devrinin Sonuna Kadar Osmanlılarda Fıkıh Çalışmaları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
• Cici, Recep. “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 215-248.
• Çelebi, İlyas. “Kemalpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/245-247. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Dalkıran, Sayın. İbn-i Kemal ve Düşünce Tarihimiz. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1997.
• Demir, Halis. “İbn Kemal Üzerine Yapılan İlmi Çalışmalar”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2019), 151-178.
• Devletoğlu Yusuf, el-Balıkesîrî. Tercüme-i Vikaye Nazmen. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir, 218.
• Durmuş, İsmail. “İsferâyînî, İsâmüddîn”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/516-517. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Fenarizâde Muhyiddin, Muhammed [b. Ali] b. Yusuf Çelebi. Risâletü’l-Vikâye. İstan-bul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, 446/16.
• Gümüş, Sadreddin. Seyyid Şerif Cürcani. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1984.
• Halimov, Nazar. Katalog Arabskih Rukopisey Akademii Nauk TSSR. Aşhabad: İzdatelst-vo Ylym, 1988.
• İbn Kemal Paşa, Ahmed b. Süleyman. el-İslâh ve’l-İzâh. İstanbul: Süleymaniye Kütüp-hanesi, Hamidiye, 446.
• İbn Melek, Ferişteoğlu İzzeddin Abdullatif b. Abdülaziz. Şerhu’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, H. Halit, 98.
• Kahraman, Abdullah. “Trablusî, Alaeddîn”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Kara Hoca, Alaeddin Ali b. Ömer. el-İnâye fi Şerhi’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 765 ve 766.
• Karahisarî, Ali b. Ömer. Şerhu’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 590.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 cilt. İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1364/1945.
• Kılıçer, Esat. “Fıkıhçı Olarak İbn Kemal”. Şeyhulislam İbn Kemal Sempozyumu. 189-196. Ankara: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1986.
• Kırboğa, Mehmet Ali. Kâmûsü’l-kütüb ve mevzûatü’l-müellefât. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1974.
• Kocavî, Şeyhzâde Mahmud Çelebi. Şerhu’l-Vikaye. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa, 615.
• Kuhistanî, Şemsüddin el-Horasânî. Câmi‘u’r-rumûz fî şerhi’n-Nükâye. 1 cilt (içinde iki cilt). İstanbul, 1874.
• Kumenatî, Seyyid Hasan b. Seyyid Ali. el-İnâye fî Şerhi’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Fatih, 1887.
• Kurt Efendi, Muhammed b. Ömer Tatarpazarcık. Tercüme-i Vikâye. İstanbul: Süley-maniye Ktp., Şehid Ali Paşa, 863.
• Leknevî, Abdülhay. Fevâidü’l-behiyye fi terâcimi’l-Hanefîyye. Beyrut: Dâru’l-Erkâm, 1418/1998.
• Leknevî, Abdülhay. Umdetü’r-riâye fî halli Şerhi’l-Vikâye. 4 cilt. Delhi, 1327.
• Merzifonî, Bünyad b. Muhammed. Talika alâ kavli sâhibi’l-Vikâye. İstanbul: Süleyma-niye Ktp., Ayasofya, 1309.
• Musannifek, Ali b. Muhyiddin. Şerhu’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 427; Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, 228.
• Orazov, Orazsahet. Burhânü’ş-Şerîa ve Vikâye Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Orazov, Orazsahet. “Muhtasar Metinlerin Hanefî Literatürü İçindeki Yeri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 107-122.
• Orazov, Orazsahet. “Vikâyetü’r-rivâye fî-mesâili’l-Hidâye Adlı Eserin Müellifinin İsim ve Lakabının Tespiti”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (2018), 685-695.
• Özcan, Tahsin. “Kara Sinan”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/365-366. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Özel, Ahmet. “Timûrtâşî, Muhammed b. Abdullah”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm An-siklopedisi. 41/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları, 1990.
• Özen, Şükrü. “İbnü’ş-Şıhne, Seriyyüddin”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21/225-227. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/427-431. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Özkan, Mustafa. “Devletoğlu Yusuf”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/243-244. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî. Şerhu’l-Vikâye ve meahu Müntehe’n-Nükâye alâ Şerhi’l-Vikâye. thk. ve notlar ekleyen: Salâh Muhammed Ebü’l-Hâc. 2 cilt (içinde 5 cilt). Amman: Müessesetü’l-Verrâk, 2006.
• Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî. en-Nükâye. Kazan: y.y., 1910.
• Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lâmî. 6 cilt (içinde 12 cilt). Beyrut, ts. Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali. el-Bedru’t-tâlî bi mehâsini men ba‘de’l-karni’s-sâbi’. 2 cilt. Beyrut: y.y., ts.
• Tâcüşşerîa, Mahmud b. Ubeydullah. Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye. thk. Ahmed Mahmud eş-Şehâde. İstanbul: Mektebetü’l-Hanefîyye, 2017.
• Trablûsî, Alâeddin. el-İstiğnâ fî Şerhi’l-Vikâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1889.
• Taşköprizade, Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâ’iku’n-Nu‘mâniyye. thk. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1405/1985.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/419-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Şensoy, Sedat. “Şerh”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Uğur, Ahmet. Kemal Paşazade İbn-i Kemal. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1996.
• Yaman, Ahmet. “Kevâkibi, Muhammed b. Hasen”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansik-lopedisi. 25/340-341. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Zeynüddin, Cüneyd b. Sendel. Tevfîku’l-inâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1885.