İbrahim Yalvacî’nin Kasîde-i Tantarâniyye Tercümesi

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 431 - 458, 26.12.2020

Yılmaz Öksüz

Öz

Nizâmiye Medresesi müderrislerinden Muîneddin Ahmed b. Abdürrezzâk et-Tantarânî’nin (öl. 485/1092) Kasîde-i Tantarâniyye isimli eseri, üdebâ arasında kıymet bulan manzumelerden biridir. Cinas sanatının eşsiz örneklerini sunan ve ikili kafiye sistemine sahip olan eser, muh-telif kalemler tarafından Arapça olarak açıklandığı gibi Fars ve Türk diliyle de şerh ve tercü-me edilmiştir. Eseri Türkçeye kazandıranlardan biri son dönem Osmanlı âlimi İbrahim b. Mehmed el-Yalvacî’dir (öl. 1293/1877). Tercümede kaynak metnin nazım biçimi, vezni ve kafiyesini kullanan Yalvacî, orijinal metnin başarısını gösterememiş; vezin açısından kusur-lu, kafiye kelimeleri bakımından büyük ölçüde kaynak metne dayalı bir eser yazmıştır. Bazı beyitleri, uygun karşılıklar bularak çevirmeyi başarmış; fakat bunu eserin geneline yansıta-mamıştır. Genellikle kaynak metnin kelimelerini aynen aktarmış veya küçük değişiklikler yaparak kullanmıştır. Kaynak metnin ikili kafiyesini belirli beyitlerde muhafaza edebilen Yalvacî, edebî sanatlara, bilhassa cinasa, yer vermeyi ihmal etmemiştir. Muhtevaya zenginlik katmaktan ziyade mana aktarımını tercih ederken övgüsü yapılan şahsı değiştirerek man-zumenin türünü etkilemiştir. Dolayısıyla bir devlet büyüğü medhiyesi olan eser, naata dö-nüşmüştür. Bu makalede, Yalvacî’nin hayatından ve eserlerinden bahsedilerek söz konusu tercümenin incelemesi yapılmış ve transkripsiyonlu metni verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk islam Edebiyatı, Ahmed Tantarânî, Kasîde-i Tantarâniyye, Tercüme, İbrahim Yalvacî

Translation of Qaṣeeda-i Ṭanṭarāniyyah of Ibrahim Yalvajī

Öz

Qaṣeeda-i Ṭanṭarāniyyah of Muīnaddin Aḥmad b. Abdurrazzāq al-Ṭanṭarānī (d. 485/1092), one of the teachers in Niẓāmiya Madrasah, is among the poems respected by the men of letters. The poem offers unique representations of wordplay and double rhyme system. It was explained in Arabic, and translations and comments were made in Turkish and Persian languages. One of the translators of this work into Turkish is the late period Ottoman scholar Ibrahim b. Mohammed al-Yalvajī (d. 1293/1877). In translation, Yalvacî, who used the poetic form, meter and rhyme of the source text, could not show the success of the original text. He is flawed in terms of the rhythm, and more based on source text with regard to rhyme words. The author managed to translate some of the couplets by finding appropriate meanings; however, he could not do so in all parts of the work. In general, the words in the source work were directly transferred or small changes were made. Yalvajī could preserve the double rhythm of the original poem in some couplets, and made use of literature arts especially the wordplay. He preferred the conveying of the meaning rather than enriching the content. However, he modified the type of praising the target person, and thus the genre of the poem was changed. As a result, the poem which was originally a praise for a senior statesman became a naat. In the present study, the life and works of Yalvajī were introduced, his translation of Qaṣeeda-i Ṭanṭarāniyyah was evaluated, and transcribed text of the translation was given.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Literature, Aḥmad Ṭanṭarānī, Qaṣeeda-i Ṭanṭarāniyyah, Ibrahim Yalvajī, Translation

Kaynakça

• Ak, Murat. “Ahmed Sâfî Bey’in Kasîde-i Hamriyye Tercümesi”. Turkish Studies 11/17 (Sonbahar 2016), 131-150.
• Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5 cilt. İstanbul: Medrese Yayınları, 1980.
• Alkan, Ercan. “Es‘ad Erbilî’nin Tercüme-i Kasîde-i Münferice Adlı Eseri”. Tasavvuf 30 (2012), 151-172.
• Altuntaş, Muhammed Eser. İbrahim b. Muhammed el-Yalvacî’nin Garâibu’l-i‘lâl ve’l-iştikâk ‘ale’l-binâ Adlı Eseri (Transkripsiyon ve Değerlendirme). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Alzyout, Hassan. Kasîde-i Münferice ve İsmâil Ankaravî’nin Hikem-i Münderice fî Şerhi’l-Münferice’si. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Atalay, Mehmet. “Ebu’l-Feth el-Büstî’nin Kasîde-i Nûniyyesi’nin Diyarbakırlı Said Paşa Tarafından Yapılan Türkçe Manzum Tercümesi”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 27 (2005), 145-154.
• Ayçiçeği, Bünyamin. Necîb Efendi’nin Kasîde-i Bürde Şerhi Muhtasar Tevessül: İnceleme-Tevessül’le Karşılaştırma-Metin. İstanbul: DBY Yayınları, 2020.
• Ayçiçeği, Bünyamin. “Bûsîrî’nin Kasîdetü’l-Bürde’sinin Diyarbakırlı Mehmed Said Paşa Tarafından Yapılan Mensur ve Manzum Tercümesi”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 15 (2015), 27-102.
• Aydın, Zeynep Cevahir. Eyüp Sabri Paşa’nın Türkçe Kasîde-i Bürde Şerhi (İnceleme-Metin). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Behiştî, Alâeddin Muhammed. Şerhu Kasîdeti’t-Tantarâniyye. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, 3230.
• Behiştî, Alâeddin Muhammed. Şerhu Kasîdeti’t-Tantarâniyye. İstanbul: Nûruosmâniye Yazma Eser Kütüphanesi, Nûruosmâniye, 4940.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. 3 cilt. İstanbul: Matba‘a-i Amire, 1333.
• Durmuş, İsmail. “et-Tantarâniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/576-577. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Erken, İsmail. İbrahim b. Muhammed el-Yalvacî ve Risâle fî ihbâr bi-ellezî. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Erken, İsmail. “İbrahim b. Muhammed el-Yalvacî ve Risâle fî ihbâr bi-ellezî”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 44 (Aralık 2016), 155-180.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Dârünnedve”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/555-556. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Gürkan, Nejdet. “Yalvaçlı İbrahim Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. EK 2/665-666. Ankara: TDV Yayınları, 2019.
• Hamidî, Kösec Mehmed. Şerhu Kasîdeti’t-Tantarâniyye. Ankara: Millî Kütüphane, Yazmalar, 7119.
• Hamidî, Kösec Mehmed. Şerhu Kasîdeti’t-Tantarâniyye. İstanbul: Nûruosmâniye Yaz-ma Eser Kütüphanesi, Nûruosmâniye, 4003.
• İnce, Muhammet. İbnü’l-Fârız’ın Hamriyye Kasidesi’nin Arapça Farsça ve Türkçe Şerhleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/441-444. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Karakoç, Sezai. Üç Kaside: Kaside-i Bürde Endülüs’e Ağıt Bürüyen Kaside. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1967.
• Karaman, Durmuş. Dünden Bugüne Yalvaç Tarihi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1991.
• Karataş, Ahmet. “Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Harputî’nin Kasîde-i Tantarâniyye Şerhi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (Aralık 2017), 49-96.
• Kum, Naci. Yalvaç Armağanı (Yalvaç Tarih ve Coğrafyası). haz. Nuri Köstüklü – Ali Yüncü. Ankara: Yalvaç Belediyesi Kültür Yayınları, 2012.
• Öksüz, Yılmaz. “Mehmed Saîd’in Kasîde-i Hamriyye Şerhi: Tarab-engîz”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (Haziran 2019), 395-413.
• Öksüz, Yılmaz. “Mütercimi Meçhul Bir Kasîde-i Bürde Tercümesi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 24/1 (Haziran 2020), 211-245.
• Parlak, Sevgi. “Sokullu Mehmed Paşa Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/358-359. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Saraç, M. A. Yekta. Şeyhülislâm Kemal Paşazâde: Hayatı Şahsiyeti Eserleri ve Bazı Şiirleri. İstanbul: Risale Yayınları, 1995.
• Sezer, İsmail Hakkı. “Kaside-i Bürde ve Nesir ve Manzum Tercümesi”. SÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2000), 65-88.
• Şahin, Ebubekir Sıddık. Kaside-i Bürde’nin Türkçe Şerh ve Tercümeleri. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Şemseddin, Kemal Paşazâde. Şerh-i Kasîde-i Tantarâniyye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Nafiz Paşa, 986.
• Unan, Fahri. “Mevleviyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/467-468. An-kara: TDV Yayınları, 2004.
• Uzun, Tacettin. “el-Kasîdetü’t-Tantarâniyye”. Bilimnâme 3 (2003/3), 153-160.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Hâşiye ‘ale’d-Dürri’n-nâcî. Ankara: Millî Kütüphane, Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 3566/1.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Hâşiye ‘ale’d-Dürri’n-nâcî. Konya: Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, İl Halk Kütüphanesi, 3000/15.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Mecmuatü’l-kasâid. İstanbul: Dâru’t-Tıbâ‘a, 1265.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Mecmuatü’l-kasâid. İstanbul: Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi, 523.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Mecmuatü’l-kasâid. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emiri, 3073.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Mecmuatü’l-kasâid. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Çelebi Abdullah, 325.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Mecmuatü’l-kasâid. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, 428.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Risâletü havâssı’l-ebyât. İstanbul: Dâru’t-Tıbâ‘a, 1265.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Risâletü havâssı’l-ebyât. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1311.
• Yalvacî, İbrahim b. Mehmed. Sarf Tercümesi. İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 1304.
• Yaşar, Önder. “Abdullah el-Kâdî ed-Divriğî’nin Kasîdetü’n-Nûniyye Tercümesi”. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi (Mart 2020), 417-434.
• Yazar, Sadık. Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Yıldırım, Yusuf. “Abdülmecîd-i Sivasî’nin Manzum Kasîde-i Hamriyye Tercümesi”. İstem 13/25 (Ekim 2015), 151-175.
• Yıldırım, Yusuf. “Salâhî-i Uşşâkî’nin Manzum Kasîde-i Münferice Tercümesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (Haziran 2015), 87-108.
• Yıldız, Alim. “Süleyman Nazif’e Göre İran Edebiyatının Edebiyatımıza Tesiri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 159-201.
• Yılmaz, Ahmet. “Müstakimzâde’nin Kasîde-i Ayniyye Tercümesi ve Şerhi”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi ‘99/9 (2000), 241-264.