Abdurrahman el-Hayyir’in Târîhu’l-‘Aleviyyîn Adlı Esere Yönelik Eleştirileri

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 1, 255 - 290, 30.06.2021

Ahmet Sonay

https://doi.org/10.51447/uluifd.901373

Cited By: 1

Öz

Muhammed Emîn Gâlib et-Tavîl’in (ö. 1932) Lazkiye’de 1924 yılında yayımladığı Târîḫu’l-ʿAleviyyîn adlı eseri, ülkemizde Nusayrîler adıyla bilinen Arap Alevîlerinin geçen yüzyılda kendi tarihlerini yazmaya yönelik ilk girişimi sayılabilir. Ancak hiçbir yazılı kaynağa da-yanmayan ve sözlü gelenek esas alınarak yazılan eserin ilmî değer taşıdığını söyleyebil-mek zordur. Ekolün önde gelen âlimlerinden Şeyh Abdurrahman el-Hayyir (ö. 1986), bahsi geçen eserdeki bazı hususları eleştiren uzun bir yazı kaleme almıştır. Bu yazı, eserin 1966 yılında Beyrut’ta yayımlanan baskısında ve sonraki baskılarında “Nakd ve Takrîz” başlığı altında yer almıştır. Bu makalenin ana konusu, Hayyir’in Târîḫu’l-ʿAleviyyîn’e yönelik eleş-tirileridir. Söz konusu eleştiriler, Arap Alevî ekolün itibar sahibi bir merciinin kaleminden çıkmış olmaları hasebiyle önem taşımaktadır. Makale, bu eleştirileri gündeme getirmek suretiyle Arap Alevî âlimlerin zihinlerindeki Alevîlik tasavvurunun anlaşılmasına katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Makalede tasvirci metot takip edilmiş, ayrıca sosyal bilimlerde kullanılan anlayıcı-yorumlayıcı yaklaşım doğrultusunda, Târîḫu’l-ʿAleviyyîn’e ve el-Hayyir’in eleştirilerine ilişkin değerlendirmelere de yer verilmiştir. Bu sadette Hayyir’in Arap Alevîliğini Usûlî İmâmîlikle özdeşleştiren yaklaşımı, dönemin sosyo-politik şartları göz önünde bulundurularak anlamlandırılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Arap Alevîliği, Nusayrîlik, Abdurrahman el-Hayyir, Târîḫu’l-ʿAleviyyîn.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

ʿAbd al-Raḥmān al-Khayyir’s Critique of Tārīkh al-ʿAlawiyyīn

Öz

Muḥammad Amīn Ghālib al-Tawīl’s Tārīkh al-ʿAlawiyyīn, published in Latakia in 1924, can be regarded as the one of the first attempts of the ´Alawī community, also known as Nuṣayrīs, to write their own history in the last century. Sheikh ʿAbd al-Raḥmān al-Khayyir, one of the leading ʿAlawī scholars, wrote a long article criticizing some aspects of al-Tawīl’s Tārīkh. Al-Khayyir’s article was appended to the 1966 edition of the Tārīkh, published in Beirut, and the subsequent editions of the work preserved it under the heading "al-Naqḍ wa al-taqrīḍ". The present study revisits al-Khayyir's criticism of Tārīkh al-ʿAlawiyyīn and analyzes his criticisms as an important testimony of the ʿAlawī historiography expressed by one of the group’s respected authorities. In the first part, the study follows the descriptive method utilized in the study of Muslim groups and sects. In the final part, the article offers a general evaluation of Tārīkh al-ʿAlawiyyīn and al-Khayyir's criticisms in line with the interpretative method of the social sciences. In short, al-Khayyir's approach, which equates ʿAlawīsm with Uṣūlī Imamism, is evaluated within the socio-political context of the period of his writing.

Anahtar Kelimeler

History of Muslim Sects, Arab ʿAlawites, Nuṣayrīs, ʿAbd al-Raḥmān al-Khayyir, Tārīkh al-ʿAlawiyyīn

Proje Numarası

-

Kaynakça

• el-Ahmed, Ali Süleyman. el-İmâm eş-Şeyḫ Süleyman el-Aḥmed. Dımaşk: Dârü’l-Ferkad, 2. Basım, 1431/2010.
• Ali, Esʿad Ahmed. Fennu’l-Münteceb el-ʿÂnî ve ʿirfânuhu. Beyrut: Dârü’n-Nuʿmân, 1388/1968.
• Ali, Esʿad Ahmed. Maʿrifetullâh ve’l-Mekzûn es-Sincârî. Beyrut: Dârü’r-Râidi’l-Arabî, 1392/1972.
• Anadolu’da Aleviliğin Dünü ve Bugünü. ed. Halil İbrahim Bulut. Sakarya: Sakarya Üni-versitesi Yayınları, 2010.
• el-Âsî, Esad Ali. el-ʿAleviyyûn târîḫen ve meẕheben. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1432/2011.
• Başçı, Vahdettin. “Taassup Doğru Düşünmeye Engeldir”. Felsefe Dünyası 2/36 (Hazi-ran 2002), 31-36.
• Bedevi’l-Cebel, Muhammed Süleyman el-Ahmed. Dîvânu Bedevi’l-Cebel. Kum: Müesse-setü’n-Neşri’l-İslâmî, 1421/2000.
• Durmuş, İsmail. “Nehcu’l-Balâga”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/538-540. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• el-Emînî, Abdulhüseyn Ahmed. el-Gadîr fi’l-kitâb ve’s-sünne ve’l-edeb. 11 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lamî, 1414/1994.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1990.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Gadîr-i Hum”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13/279-280. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Hasan, Hâmid. Ṣâliḥ el-ʿAlî sâʾiren ve şâʿiren. Dımaşk: Dârü Mecelleti’s-Sekâfe, 1393/1973.
• el-Hasîbî, Hüseyn b. Hamdân. el-Hidâyetü’l-kübrâ. thk. Mustafa Subhî el-Hıdır. Bey-rut: Şeriketü’l-A‘lamî li’l-Matbû‘ât, 1427/2007.
• Haydar, Esad. el-İmâm eṣ-Ṣâdıḳ ve’l-meẕâhibü’l-erbaʿa. 4 Cilt. Kum: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1425/2004.
• el-Hayyir, Abdurrahman. “Nakd ve Takrîz”. Târîḫu’l-ʿAleviyyîn. mlf. Muhammed Emîn Gâlib et- Tavîl. 5-64. Beyrut: Dârü’l-Endülüs, 3. Basım, 1399/1979.
• el-Hayyir, Abdurrahman. ʿAḳīdetunâ ve vâkiʿunâ naḥnu’l-Müslimîn el-Caʿferiyyîn el-ʿAleviyyîn. Dımaşk: Kütüb Zâtü Fâide, 7. Basım, 1414/1994.
• el-Hayyir, Muhammed Hamdân. ed-Dîvân. Dımaşk: y.y., 1427/2006.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem el-Ensârî. Lisânü’l-ʿArab. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maʿârif, ts.
• İlmî Heyet. Beyânu ʿaḳīdeti’l-Müslimîn el-ʿAleviyyîn. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1425/2004.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Taassuba Dayalı Din Anlayışı Karşısında Ebû Hanîfe Örneği”. EKEV Akademi Dergisi 8/20 (Haziran 2004), 59-78.
• Kaplan, Doğan. Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
• el-Keşşî, Ebû Amr Muhammed b. Ömer b. Abdulazîz. İḫtiyâru maʿrifeti’r-ricâl. thk. Cevâd el-Kayyûmî. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1427/2005.
• el-Kummî, Muhammed b. Ali b. Bâbeveyh. ʿUyûnu aḫbâri’r-Riḍâ. 2 Cilt. Kum: Menşûrât eş-Şerîfi’r-Radî, 1399/1978.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kutlu, Sönmez. Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Alevîliğin Yazılı Kaynakları, Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2. Basım, 2010.
• el-Kûfî, Ali b. Ahmed. el-İstiġâse fî bidaʿi’s-selâse. Tahran: Menşûrât el-A‘lamî, 1373/1954.
• el-Mâmekânî, Abdullah. Tenḳīḥu’l-maḳāl fî ʿilmi’r-ricâl. 40 Cilt. Kum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1431/2010.
• el-Mazlûm, Hüseyn Muhammed. el-Müslimûn el-ʿAleviyyûn beyne müftereyâti’l aklâm ve cevri’l-hükkâm. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mehecceti’l-Baydâ’, 1420-1422/1999-2001.
• el-Mûsevî, Abdulhüseyn Şerefüddîn. el-Murâcaʿât. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lamî, 1426/1995.
• en-Necefî, Muhammed Hasan. Cevâhiru’l-kelâm fî şerḥi şerâʾiʿi’l-İslâm. thk. Haydar ed-Debbâğ. 44 Cilt. Kum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 2. Basım, 1432/2011.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Alevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2/368-369. İs-tanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Onat, Hasan. “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”. İslâmiyât 6/3 (Temmuz-Eylül 2003), 111-126.
• Öz, Baki. Alevilik Nedir?. İstanbul: Der Yayınları, 1996.
• Rençber, Fevzi. “İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/1 (Bahar 2017), 77-102.
• es-Sâlih, Mahmud. en-Nebeʾü’l-yaḳīn ʿani’l-ʿAleviyyîn. Lazkiye: Dârü’l-Mürsât, 3. Basım, 1417/1997.
• Sarıkaya, M. Saffet. Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı (XI-XIII. Yüzyıl). İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Sa‘ûd, Abdullatîf – Şaban, Muhammed Hasan. Ḥayâtu’ş-Şeyḫ Süleyman el-Aḥmed. Lazkiye: y.y.: 1405/1985.
• Seyyid Kutub. el-ʿAdâletü’l-ictimâʿiyye fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’ş-Şurûk, 1415/1995.
• Subhânî, Cafer. Advâʾün ʿalâ ʿaḳāʾidi’ş-Şîʿati’l-İmâmiyye ve târîḫihim. Tahran: Dârü Meş‘ar, 1421/2000.
• eş-Şerîf, Munîr. el-Müslimûn el-ʿAleviyyûn men hum ve eyne hum. Beyrut: Müessesetü’l-Belâğ, 1415/1994.
• et-Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib. Târîḫu’l-ʿAleviyyîn. Lazkiye: Matbaatü’t-Terakkî, 1343/1924.
• et-Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib. Târîḫu’l-ʿAleviyyîn. Beyrut: Dârü’l-Endülüs, 3. Basım, 1399/1979.
• et-Tavîl, Muhammed Emîn Gâlib. Arap Alevîleri Tarihi. çev. İsmail Özdemir. Ankara: Karahan Yayınevi, 2. Basım, 2012.
• Tozlu, Selahattin. “Nusayrîler ve Nusayrîlik Bibliyografyası”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 54 (Nusayrîlik Özel Sayısı 2010), 323-350.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2005.
• Üçer, Cenksu. “Alevîliğin Neliği ve Şiîlik (Caferîlik) ile İlişkisinin Çerçevesi”. Marife 8/3 (Aralık 2008), 205-238.
• Üçer, Cenksu. “Alevîlik; Yapılar, Grupların Temel Özellikleri ve Bazı Mülahazalar”. Dinî Araştırmalar 12/33 (Ocak-Nisan 2009), 63-88.
• Winter, Stefan. A History of the Alawis (From Medieval Aleppo to the Turkish Republic). Princeton: Princeton Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Anadolu’da Alevîler ve Tahtacılar. haz. Turhan Yörükan. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
• el-Yûnus, Abdullatîf. Sevretü’ş-Şeyḫ Ṣâliḥ el-ʿAli. Dımaşk: Dârü’l-Yakzati’l-Arabiyye, 1426/2005.