Shaybānī’s Knowledge of Ḥadith as a Islamic Jurist: Specific to his work named al-Ḥujjah ʿalā ahl al-Madīnah

Yıl 2022, Cilt: 31 Sayı: 2, 463 - 492, 30.12.2022

Ramazan Doğanay

https://doi.org/10.51447/uluifd.1139879

Öz

Shaybānī, who was a writer of Ḥanafī fiqh and systematized the accumulation of raʾy, traveled to Madīnah, an important science center of the period, after he received knowledge from Abū Ḥanīfah and Abū Yūsuf, and joined Mālik’s lecture circle and became one of the important narrators of Muwaṭṭaʼ. Shaybānī compiled his debates with the Ḥijaz scholars, especially Mālik, and his criticisms against them in his work called al-Ḥujjah ʿalā ahl al-Madīnah. This work, which can be considered as one of the first examples of the science of al-Ikhtilāf, is extremely important in terms of reflecting the views of the circles of ra’y and practice, as well as touching on various ḥadith issues. In this work, after conveying the views of Abū Ḥanīfah and the people of Madīnah, Shaybānī generally preferred the view of Abū Ḥanīfah. However, Shaybānī adopted Mālik’s teachings from time to time. This shows that Shaybānī was not just a objector scholar. In this study, the method followed by Shaybānī and the ḥadith concepts he used in al-Ḥujjah, which is a ḥadith-centered fiqh work, were determined, and some important information about the ḥadith approach was tried to be revealed. First of all, information was given about Shaybānī’s studentship in Madīnah and his works which were founded there, and then his knowledge of ḥadith was determined and examined within the framework of al-Ḥujjah.

Anahtar Kelimeler

Ḥadith, Criticism, Sunnah, Shaybānī, al-Ḥujjah ʿalā ahl al-Madīnah.

Bir Fakîh Olarak Şeybânî’nin Hadisçiliği: el-Ḥucce ʿalâ ehli’l-Medîne Adlı Eseri Özelinde

Öz

Hanefî fıkhının müdevvini ve rey birikimini sistematize eden bir âlim olan Şeybânî, Ebû Hanîfe’den ve Ebû Yûsuf’tan ilim tahsilini gerçekleştirdikten sonra dönemin önemli bir ilim merkezi olan Medîne’ye yolculuk yapmış ve Mâlik’in ders halkasına katılarak Muvaṭṭa'ın önemli râvîlerinden biri olmuştur. Şeybânî başta Mâlik olmak üzere Hicâz ulemasıyla yaptığı münazaraları ve onlara yönelttiği tenkitleri el-Ḥucce ʿalâ ehli’l-Medîne adlı ese-rinde derlemiştir. İhtilâf literatürünün ilk örneklerinden sayılabilecek bu eser rey ve amel çevrelerinin görüşlerini aksettirmesinin yanında çeşitli hadis konularına temas etmesi açısından da önemlidir. Şeybânî eserinde Ebû Hanîfe ve ehl-i Medîne’nin görüşlerini naklettikten sonra ekseriyetle Ebû Hanîfe’nin görüşünü tercih etmiştir. Bununla birlikte Mâlik’in kavlini benimsediği yerlerin de olması Şeybânî’nin sadece muhalif bir âlim olmadığını göstermektedir. Çalışmada, hadis merkezli bir fıkıh eseri olan el-Ḥucce’de Şeybânî’nin takip ettiği yöntem ve kullandığı hadis kavramları tespit edilmiş, hadise yaklaşımına dair birtakım tespitler yapılmaya çalışılmıştır. Makalede ilk olarak Şeybânî’nin Medîne’deki öğrenciliği ve orada temeli atılan eserleri hakkında muhtasar bilgi verilmiş, ardından el-Ḥucce çerçevesinde hadisçiliği tespit ve tetkik edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Tenkit, Sünnet, Şeybânî, el-Ḥucce ʿalâ ehli’l-Medîne., Ḥadith, Criticism, Sunnah, Shaybānī, al-Ḥujjah ʿalā ahl al-Madīnah.

Kaynakça

• Aktepe, İshak Emin. Erken Dönem İslâm Hukukçularının Sünnet Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2. Basım, 2010.
• Bayder, Osman, Kurucu İmama Muhalefetin İmkan ve Sınırı-Hanefi Mezhebi Örneği. Anka-ra: Maarif Mektepleri, 2018.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. Menâḳibu’ş-Şâfiʿî. thk. es-Seyyîd Ahmed Sakr. 2 Cilt. Kâhire: Mektebetü Dâri’t-Turâs, 1970.
• Demir, Bayram. “İslam Hukukçularının Şehîdlerin Yıkanması ve Üzerlerine Namaz Kılınmasıyla İlgili Farklı Yaklaşımları”. Ekev Akademi Dergisi 66 (Bahar 2016), 143-158.
• Dusûkî, Muhammed. el-İmâm Muḥammed b. el-Ḥasen eş-Şeybânî ve es̠eruhu fi’l-fıḳhi’l-islâmî. Devha - Katar: Dâru’s-Sekâfe, 1987.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah el-Isfahânî. Ḥilyetü’l-evliyâ ve ṭabaḳātü’l-aṣfiyâ. 10 Cilt. Mısır: Dârü’s-Saâde, 1974.
• Ebû Yûsuf, Yaʿkûb b. İbrâhîm. er-Red ʿalâ Siyeri’l-Evzâʿî. thk. Ebü’l-Vefâ el-Afganî. Haydarâbâd: Lecnetü İḥyâi’l-Meârifi’n-Nuʿmâniyye, ts.
• Gül, Mutlu. Hanefî Usûlünde Hadis Tenkidi. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2018.
• Hasan, Ahmed. “Sünnet: İlk Muhtevası ve Gelişimi”. Oryantalist Yaklaşıma İtirazlar. çev. Mehmet Emin Özafşar. Ankara: Otto, 2015.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. Muhammed. Âdâbu’ş-Şâfiʿî ve menâḳibuhu. thk. Abdülganî Abdülhâlik. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2003.
• İbn Hacer. Şerḥu’n-Nuḫbe: Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’l-fiker fî muṣṭalaḥi ehli’l-es̠er, thk. Nurûddîn İtr, Beyrut: Matbaatu’s-Sabâh, 2000.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Menâḳibu’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Halîl İbrahim Mollâ Hâtır. Riyâd: Mektebetü’l-İmâm eş-Şâfiî, 1992.
• İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn Kāsım. Tâcü’t-terâcim. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1992.
• İbnu’s-Salâh, ʿUlûmu’l-ḥadîs̠, thk. Nûreddîn Itr. 17. Basım, Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 2012.
• İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i Hilâf. Konya: Hüner, 2010.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. Ḥüsnü’t-teḳâżî fî sîreti’l-İmâm Ebî Yûsuf el-Kâżî ve Bülûġu’l-emânî fî sîreti’l-İmâm Muḥammed b. el-Ḥasan eş-Şeybânî. Amman : Dârü’l-Feth, 2016.
• Koçinkağ, Mansur. Erken Dönem İslam Hukuk Düşüncesinde Re'y ve Hadis. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2018.
• Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddîn Abdülkâdir. el-Cevâhirü’l-mużiyye fî ṭabaḳāti’l-Ḥanefiyye. 5 Cilt. Cîze: Hecer li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 2. Basım, 1993.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed. et-Ṭaʿlîḳu’l-mümecced alâ Muvaṭṭa-i Muḥammed. thk. Takiyuddîn en-Nedvî. 3 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1991.
• Melchert, Christopher. “Kitâb al-Ḥujjah ʿAlá Ahl al-Madīnah and the Transition from Regional Schools to Personal”. Studia İslamica 117 (2022), 64-87.
• Nedvî, Ali Ahmed. el-İmâm Muḥammed b. el-Ḥasen eş-Şeybânî nâbiġatu’l-fıḳhi’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1994.
• Özafşar, Mehmet Emin. Hadîsi Yeniden Düşünmek: Fıkhî Hadîsler Bağlamında Bir İncele-me. Ankara: Otto, 3. Basım, 2015.
• Özkan, Halit. Hicri İlk İki Asırda Farklı Şehirlerde Amel Telakkisi Oluşumunda Sünnet ve Hadisin Yeri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2006.
• Özdemir, Recep. İmam Mâlik ve Metodolojisi. İstanbul: Hiper Yayın, 2017.
• Özdemir, Muhittin. İmam Şâfiî’nin İslâm Hukuk Kaynaklarından İstihsâna Yaklaşımı. İstanbul: Ensar, 2017.
• Özşenel, Mehmet. Ebû Yûsuf’un Hadis Anlayışı. İstanbul: Klasik, 2. Basım, 2011.
• Özşenel, Mehmet. İlk Dönem Hadis-Rey Tartışmaları Şeybânî Örneği. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Râmehurmuzî, Ebû Muhammed el-Hasen b. Abdurrahmân b. Hallâd el-Fârisî. el-Muḥaddis̱u’l-fâṣıl beyne’r-râvî ve’l-vâʿî. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrut: y.y., 1404/1983.
• Rezzâk, Habîb. İşârâtu ve taʿḳībâtu Muḥammed b. el-Ḥasen eş-Şeybânî: fî rivâyeti’l- Mu-vaṭṭa ve es̠eruha’l-fıkḥî ve’l-uṣûlî̠. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2009.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsûṭ. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1993.
• Sifil, Ebubekir. Muvatta Nüshaları Muhteva Analizi. İstanbul: Rıhle Kitap, 3. Basım, 2017.
• Şâfiî. el-Ümm. thk. Rıfat Fevzî Abdulmuttalib. 11 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 4. Ba-sım, 2011.
• Şahin, Sami. Muhammed b. el-Hasen eş-Şeybânî’nin Hadis Kültüründeki Yeri. Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Aṣl. thk. Mehmet Boynukalın. 13 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. el-Âs̠âr. thk. Hâlid el-Avvâd. Kuveyt: Dâru’n-Nevâdir, 2. Basım, 2011.
• Şeybânî, Muhammed b. el-Hasen. Kitâbu’l-ḥucce ʿalâ Ehli’l-Medîne. thk. Mehdî Hasan el-Keylânî el-Kâdirî. 2 Cilt. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 2006.
• eş-Şeyh, İzzuddîn Hüseyin. el-İmâm Muḥammed b. el-Ḥasan eş-Şeybâni : Muḥaddis̠en ve faḳīhen. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1993.
• Taş, Aydın. Muhammed b. el-Hasan eş-Şeybânî’nin Hukuk Anlayışı (Usul Anlayışı). Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Temel, Ahmet. İmâm Muhammed’in el-Hücce Adlı Eseri Ekseninde Şer’î Deliller. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• el-Umerî, Ali Muhammed. el-Ḫilâf beyne Ebî Ḥanîfe ve aṣḥâbihi ve mevḳifü’l-eimmeti’l-âḫarîn min hâẕa’l-ḫilâf. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 2006.
• Utûre, Abdülazîz Hüseyin. el-İmâm eş-Şâfiî ve es̠eruhu fî ʿilmi’l-ḥadîs̠. İstanbul: Mekte-betü’l-İrşâd, 2016.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebu Hanife’nin Hadis Anlayışı ve Hanefi Mezhebinin Hadis Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlıḡı, 4. Basım, 2012.
• Yiğit, Metin. İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebû Hanîfe’nin Usûl Anlayışında Sünnet. İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2013.
• Yücel, Ahmet. Hadis Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi Hicrî İlk Üç Asır. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 3. Basım, 2020.
• Ẕehebî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Menâḳibü’l-İmâm Ebî Ḥanîfe ve ṣâḥibeyhi Ebî Yûsuf ve Muḥammed b. el-Ḥasen. thk. Muhammed Zâhid Kevserî. Ebü’l-Vefâ el-Efganî. Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, 3. Basım, 1987.