Müzdelife Vakfesi ve Zamanı Hakkındaki Fıkhi Görüşlere İlişkin Bir Değerlendirme

Yıl 2021, Cilt: 4 Sayı: 1, 183 - 211, 31.07.2021

Yüksel Salman

Öz

Öz
Hac, birçok açıdan zorlukları içinde barındıran bir ibadettir. Bu zorlukların yaşandığı yerlerden biri Müzdelife’dir. Vakti konusunda İslam hukuk ekolleri arasında farklı görüşler bulunmakla birlikte, fakihlerin çoğunluğuna göre, Müzdelife vakfesi dinen yerine getirilmesi gerekli bir görevdir. Geçerli bir mazeret olmadıkça, terk edilmesi cezayı gerektirir. Hz. Peygamber, Müzdelife vakfesini fecr-i sâdık ile güneşin doğuşu arasında yapmakla birlikte, aralarında eşi Hz. Sevde’nin de bulunduğu yaşlı, hasta, zayıf ve yürüme güçlüğü çeken bazı kimselerin geceden Müzdelife’den Mina’ya gitmelerine izin vermiştir. Bunun sebebi fakihlerin genel kanaatine göre izdihamdır. Günümüzde her yıl yaklaşık üç milyon kişinin hac ibadetini yerine getirdiği ve Müzdelife’de her ülke için belli bir alan tahsis edildiği düşünüldüğünde, bugün izdiham geçmişe kıyasla daha fazladır. Bu itibarla, mazeret grubunda yer alan kişilerle izdiham korkusu taşıyanlar, Şâfiî ve Hanbelî mezheplerinin görüşleri doğrultusunda gece yarısından sonra Müzdelife vakfesini yapabilirler. Zarurî hallerde Mâlikî fakihlerinin görüşleri doğrultusunda, gece yarısını beklemeden vakfe yapmaları da mümkündür. Çalışmanın amacı, hacda yaşanan bir problem olarak Müzdelife vakfesinin vakti dışında yapılıp yapılamayacağını, yine günümüzde yoğun olarak yaşanan, bazen can kayıplarına da sebebiyet veren izdihamın, Müzdelife vakfesine etkilerini ortaya koymaktır. Böyle bir çalışmanın, Müzdelife vakfesinin geçerliliği konusunda oluşan tereddütlerin giderilmesine de katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Müzdelife, Meş'ar-i Haram, Vakfe, İzdiham, Meşakkat

Kaynakça

• Abdulazîz b. Bâz vd.. Fetâva’l-hacc ve’l-umre ve’z-ziyâre. Haz. Muhammed b. Abdülazîz b. el-Müsnid. Riyad: Dâru’l-Vatan, ts.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûruddîn Ali b. Muhammed. El-Meslekü’l-mütekassıt bi’l-menseki’l-mütevassıt. Mekke: y.y., 1328. Arı, Abdüsselâm. “Müzdelife’de Yapılacak Görevler (Müzakere)”, Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu, ed. Mehmet Bulut. 284-287. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmud b. Ahmed. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Eymen Sâlih Şa‘bân. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmud b. Ahmet. Umdetü’l-Kârî fi Şerhi’l-Buhârî. 25 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. Şerhu’l-İnâye ala’l-Hidâye. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, , 2. Basım, ts.
• Başnefer, Saîd b. Abdülkâdir. el-Muğnî fî fıkhi’l-hacci ve’l-umre. Beyrut: Dâru İbni’l-Hazm, 2003.
• Buhârî, Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabiyye, 1985.
• Cezîrî, Abdurrahmâ. Kitâbu’l-fıkh ala’l-mezâhibi’l-erbaa. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
• Çolak, Mücahit - Çınar, Murat. “İslâm Hukukunda Kolaylaştırma İlkesinin Haccın Rükünlerinde Günümüz Uygulaması”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 20/3 (Aralık 2018), 49-67.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdurrahmân. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı yayınları, 1992.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed b. Ahmet. eş-Şerhu’l-Kebîr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Düsûkî, Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü’d-düsûkî ala’ş-Şerhi’l-Kebîr.6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Ebû Dâvûd, Hâfız Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Gürkan, Menderes. “Vakfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/463-465. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Haddâd, Ebû Bekir b. Ali. el-Cevheretü’n-neyyire, 2 Cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat ve Matbaacılık, 1978.
• Hallâf, Abdülvehhâb. İlm-i usûli’l-fıkh. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 7. Basım, 1984.
• Itr, Nûreddin. el-Haccü ve’l-umre fi’l-fıkhi’l-İslâmî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım 1404/1984.
• İbn Abdullah, Hâlid el-Muslih. “ez-Zihâm ve eseruhu fi’n-nüsük (el-Hac ve’l-umre)”. Mecelletü Câmi’ati’l-İmâm 5, (Şevvâl 1428), 1-95.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer. Reddü’l-muhtâr ‘ala’d-dürri’l-muhtâr. thk. ve tlk. Hüsâmuddîn b. Muhammed Salih Ferfûr. 18 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 2000.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah. Ahkâmu’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed Becâvî. 4 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1987.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. Makâsıdü’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye.Tunus:eş-Şerîketü’t-Tûnîsiyye, ts.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ Burhaneddîn İbrahim b. Ali. İrşâdü’s-sâlik ilâ efʿâli’l-menâsik. thk. Muhammed b. el-Hâdî Ebü’l-Ecfân. Riyad: Mektebetü’l- ‘Ubeykân, 2002.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed. el-Muhallâ bi’l-âsâr. thk. Abdülgaffâr Süleyman el-Bendârî. 12 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdulvâhid. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, ts.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Ebî Muhammed Abdullah b. Ahmet. el-Muğnî. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-‘arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1410/1990).
• İbn Münzir, Ebû Bekr Muhammed b. İbrahim. Kitâbü’l-icmâ‘. thk. Abdulkadir Şener. Ankara: Gaye Matbaası, 1983.
• İbn Nüceym, Zeynü’l-Âbidîn b. İbrahim b. Muhammed. el-Bahru’r-râik şerhu kenzi’d-dekâik. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Rüşd, Ebu’l-Velîd Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 9. Basım,1988.
• İbnü’s-Sâatî, Muzafferuddîn Ahmed b. Ali b. Sa’leb. Mecma‘u’l- bahreyn ve mülteka’n-neyyireyn fi’l-fıkhil İslâmî, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye,2005.
• Kal’acî, Muhammed Ravvâs- Kuneybî, Hâmid Sâdık. Mu’cemü Lügati’l-Fukahâ. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2. Basım, 1988.
• Karagöz, İsmail. “Müzdelife’de Yapılacak Görevler”, Türkiye’de Hac Organizasyonu Sempozyumu. ed. Mehmet Bulut. 269-283. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebî Bekr b. Mes’ûd. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-Şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- Arabiyye, 2. Basım, 1982.
• Kirmânî, Ebû Mansûr Muhammed b. Mükerrem b. Şa‘bân. el-Mesâlik fi’l-menâsik. Beyrut: Dâru’l-Beşâri’l-İslâmiyye, 2003.
• Kuhustânî, Şemsüddîn Muhammed b. Hüsâmüddîn. Câmi‘u’r-rumûzi’r-rivâye fî şerhi muhtasari’l-vikaye, 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye, 2019.
• Kumaş, Ali. “Hac’da Karşılaşılan Bir Problem: Müzdelife Vakfesinin Zamanlaması”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/42 (Şubat 2016), 1878-1890.
• Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Makdisî, Şemsüddîn Ebu’l-Ferec Abdurrahmân b. Ebî Ömer Muhammed b. Ahmed b. Kudâme. eş-Şerhu’l-kebîr alâ metni’l-Mukni‘. 12 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1984.
• Mâlik b. Enes. el-Muvatta, 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Merginânî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Bekir b. Abdi’l-Celîl. el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî. 4 Cilt. İstanbul: Dâru Kahramân, 1986.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta’lîli’l-Muhtâr. 4 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1984.
• Meydânî, Abdülganî el-Ganîmî ed-Dımeşkî. el-Lübâb fî şerhi’l-Kitâb, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985. Müslim, Ebu’l-Hüseyin Müslim b. Haccâc. el-Câmi’u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şüayb. es-Sünen, 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘. thk. ve tlk. Muhammed Necib Mutî‘î. 24 Cilt. Cidde: Mektebetü’l-İrşâd, ts.
• Nevevî, Yahyâ b. Şeref. Kitâbu’l-îzâh fi’l-hacci ve’l-umre. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, 2. Basım, 1414/1994. Öğüt, Salim. “Meş‘ar-i Harâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/361. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Sehnûn, İbn Saîd ed-Tenûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1986.
• Şeker, Dursun Ali. “Müzdelife”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/239. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Şel‘ân, Ali b. Nâsır. en-Nevâzil fi’l-hacc. Riyâd: Dâru’t-Tevhîd ve’n-Neşr, 2010.
• Şener, Mehmet. “Müzdelife”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/239-240. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Neylü’l-evtâr şerh-u Münteka’l-Ahbâr min ehâdîs-i seyyidi’l-ebrâr. 8 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, ts. Şîrâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali b. Yûsuf el-Fîrûzâbâdî. el-Mühezzeb. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Muğni’l-muhtâc ilâ ma‘rifeti meânî elfâzi’l-minhâc. thk. ve tlk. Ali Muhammed Mu‘avvid vd. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca’fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme. Şerhu Meâni’l-Âsâr. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2013.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Serve. es-Sünen, 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1992.
• Tehânevî, Zafer Ahmed b. Latîf el-Osmanî. İʿlâü’s-sünen. Pakistan: İdâretü’l-Kur’ân ve’lʿulûmi’l-İslâmiyye, 1994.
• Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT), “TRT Haber”, Erişim 8 Mayıs 2021. https://www.trthaber.com/haber/dunya/hacda-son-40-yılda-yasanan-facialar-205362.html/amp (son güncelleme: 25 Eylül 2015 Cuma 14:56)
• Useymin, Muhammed b. Sâlih. Mecmû‘u fetâvâ. Riyâd: Dâru’s-Süreyyâ, 2004.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Burhâneddin el-Buhârî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/435-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Üneys, İbrahim vd.. el-Mu’cemü’l-Vesît. 2 Cilt. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Câmi‘ fi’l-fıkhi’l-İslâmî el-Mufassal. 12 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 4. Basım, 2012.