Said Nursî’nin Zelzele Risâlesi Bağlamında Doğal Afetlerin İnsan Davranışlarıyla İlişkisi

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: Özel Sayı, 117 - 155, 31.10.2023

Fatih Çelikel

https://doi.org/10.54659/ulum.1333267

Öz

Doğal afetler insanoğlunun zaman zaman karşılaştığı tahrip edici tabîi olaylardır. Deprem de bunlardan biridir. Osmanlı’nın son dönem âlimlerinden olan Said Nursî On Dördüncü Söz isimli risâlesinde yaşadığı dönemde gerçekleşen Erzincan ve İzmir depremleriyle ilgili soruları cevaplandırmaktadır. Bu soruların bazısı o dönemde yaşanan söz konusu depremler hakkındayken bazısı tüm doğal afetlerde kişinin zihnine gelebilecek türden sorulardır. Nursî’nin ilgili risâlede ortaya koyduğu çerçeve gerek doğal afetlerin insan davranışlarıyla ilişkisi gerekse kötülük problemi bağlamında doğal afetlerin yerini tayin etme açısından oldukça önemlidir. Nursî kendisine yöneltilen sorulara vermiş olduğu cevaplarla bazı tabîi afetlerin insan davranışlarıyla ilişkili olduğunu öne sürmektedir. Ona göre ilgili dönemde yaşanan Erzincan ve İzmir depremlerinin sebebi Ramazan ayında işlenilen ve umumiyet kesbeden günahlardır. O, bu yorumuyla doğal afetlerin insan davranışlarından bağımsız olmadığını ileri sürmektedir. Nursî kendisine yöneltilen diğer soruda birer musibet olarak görülmeleri sebebiyle doğal afetlerden zarar gören masumların durumu ile Allah’ın sonsuz rahmeti arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Onun nazarında depremde kaybedilen mallar sadaka, hayatını kaybedenler ise şehit hükmündedir, dolayısıyla burada Allah’ın merhametine aykırı bir durum söz konusu değildir. Son dönemlerde doğal afetlerin ilâhî ceza olabileceği söyleminin Kur’ânî olmadığı, depremlerin ilâhî ceza olarak nitelenemeyeceği görüşü daha güçlü şekilde dillendirilmektedir. Bu söylemin savunucuları görüşlerini bazı Kur’ân âyetleriyle refere etmektedir. Bu âyetlerden biri zâhiren Cenâb-ı Hakk’ın yeryüzünde işlediği günahlar sebebiyle insanı cezalandırmadığı şeklinde bir anlama sahiptir. Buna göre doğal afetleri ilâhî ceza olarak görmek söz konusu âyetin mefhumuna aykırı bir yaklaşımdır. Bu konuda öne sürülen bir diğer gerekçe ise Kur’ân’da doğal afetlerin helâk edilen inkârcı kavimler bağlamında zikredilmesidir. Çağımızda tamamen inkârcıları hedef alan böylesi toplu bir helâk söz konusu olmadığı için günümüzde yaşanan doğal afetleri bu kapsamda değerlendirmek ve bunların işlenilen suçların cezası olduğunu ileri sürmek doğru değildir. Doğal afetler Kur’ân penceresinden incelendiğinde Allah’ın bu hadiseleri çeşitli amaçlara yönelik olarak yarattığı anlaşılmaktadır. Bunlar, inkârcı kavimlerin küllî bir şekilde cezalandırılması, insanların imtihan edilmesi ve yanlış yolda giden insanların doğru yola döndürülmesi şeklindedir. Bu makalede yukarıdaki genel çerçeve içerisinde Nursî’nin ilgili risaledeki cevaplarının Kur’ân ve sünnet açısından tahlili ve doğal afetlerin ilâhî ceza olamayacağı söyleminin dayanakları açısından incelenmesi amaçlanmaktadır. Temelde iki konuyu incelemeyi hedef alan bu çalışmada tahlil ve tenkit yöntemi kullanılmakta ve konu bütüncül bir bakış açısıyla incelenmeye çalışılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'ân, Doğal Afet, Said Nursî, Zelzele Risâlesi

The Relationship Between Natural Disasters and Human Behaviors in the Context of Said Nursi's Earthquake Treatise

Öz

Natural disasters are destructive natural events that human beings encounter from time to time. Earthquake is one of them. Said Nursi, one of the late Ottoman scholars, answers questions about the Erzincan and Izmir earthquakes that took place during his time in his treatise titled The Fourteenth Word. While some of these questions are about the earthquakes that occurred at that time, some of them are questions that may come to a person's mind in all natural disasters. The framework that Nursi put forward in the relevant treatise is very important in terms of determining the place of natural disasters in the context of both the relationship between natural disasters and human behaviors and the problem of evil. With his answers to the questions posed to him, Nursi argues that some natural disasters are related to human behaviors. According to him, the cause of the Erzincan and Izmir earthquakes that occurred in the relevant period were the common sins committed during Ramadan. With this interpretation, he argues that natural disasters are not independent of human behaviors. In the other question posed to him, Nursi examines the relationship between the situation of innocents who are harmed by natural disasters because they are seen as a disaster and the infinite mercy of Allah. According to him, the goods lost in the earthquake are considered alms, and those who lost their lives are considered martyrs, so there is no situation contrary to God's mercy here. Recently, the view that the statement that natural disasters can be divine punishment is not Qur’ān and that earthquakes cannot be described as divine punishment has been expressed more strongly. Proponents of this discourse refer to their views with some verses from the Qur’ān. One of these verses has the meaning that Allah does not punish people for the sins they commit on earth. Accordingly, seeing natural disasters as divine punishment is an approach that contradicts the concept of the verse in question. Another reason put forward on this issue is that natural disasters are mentioned in the Qur’ān in the context of destroyed unbelieving tribes. Since there is no such mass destruction targeting unbelievers in our age, it is not correct to evaluate today's natural disasters in this context and claim that these are punishments for crimes committed. When natural disasters are examined from the perspective of the Qur’ān, it is understood that Allah creates these events for various purposes. These are the universal punishment of unbelieving tribes, the testing of people, and the return of people from the wrong path to the right path. This article, within the general framework above, aims to analyze Nursi's answers in the relevant treatise in terms of the Qur’ān and Sunnah and to examine them in terms of the basis of the discourse that natural disasters cannot be divine punishment. In this study, which basically aims to examine two issues, the analysis, and criticism method is used and the subject is tried to be examined from a holistic perspective.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Qur'ân, Natural Disaster, Said Nursi, Earthquake Treatise

Kaynakça

• Abduh–Rıza, Muhammed-Reşid. Tefsîru'l-menâr. 12 Cilt. Kâhire: el-Hey'etu'l-Misriyyetu'l-Âmmetu li'l-Kitâb, 1990.
• Ebu Ya’lâ, Ahmed b. Ali. Müsnedu Ebi Ya’lâ. thk. Hüseyin Selim Esed. 13 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Turâs, 1404/1984.
• Beydâvî, Nâsiruddîn. Envâru't-tenzîl ve esrâru't-te'v'il. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mera’şili. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabî, 1997.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’s-Sahîh. thk. Mustafa Dîb el-Buga. 7 Cilt. Dimeşk: Dâru İbn Kesîr, 1414/1993.
• İbn Kayyim el-Cevzî. el-Cevâbu’l-Kâfî. thk. Muhammed el-İslâhî. Fas: Dâru’l-Mârife 1998.
• Bursevî, İsmail Hakkı Halvetî. Ruhu’l-Beyân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Hürriyet Gazetesi. “Doğal Afetler İlahi Ceza Değildir”. Erişim 14 Temmuz 2023. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/bardakoglu-dogal-afetler-ilahi-ceza-degildir-9754069
• Görmez, Mehmet. “Prof. Dr. Mehmet Görmez: Coronavirüs Özelinde Musîbetleri Okuma Usûlü”. YouTube. Yayın Tarihi 14 Temmuz 2023. https://www.youtube.com/watch?v=3a6GWYCs3Yk
• Hökelekli, Hayati. vd. Din Psikolojisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2010.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhîr. et-Tahrîr ve't-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru't-Tunusiyyeti li'n-Neşr, 1988.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebubekir Abdullah. el-Ukûbât. thk. Muhammed Ramazan Yusuf. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1996.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. el-Müsned. thk. Şuayb Arnavut – Adil Mürşid vd. 50 Cilt. B.y.: Muessestu'r-Risâle, 1421/2021.
• İbn Kesîr, Ebu'l-Fidâ İsmâil. Tefsîru'l-Kur’âni'l-azîm. thk. Muhammed Hüseyin Şemsuddîn. 9 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütubu'l-İlmiyye, 1998.
• İbn Mâce, Ebu Abdullah Muhammed. Sünenu İbn Mâce. thk. Muhammed Fuad Abdulbâki. 2 Cilt. B.y..: Dâru İhyâi Kütubi’l-Arabiyye, t.s.
• Karaosman, Muhammet. “Kur’ân’dan Hareketle Doğal Afetlerin ve Salgın Hastalıkların İlâhî Bir Ceza Olarak Nitelendirilmesi Sorunu”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 4/3 (2020), 98-120.
• Kazvînî, Muhammed b. Abdurrahman Celâluddîn. el-İdâh fî ulûmi’l-Belâga. thk. Muhammed Abdulmunim Hafâcî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Kur’ân Yolu. Erişim 05 Ekim 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kurtubî, Ebu Abdullah. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed Berdûnî – İbrahim Atfîş. 20 Cilt. Dâru’l-Kütubu’l-Misriyye, 1964.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf – Mahmud Muhammed Halil. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetu’r-Risâle, 1412/1991.
• Mâturîdî, Ebu Mansûr. Te’vîlâtu ehli’s-sünne. thk. Mecdi Beslûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütubu’l-İlmiyye, 2005.
• Mevdûdî, Ebu’l-Âlâ. Tefhîmu’l-Kur’ân. çev. Muhammed Han Kayanî vd. 7 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki. 5 Cilt. Kahire: y.y., 1374-75/1955-56.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Emirdağ Lahikası. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Lemâlar. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Mektubat. İstanbul: Envar Neşriyat, 1996.
• Nursî, Bediüzzaman Said. Sözler. İstanbul: Envar Neşriyat, 2002.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu'l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turâsi'l-Arabi, 1999.
• Serahsî, Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. thk. Heyet. 31 Cilt. Mısır: Matbaatu’s-Saade, ts.
• Taftâzânî, Saaduddîn. et-Telvîh. 6 Cilt. Mısır: Matbaatu Muhammed Ali Sabîh, 1957.
• Tirmizî, Muhammed b. İsâ. Sünenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir – Muhammed Fuad Abdulbâki. 5 Cilt. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Babi’l-Halebî, 1395/1975.
• Vikipedi: Özgür Ansiklopedi. “1939 Erzincan depremi - Vikipedi”. Erişim 15 Temmuz 2023. https://tr.wikipedia.org/wiki/1939_Erzincan_depremi
• Tarihte Bugün Türkiye ve Dünyadaki Olaylar. “Dikili İzmir Depremi - 22 Eylül 1939”. Erişim 15 Temmuz 2023. https://tarihtebugun.org/tarihte-bugun/22/eylul/1939/dikili_izmir_depremi
• Yalçın, Hamdi. “Said Nursî’de Kötülük Problemi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 25/1 (2022), 128-148.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. 10 Cilt. İstanbul: Eser Neşriyat ve Dağıtım, 1979.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Muhammed. el-Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kitâbi'l-Arabi, 1986.