Kur’an ve Sünnet Bağlamında Doğal Afetlere Karşı Takınılması Gereken Bazı Tutum ve Davranışlar

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: Özel Sayı, 1 - 38, 31.10.2023

Hamza Sadan , Mahmut Gurbet , Arslan Karaoğlan

https://doi.org/10.54659/ulum.1347103

Cited By: 1

Öz

İnsanlık tarihi boyunca tabii afetler insanları zorlayan bir dizi olumsuzlukların tezahür ettiği olaylar olmuştur. Her daim deprem, sel, kasırga ve yangın gibi doğa hadiseleri meydana gelmekte ve bunların bir kısmı afete dönüşebilmektedir. Afet, sözlükte “musibet, belâ, hastalık, kusur, dokunduğu şeyi yararlı olmaktan çıkaran durum” gibi anlamlara gelmektedir. Bu kavram Kur’ân’da geçmemektedir. Hadislerde ise “ölüm, bir kabiliyet veya hasletin fayda ve değerini ortadan kaldıran ârızî hal” gibi anlamlarda kullanılmaktadır. Doğal afetler konusunda toplumda yaygın olan yanlış inanç ve yorumlar bu tür çalışmaların yapılması zaruretini doğurmuştur. Müslüman bireyin Kur’an ve sünnete göre doğal afetler karşısında takınması gereken tavrın mahiyetini konu edinen bu çalışma, olağanüstü durumları anlamada dini metinlerden doğru istifade etme noktasında katkı sunmayı amaçlamaktadır. Kur’an ve sünnetin olağandışı hadiselerle doğru ve tutarlı bir şekilde ilişkilendirilmesi, nasların doğru okunması ve anlaşılması yönünden değerlidir. Yüce Allah, “Kimin amelinin daha güzel olduğunu imtihanla ortaya çıkarmak için hayatı ve ölümü yarattığını” ve “Kullarını biraz korku, açlık; mallardan, canlardan ve ürünlerden biraz eksiltmeler ile mutlaka imtihan edeceğini” bildirmektedir. Doğal afetlerin sebepleri belli olup bu durum bilimin konusudur. Bu nedenlerin gerisinde bu sebepleri yaratan vardır; böyle şeyler olduğunda bunu unutmamak, bunların ikaz mı, ceza mı yoksa mükâfatın artması mı olduğuna da bakmak gerekmektedir. Bu tür olayları salt bir ceza ve azap olarak değerlendirmenin Allah adına karar vermek olduğu düşünülürse burada ölen birey ve toplumlar hakkında da haksız ve yersiz değerlendirmelere yol açacağına dikkat çekilmektedir. Hz. Peygamber, “Belaların en büyüğü peygamberlere, sonra evliyaya, sonra diğer has kullara gelir.” demektedir. Demek ki bazı musibetlerde mutlaka bir ceza aramak doğru değildir. Aksine bunların bir kısmında nice rahmet tecellileri saklıdır. Müslümanın başına gelen sıkıntılar, onun günahlarının silinmesine, gelecek dert ve musibetlere engel olmasına, ilahi bir ikaza ve uyarıya vesile olmaktadır. Bu afetler, Müslümanın manevî derecesinin artması için de bir deneme olarak değerlendirilebilir. Bu çalışmayı farklı kılan husus, ilgili nasların tematik okuma esaslı ele alınması ve mevzunun mantıkî ve aklî verilerle desteklenmiş olmasıdır. Nasların analizine dayanan bu çalışmada doğal afetler noktasında Allah’ın rahmetine sığınmak, tedbir almak, sabırlı olmak, tevekkül etmek ve istircada bulunmak gibi hususlara değinilmiştir. Netice itibariyle bütün bu hususların afetlerin insan üzerindeki maddi ve manevi yıkımının etkisini azaltan ve minimize eden hususlar olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Hadis, Afet, Musibet, Deprem.

Some Attitudes and Behaviors to be Adopted Against Natural Disasters in the Context of the Quran and Sunnah

Öz

Throughout history, natural disasters have manifested a series of negativities that forced people. Natural events such as earthquakes, floods, hurricanes and fires occur all the time, and some of them can turn into disasters. Disaster: In the dictionary, it means "calamity, trouble, disease, defect, a situation that makes the thing it touches no longer useful". This concept does not appear in the Quran. In the hadiths, it is used in meanings such as "death, an incidental state that eliminates the benefit and value of a talent or trait." False beliefs and interpretations that are widespread in society about natural disasters have created the necessity of conducting such studies. This study, which deals with the nature of the attitude that a Muslim individual should take in the face of natural disasters according to the Quran and Sunnah, aims to contribute to the correct use of religious texts in understanding extraordinary situations. Correctly and consistently associating the Quran and the Sunnah with extraordinary events is valuable in terms of accurate reading and understanding of the texts. Almighty Allah says, “He created life and death to test whose deeds are better” and “He created some fear and hunger for His servants. He states that he will definitely be tested with some loss of goods, lives and products. The causes of natural disasters are clear, and this is the subject of science. Behind these causes is the creator of these causes. When such things happen, it is necessary not to forget this and to consider whether they are a warning, a punishment or an increase in reward. Considering that evaluating such events as pure punishment and torment means deciding on the name of God, it is pointed out that it will lead to unfair and unwarranted evaluations of deceased individuals and societies. The Prophet said, "The greatest troubles come to prophets, then to saints, then to other special servants". This means that it is wrong to look for a punishment for some calamities. On the contrary, many manifestations of mercy are hidden in some of them. The troubles that occur to a Muslim are a means of erasing his sins, preventing future troubles and disasters, and providing a divine warning and warning. These disasters can also be considered as a test to increase the spiritual level of Muslims. What makes this study different is that the relevant texts are handled based on thematic reading, and the subject is supported by logical and rational data. In this study, based on the analysis of the verses, issues such as taking refuge in God's mercy, taking precautions, being patient, trusting and seeking refuge in natural disasters are touched upon. As a result, it can be said that all these issues reduce and minimize the impact of material and moral destruction of disasters on people.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, Hadith, Disaster, Calamity, Earthquake.

Kaynakça

• Abdulcebbâr, b. Ahmed el-Hemedanî. Şerhu’l-usûli’l-hamse, thk. Abdülkerim Usman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1988.
• Açıkalın, Bünyamin. Suriyeli Mültecilerin Kur’an-ı Kerim ile İlgilerinin Moral ve Motivasyonlarına Etkisi -Kilis Örneği-“. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi 14 (2017), 250-272.
• Ahıska, Yakup. Kavimlerin Helakı. İstanbul: Nebevi Hayat Yayınları,2016.
• Ahmed b. Hanbel. el-Müsned. thk. Şuayb el-Arnavut-Adil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995.
• Akça, Yunus. Kur’an’da Mühlet Helâk İlişkisi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Akman, Mustafa. “Kelâm’da İvaz Tartışması ve İvaz Bağlamında Devvânî’nin Mu’tezile Eleştirisi”. I.Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (USBK-2022) Tam Metinler Kitabı. ed. Yücel Özden vd. 257-296. Bitlis: Nobel, 2022, 257-296.
• Akseki, A.Hamdi. İslam Dini (İtikat, ibadet ve Ahlak). Ankara: Güzel Sanatlar Matbası, 20. Baskı., 1969.
• Aktepe, Orhan. “Trafik Kazalarında ve Doğal Afetlerde Kaderin Rolü”. Din ve Trafik (Trafik, Kader, Kaza, Tevekkül, İrade, Ahlak ve Kul Hakkı) 1 (2016), 221-228.
• Altıntaş, Ramazan. “Teolojik Sekülerleşmenin Neden Olduğu İnanç ve Davranış Problemleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2002), 55 - 84.
• Ardoğan, Recep. “Kelam Açısından Doğal Kötülüklerin İlahî Adalet ile Bağdaşırlığına İlişkin İzahlar”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 4/8 (2014), 29-74.
• Ardoğan, Recep. Güzel Düşün Güzel Gör -Hayatın Renklerindeki Hikmet-. Kahramanmaraş: Klm Yayınları, 2018.
• Arslantaş, Nuh. İslâm Dünyasında Depremler ve Algılanma Biçimleri. İstanbul: Gaye Kitapevi, 2003.
• Atalay, Zeynep. “Kur’an’da Zorluklar Karşısında Toplumların Tepkilerinin Psiko-Sosyal Boyutları”. Journal of Analytic Divinity 5/1 (2021), 226-248.
• Ateş, Mehmet Halit. “Kur’an’da Toplumsal Anomiye Götüren Sebepler”. Journal of Analytic Divinity 2/1 (2018), 116-161.
• Aydın, Garip. “Manevi Destek Bağlamında Hz. Peygamber'in Hastalara Yaklaşımı”. Bilimname 31 (12 Aralık 2016), 249-274.
• Ayten, Ali. Tanrı’ya Sığınmak / Dini Başa Çıkma Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Aytepe, Mahsum. “Deprem-Kader İlişkisi”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Teceli Karasu - Mahsum Aytepe. 73-87. Ankara: Fecr Yayınevi, 2023.
• Bayraklı, Bayraktar. Yeni Bir Anlayışın Işığında Kuran Tefsiri. 7. Cilt. İstanbul: Bayraklı Yayınları, 2007.
• Belhî, Mukatil b. Süleyman. Tefsirü Mukatil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şahhâne. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türas, 1423/2002.
• Bikâî, Burhânuddin İbrahim b Ömer. Nazmü’d dürer fi tenasübi’l- âyâti ve’s- süver. Kahire: Darü’l-Kitabi’l-İslam, 1431.
• Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm. Ṣaḥîḥu’l-Buḫârî. thk. Muṣṭafa Dîb el-Buġâ. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kes̱îr-Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
• Cürcâni Seyyid Şerif Ali b. Muhammed. Şerhu’l-mevakıf. thk. Mahmud Ömer Dimyati. Lübnan: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen ʿAlî b. Muḥammed b. ʿAlî es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-taʿrîfât. thk. Heyet. Beyrut: y.y., 1403/1983.
• Çağrıcı, Mustafa. “Sabır”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/337-339. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Demir, Abdulalim. “Kur’an ve Sünnet Işığında Afet/Deprem Musibetlerine Karşı Takınılması Gereken Tutumlar”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Teceli Karasu - Mahsum Aytepe. 143-176. Ankara: Fecr Yayınevi, 2023.
• Doğanay, Süleyman. Psikolojik Açıdan Hayatın Zorlukları Karşısında Dini İnanç ve Sabır: Nitel Bir Araştırma. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Fahruddin Râzî, Muhammed b. Ömer. et-Tefsiru'l-kebir (Mefatihu'l·Gayb). Beyrut: Daru'l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Gazâlî, Muhammed Ebû Hâmid. İhyâ-u ulûmi’d-Dîn. çev. Ali Arslan. İstanbul: Merve Yayınları, ts.
• Harman, Ömer Faruk. “Eyyûb”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları,1995.
• Hayyât, Ebu’l-Huseyn Abdurrahim b. Muhammed. Kitâbü’l-intisâr ve’r-redd alâ ibni’r-Ravendî el-mülhıd. thk. Alber N. Nader. Beyrut: y.y., 1957.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir. et-Taḥrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: ed-Dârut-Tûnusiyye, 1984.
• İbn Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. el-Muharrerü’l-vecîz. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422.
• İbn Kayyim, Ebû Abdillâh Şemseddîn el-Cevziyye. et-Turukü’l-hükmiyye fî siyâseti’ş-şer’iyye. Mısır: y.y., 1317.
• İbn Manẓûr, Ebû’l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem b. ʿAlî Cemâluddîn. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Ṣâdır, 1414/1993.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye,1990.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1974.
• İsfahânî, Ebü’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fi garibi’l-Kur’an. thk. Muhammed Halil Aytânî. Beyrut: Dârü’l-Marife, 2005.
• Karaalp, Cahit. “Kur’an’da Sınanma ve Sınanmayı İfade Eden Kavramlar”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Teceli Karasu - Mahsum Aytepe. 117-142. Ankara: Fecr Yayınevi, 2023.
• Karaman, Hayreddin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2004.
• Karaosman, Muhammet. “Kur’an’dan Hareketle Doğal Afetlerin ve Salgın Hastalıkların İlâhî Bir Ceza Olarak Nitelendirilmesi Sorunu”, Tefsir Araştırmaları Dergisi 3/4 (2020), 98-120.
• Köse, Ali-Küçükcan, Talip. Doğal Afetler ve Din. İstanbul: İsam Yayınları, 2000.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kasım Zeynülislâm Abdülkerîm b. Hevâzin b. Abdilmelik. Letâifü’l-işârât thk. İbrahim Besyûnî. Mısır: el-Heyeti’l-Mısriyye, 1431.
• Maḥallî es-Suyûṭî-Celâluddîn es-Suyûṭî, Celâluddîn Muḥammed b. Aḥmed-ʿAbdurrahman b. Ebîbekr. et-Tefsîru’l-Celâleyn. Kahire: y.y., ts.
• Mâtüridî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü ehli’s-sünne. thk. Mecdi Basellüm. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Maverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed.en-Nüket ve’l-uyun. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtü’l-kulûb. çev. Muharrem Tan. İstanbul: İz Yayıncılık, 1999.
• Musahan, Ali Yıldız. “Müslüman Düşüncesinde Musibet-Rahmet İlişkisi”, EKEV Akademi Dergisi - Sosyal Bilimler - 20/66 (2016), 129-142.
• Müftüoğlu, Mehmet. “Kur’an-ı Kerîm’e Göre Bela ve Musibetler Karşısında İnsanın Durumu ve Manevi Değerlerin Önemi”. Rumeli İslâm Araştırmaları Dergisi 3/5 (2020), 8-27.
• Müslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Ṣaḥîhu Muslim. thk. Muḥammed Fuâd ʿAbdulbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Turâs̱i’l-ʿArabî, 1374/1955.
• Okumuş, Ejder. “Tabii Afetler, Din ve Toplum -Marmara Depremi Örneği”, İslâmî Araştırmalar 15/3 (2002), 90-117.
• Önal, Recep. “Kur’an’da imani ve Ahlaki Bir Tavır Olarak Sabır”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2 (15 Aralık 2008), 439-466.
• Özarslan, Selim. “Doğal Afetler Karşısında Din ve Diyanet Hizmetleri (Doğal Afetlere / Musibetlere Yönelik Düşünceler)”. IV. Din Şurası Tebliğ ve Müzakereleri. 468-490. Ankara: y.y., 2009.
• Pazarbaşı, Erdoğan. Kur’an ve Medeniyet (Doğuşu-Gelişimi-Çöküşü). İstanbul: Pınar Yayınları, 1996.
• Râğıb el-Iṣfehânî, Ebû’l-Ḳâsım el-Ḥuseyn b. Muḥammed. el-Mufredât fî ğarîbi’l-Ḳurʾân. thk. Ṣafvân ʿAdnân ed-Dâvûdî. Dımaşk-Beyrut: ed-Dâru’ş-Şâmiyye, 1412.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyan. thk. Salah Osman Hasan Gazali-Emin Paşa. Cidde: Dârü’t-Tefsir, 2015.
• Salmazzem, Mehmet. “Kur’an Perspektifinden Dünyevî Afetler ve Deprem”. Dini İlimler Bağlamında Deprem. ed. Teceli Karasu - Mahsum Aytepe. 87-116. Ankara: Fecr Yayınevi, 2023.
• Sancar, Cemalettin. Kur’an’da Helak Olan Kavimler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1996.
• Şahin- Hökelekli, Meryem-Hayati. “Tevekkül Psikolojisi: Nedenleri, Süreci ve Sonuçları Hakkında Nitel Bir Araştırma”. International Journal of Social Inquiry 12/2 (30 Aralık 2019), 801-836. https://doi.org/10.37093/ijsi.659060 Şahin-Sipahioğlu, Cemalettin-Şengün. Doğal Afetler ve Türkiye. Ankara: Gündüz Eğitim ve Yayınları, 2003.
• Ṭaberânî, Ebü’l-Ḳâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Aḥmed b. Eyyûb. el-Muʿcemu’l-kebîr. thk. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, ts.
• Taberî, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir. Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’an, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Turkî. Kahire: Dârü’l-Hicr, 2001.
• Ulutaş, Şükrü. Kur’an-ı Kerîm’de Anlatılan Helâk Olmuş Kavimlerin Ortak Özellikleri. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Yiğit. İsmail. Peygamberler Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 2004.
• Zebîdî, Muḥammed b. Muḥammed b. ʿAbdurrezzâḳ. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Heyet. 4 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillah Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî. el-Mensûr fi’l-kavâidi’l-fıkhiyye. thk. Fâik Ahmed Mahmûd. Kuveyt: Vizâratü’l-Evkâf, 1985.