Depremzedelerin Hayatı Anlamlandırma ve Yas Süreçlerinde Dinin Rolü: Nitel Bir Araştırma

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: Özel Sayı, 157 - 190, 31.10.2023

Süleyman Doğanay

https://doi.org/10.54659/ulum.1347634

Cited By: 2

Öz

Bireyin psikolojik ihtiyaçlarından birisi, öngörülemeyen yaşam olayları karşısında hissettiği korku, dehşet, hayret ve acziyet duygularından kurtulmaktır. Birey, hayatın zorluklarıyla karşılaştığında yaşamının nasıl devam edeceği ve nasıl son bulacağı hakkındaki endişelerini gidermek ister. Tarihin çeşitli dönemlerinde insanlık alemi doğal afetlerle karşılaşmış ve bu afetler büyük oranda maddî ve manevî yıkımla sonuçlanmıştır. Doğal afetlerin tahribatı en büyük olanı depremlerdir. Depremlerin sebep olduğu acılar dünyanın dört bir yanında tüm insanlığı derinden etkilemiştir. 6 Şubat 2023 tarihinde aynı gün içerisinde gerçekleşerek Türkiye’nin on bir ilinde etkisini yüksek derecede hissettiren depremlerde binlerce yapı yıkılmış veya zarar görmüş, binlerce kişi yaralanmış, enkaz altında kalan binlerce insan vefat etmiştir. Depremin ardında bıraktığı acılar sebebiyle insanlar yas sürecine girmiş ve bu acılarla başa çıkmaya çalışmıştır. Türkiye’nin dört bir yanından vatandaşlar deprem bölgesindeki insanlara maddî-manevî yardım etmiş, depremzedelerin çoğu ülkenin çeşitli şehirlerindeki resmî veya özel imkânlarla misafir edilmiştir. Hayatın zorluklarıyla başa çıkma sürecinde dinî inanç sistemlerinden alınan desteğin ve geliştirilen olumlu başa çıkma stratejilerinin etkin bir işlevi vardır. Zorluklarla başa çıkma sürecinde sosyal çevreden ve bilhassa nitelikli sosyal ağdan alınan desteğin birey için çok önemli olduğu ve psikolojik/manevî danışmanlık alanlarında yapılan çalışmalarla kanıtlanmış bir gerçektir. Zira bireyin yaşamına anlam veren ve bütünlük hissini kuvvetlendiren dinin en belirgin fonksiyonlarından birisi, müntesiplerine zor dönemden geçen insanlar için sosyal desteğin önemini hatırlatarak empati ve yardımseverlik gibi erdemleri ön plana çıkarmaktır. Çalışmanın konusu, yas sürecindeki depremzedeler ve onların hayata bakışıdır. Nitel desenli bu çalışmanın amacı, depremzedelerin yas sürecinde neler yaşadıklarını, bu süreçte sosyal çevrenin depremzedelere nasıl bir etkide bulunduğunu ortaya koymaktır. Bu bağlamda Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi’nce merkez kampüsteki öğrenci yurtlarında misafir edilen depremzedelerle yarı yapılandırılmış mülakatlar yapılmıştır. Mülakatlarda, ‘Hayat sizin için ne anlam ifade ediyor? Size göre bu zorlu süreçte din veya maneviyat insana neler söyler? Bu zorlu süreçte herhangi birinin hoşunuza giden bir davranışı oldu mu? Hoşunuza gitmeyen bir davranış oldu mu? Yas tutan insanlara neler söylemek istersiniz?’ gibi sorular yöneltilmiştir. Veriler betimsel analiz yöntemiyle tahlil edilmiştir. Sonuç olarak depremzedelerin çoğu yas sürecinde dinî başa çıkma yöntemlerini kullandığını, çevreden gelen bilişsel, duyuşsal ve maddî destek için resmî makamlara ve vatandaşlara müteşekkir olduğunu söylemiştir. Depremzedeler, psikolojik açıdan hassas oldukları bu dönemde insanların olumsuz söylem ve davranışlardan kaçınmaları gerektiğine dair beyanda bulunmuşlardır. Bunun yanı sıra onlar, hayatın zorluklarından herhangi birini yaşayan ve yas sürecine giren diğer insanlar için de kendi tecrübeleri çerçevesinde sabrı, tahammülü, metaneti ve ümitvâr olabilmeyi hatırlatan tavsiyelerde bulunmuşlardır.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Deprem, Hayatın Anlamı, Yas, Sosyal Destek

The Role of Religion in The Meaning of Life and Mourning Processes of Earthquake Victims: A Qualitative Study

Öz

One of the psychological needs of the individual is to be relieved from fear, terror, amazement and helplessness in the face of unpredictable life events. When faced with life's challenges, the individual seeks to alleviate worries about how life will continue and end. In various periods of history, the human world has faced natural disasters resulting in material and spiritual destruction. Earthquakes are the most destructive of natural disasters. The suffering caused by earthquakes has deeply affected humanity all over the world. On February 6, 2023, thousands of buildings were destroyed or damaged, thousands of people were injured, and thousands of people trapped under the rubble died in the earthquakes on the same day in eleven provinces of Turkey. Because of the suffering left behind by the earthquake, people went through a mourning process and tried to cope with this suffering. Citizens from all over Turkey provided material and moral assistance to the people in the earthquake zone, and most of the earthquake victims were hosted in official or private facilities in various cities of the country. In the process of coping with the difficulties of life, the support received from religious belief systems and the positive coping strategies developed have an effective function. It is a fact that the support received from the social environment and especially from the qualified social network is very important for the individual in the process of coping with difficulties and has been proven by studies in the fields of psychological/spiritual counselling. One of the most prominent functions of religion, which gives meaning to the individual's life and strengthens the sense of integrity, is to remind its adherents of the importance of social support for people going through difficult times and to emphasize virtues such as empathy and benevolence. The subject of the study is earthquake survivors in the mourning process and their view of life. The aim of this qualitatively designed study is to reveal what earthquake survivors experience during the mourning process and how the social environment affects earthquake survivors in this process. In this context, semi-structured interviews were conducted with earthquake survivors hosted by Niğde Ömer Halisdemir University in the student dormitories on the central campus. In the interviews, we were asked: 'What does life mean to you? In your opinion, what does religion or spirituality tell you in this difficult process? Did you like any behavior of anyone in this difficult process? Was there any behavior that you did not like? What would you like to say to mourning people?' questions were asked. The data were analyzed by descriptive analysis method. As a result, most of the earthquake survivors stated that they used religious coping methods during the mourning process and that they were grateful to the authorities and citizens for the cognitive, affective and material support from the environment. Earthquake survivors stated that people should avoid negative discourses and behaviors during this psychologically sensitive period. In addition, they also adviced to other people who are going through any of the difficulties of life and going through the mourning process, reminding them of patience, endurance, fortitude and hopefulness within the framework of their own experiences.

Anahtar Kelimeler

Psychgology of Religion, Earthquake, Meaning of Life, Mourning, Social Support

Kaynakça

• Apaydın, Halil. Din Psikolojisi Terimler Sözlüğü. İstanbul: Bilimkent Yayınları, 2016.
• Arkonaç, Sibel. A. Sosyal Psikoloji. İstanbul: Alfa Yayınları, 2001.
• Arslantürk, Zeki. Sosyal Bilimler İçin Araştırma Metod ve Teknikler. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2004.
• Ayten, Ali. Empati ve Din -Türkiye’de Yardımlaşma ve Dindarlık Üzerine Psiko-Sosyal Bir Araştırma-. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• Ayten, Ali vd. “Dini Başa Çıkma, Şükür ve Hayat Memnuniyeti İlişkisi: Hastalar, Hasta Yakınları ve Hastane Çalışanları Üzerine Bir Araştırma”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 12/2 (2012), 45-79.
• Ayten, Ali. Erdeme Dönüş: Psikoloji ve Mutluluk Yolu. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Becker, Ernest Becker. Ölümü İnkâr. çev. Arzu Tüfekçi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2013.
• Bowlby, John. “Process of Mourning”. International Journal of Psycho-Analysis 42 (1961), 317-340.
• Cengil, Muammer. “Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Öğrencilerinin Denetim Odaklarının Çeşitli Değişkenlere Göre İncelenmesi”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (2004), 65-88.
• Çalışkan, Büşra Korkmaz. Kader Algısı ve Otoriteryen Kişilik Arasındaki İlişki Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Daryl R. Van Tongeren - Sara A. Showalter Van Tongeren. Acı Çekme Cesareti-Hayatın En Büyük Krizlerine Yeni Bir Yaklaşım-. çev. Damla Atamer. İstanbul: Okuyanus Yayınları, 2021.
• Deveson, Anne. Resilience. South Australia: Griffin Press, 2003.
• Doğan, Mebrure. Acıdan Erdeme Yolculuk-Travma Sonrası Gelişim Psikolojisi ve Din-. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2020.
• Doğanay, Süleyman. Acı ve Tahammül. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Ertuğrul, Muzaffer. Hz. Mûsâ (as) - Hızır Kıssasının Tasavvufî Yorumu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Fisher – Jones, Shelly – Jennifer. Yas’lanma Kitabı. çev. Belgin Amann. İstanbul: Okuyan Us Yayınevi, 2021.
• Frager, Robert. Kalp, Nefs ve Ruh-Tekâmül, Denge ve Uyumun Sufice Psikolojisi. çev. İbrahim Kapaklıkaya. İstanbul: Gelenek Yayıncılık, 2014.
• Frankl, Victor Emil. İnsanın Anlam Arayışı. çev. Selçuk Budak. İstanbul: Okyanus Yayıncılık, 2010.
• Frankl, Victor Emil. Man’s Search For Ultimate Meaning. London: Rider, 2011.
• Frankl, Victor Emil. Psikoterapi ve Din. çev. Zeynep Taşkın. İstanbul: Say Yayınları, 2021.
• Göcen, Gülüşan. Şükür: Pozitif Psikolojiden Din Psikolojisine Köprü. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
• Gürses, İbrahim. “Din Eğitimi Kişilik İlişkisi Üzerine Bir Araştırma”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2007), 79-122.
• Gürsu, Orhan. Manevî Danışmanlar İçin Kılavuz-Danışma İlke, Beceri ve Teknikleri. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2022.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. sad. Lütfullah Cebeci vd. Ankara: Akçağ Yayınları, 2015.
• Hökelekli, Hayati. Ölüm, Ölüm Ötesi Psikolojisi ve Din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2017.
• İmamoğlu, Abdulvahit. “Deprem Sonrasında Karşılaşılan Psikolojik Tepkiler ve Dini İçerikleri”, EKEV Akademik Dergisi 8/20 (Yaz 2004), 79-88.
• İzzetbegoviç, Aliya, Doğu Batı Arasında İslam. çev. Salih Şaban. İstanbul: Yarın Yayınları, 2011.
• Karaca, Faruk. Dinî Gelişim Teorileri. İstanbul: DEM Yayınları, 2007.
• Kayıklık, Hasan. Din Psikolojisi Bireysel Dindarlık Üzerine. Adana: Karahan Kitabevi, 8. Basım, 2021.
• Kirman, Fatma. “Deprem Sonrası Travmatik Stres Tepkileri ve Sosyal Medyada Yansımaları”, Antakiyat Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Dergisi 6/1 (Haziran 2023), 15-30.
• Köse, Ali – Küçükcan, Talip. Deprem ve Din (Marmara Depremi Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme). İstanbul: Emre Yayınları, 2006.
• Kula, Naci. “Deprem ve Dinî Başa Çıkma”, Gazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1 (2002), 234-255.
• Maslow, Abraham. Dinler, Değerler, Doruk Deneyimler. çev. H. Koray Sönmez. İstanbul: Kuraldışı Yayınları, 1996.
• Merter, Mustafa. Dokuz Yüz Katlı İnsan. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2012.
• Özdemir, Murat. “Nitel Veri Analizi: Sosyal Bilimlerde Yöntembilim Sorunsalı Üzerine Bir Çalışma”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/1 (Mart 2010), 323-343.
• Pargament, Kenneth vd. “The Brief RCOPE: Current Psychometric Status of a Short Measure of Religious Coping”. Religions 2/1 (2011), 51–76. https://doi.org/10.3390/rel2010051
• Parkes, Colin M. Love and Loss: The Roots of Grief and Its Complications. New York: Routledge, 2009.
• Pollock, George H. “Mourning and Adaptation”. International Journal of Psycho-Analysis 42 (1961), 341-361.
• Ross, Elizabeth K. Ölüm ve Ölmek Üzerine-Ölmekte Olan Kişilerin Doktorlara, Hemşirelere, Din Adamlarına ve Kendi Ailelerine Öğrettikleri. çev. Banu Büyükkal. İstanbul: Boyner Holding Yayınları, 1997.
• Sayar, Kemal. Hayat Teselli Bulmaktır. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Spilka, Bernard vd. “A General Attribution Theory for the Psychology of Religion”. Journal for the Scientific Study of Religion 24/4 (1985), 1-20.
• Starck, Steven. Dindarlık, Depresyon ve İntihar. çev. Talip Küçükcan. İstanbul: İSAM Araştırmaları Merkezi, 2001. Şahin, Zuhâl Ağılkaya. Psikoloji ve Psikoterapide Din. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2020.
• Tokur, Behlül. Stres-Dindarlık İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Tokur, Behlül. İmtihan Psikolojisi Var Olmanın Hakkını Vermek: İmtihan. Ankara: Fecr Yayınevi, 2018.
• Ültay, Eser vd. “Sosyal Bilimlerde Betimsel İçerik Analizi”. IBAD Sosyal Bilimler Dergisi 10 (2021), 188-201. DOI: 10.21733/ibad.871703
• Westgate, Charlene E. “Spiritual Wellness and Depression”. Journal of Counseling and Development 75 (1996), 26-35.
• Van Tongeren, Daryl R.-Van Tongeren Showalter Sara A. Acı Çekme Cesareti-Hayatın En Büyük Krizlerine Yeni Bir Yaklaşım-. çev. Damla Atamer. İstanbul: Okuyanus Yayınları, 2021.
• Volkan- Zintl, Vamık D. – Elizabeth. Kayıptan Sonra Yaşam Komplike Yas ve Tedavisi. Ankara: Pusula Yayınevi, 2018.
• Yaparel, Recep. “Depresyon ve Dini İnançlar ile Tabiatüstü Nedensel Yüklemeler Arasındaki İlişkiler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1994), 275-299.
• Yapıcı, Asım. “Fiziksel ve Sosyal Hadiselere Sebep Atfetmede Dinin Rolü”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/1 (2003), 126-165.
• Yapıcı, Asım. Ruh Sağlığı ve Din: Psiko-Sosyal Uyum ve Dindarlık. Adana: Karahan Yayınları, 2007.
• Yapıcı- Kayıklık, Asım – Hasan. “Kaygıyla Başa Çıkmada İnşirâh/Hisleri Genişletme: Kuramsal Bir Model Denemesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30. Yıl Özel Sayısı (Eylül 2022), 38-53. https://doi.org/10.30627/cuilah.1158972
• Yavuz, Kerim. “Din Psikolojisinde Metod Meselesi ve Yeni Gelişmeler”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1986), 153-185.
• Yavuz, Kerim. Günümüzde İnancın Psikolojisi. Ankara: Boğaziçi Yayınları, 2013.