Kur’ân-ı Kerîm’in Âyetleri Örnekliğinde Cümlelerde Müsned ve Müsned İleyhin Farklı Şekillerde Gelmelerinin Sebepleri

Yıl 2022, , 1 - 29, 31.07.2022

Mehmet Kahraman

https://doi.org/10.54122/umde.1063264

Öz

İnsanlar cümle kurarak konuşurlar. Bu cümlelerde olmazsa olmaz olan ad ve eylemdir, yani özne ve yüklemdir. Arapçada müsned ve müsned ileyh şeklinde isimlendirilen bu ögeler cümlenin umdesi olup bunlar olmadan cümle kurulamaz. Kur’ân-ı Kerîm Allah’ın insanlarla iletişim kurduğu kelamı olduğu için onda da cümleler bu temel ögelerle kurulmuştur. Türkçemizde özne ve yüklemin geliş şekillerine göre anlamda değişimler olduğu gibi Arapçada da müsned ve müsned ileyhin geliş şekillerine göre çeşitli anlamlar oluşmaktadır. Kur’ân, insanları herhangi bir konuda ikna etmek için belagat usullerinin her çeşidini değişik ayetlerde kullandığı gibi müsned ve müsned ileyhin kullanım çeşitlerini de kullanarak muhatabına mesajını aktarmıştır. Türkçede “Sen kimsin?” cümlesinde muhatabımızı tanımadığımız anlaşılırken “Kimsin sen?” dediğimizde ise muhatabımızı küçümsediğimiz anlaşılır. “O öğretmendir.” dediğimizde işaret ettiğimiz kişinin mesleğini vurgulamış oluruz. Fakat “Öğretmendir o!” dediğimiz zaman işaret ettiğimiz şahsın makamının yüceliğini göstermiş oluruz. Tefsirlerde ve dilbilim kitaplarında bu konulara değinilmiş olmakla beraber her iki disiplini mezcedip aynı konunun işlendiği bir esere ulaşılamamıştır. Bu eksikliği gidermek üzere böyle bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada ilk önce müsned ve müsned ileyhin geliş şekilleri dilbilimciler tarafından nasıl anlaşıldığı izah edilmiştir. Ardından müfessirlerin ayetleri tefsir ederken bu kuralları nasıl incelediği sunulmuştur. Gerekli yerlerde tarafımızca izahlar yapılarak konu tamamlanmıştır. Arapçada müsned ve müsned ileyhin marife, nekra, takdim, tehir, hazf, fasl gibi nahiv ve belagat kuralları sayesinde anlamlarında çeşitli değişimler meydana gelmektedir. Bu değişimler dikkate alındığı zaman âyetteki anlam ve vurgu daha canlı bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Arapça, Belagat, Meânî ilmi, Kur’ân, Cümle, Müsned, Müsned ileyh

Explaining The Reasons Why The Musnad And Musnad ilayhi Appear in Different Forms in Sentences Through The Examples Taken from The Verses of The Qur'an.

Öz

People communicate by forming sentences. Noun and verb that is a subject and a predicate are a must in these sentences. These elements, which are named as musnad and musnad ilayh in Arabic, are the core of the sentence. So, no sentence can be formed without them. Since the Qur'an is the word that Allah communicates with people, sentences in it are formed with these basic elements. There are changes in meaning according to the way the subject and predicate are formed in Turkish. The same is also true for Arabic as various meanings are formed according to the way the musnad and musnad ilayh come. The Qur'an conveyed its message to its addressee by using all kinds of rhetoric methods in different verses, as well as the types of usage of musnad and musnad ilayhin in order to persuade people on any subject. In Turkish the sentence "Sen kimsin?” reveals that we do not know our interlocutor while “Kimsin sen?” underestimates our interlocutor. When we say “O öğretmendir.” we emphasize the profession of the person we are pointing to. However, when we say “Öğretmendir o!” we show the greatness of the rank of the person we point to. Although these issues have been mentioned in tafsir and linguistics books, a study that combines both disciplines and deals with the same subject has not been found. Such a study has been carried out to fill in this gap. This study, first, explains how musnad and musnad ilayh are understood by linguists. Then, how the commentators examine these rules while interpreting the verses was presented. The subject has been completed by making explanations where necessary. In Arabic, various changes occur in the meanings of musnad and musnad ilayhin, thanks to the nahw and rhetoric rules such as marife, nekra, introduction, tehir, hazf, fasl. When we consider these changes, the meaning and emphasis in the verse emerges more vividly. 

Anahtar Kelimeler

Arabic, Rhetoric, Meani science, Quran, Sentence, Musnad, Musnad ilayh.

Kaynakça

• Altınörs, Atakan. Dil Felsefesine Giriş. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2003.
• el-Âlûsî, Şihâbuddîn Mahmûd b. ῾Abdillâh el-Huseynî. Rûhu’l-meânî fî tefsîri’l-Kurâni’l-Azîm ve’s-sebi’l-mesânî. thk. Alî Abdulbârî Atiyye. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1415.
• Avnî, Hamîd. el-Minhâcu’l-vâdıh li’l-belâğa. b.y.: Mektebetu’l-Ezheriyye’t-Turâs, ts.
• el-Beydâvî, Nâsıruddîn Ebû Sâîd Abdullâh b.Umer b. Muhammed eş-Şîrâzî. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-tevîl. thk. Muhammed Abdurrahmân el-Maraşlî. Beyrût: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, 1418.
• el-Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tahir b. Muhammed. el-Farku beyne’l-fırak ve beyânu’I-fırkati’n-nâciye, Beyrût: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, 1977.
• el-Bekâî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen İbrâhîm b. Umer. Nazmu’d-durer fî tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002.
• el-Cevcerî, Şemsuddîn Muhammed b. Abdulmunim b. Muhammed. Şerhu Şuzûri’z-zeheb fî marifeti kelâmi’l-Arab. thk. Nevâf b. Cezâ el-Hârisî. Medîne: İmâdetu’l-Bahsi’l-İlmî Bi’l-Câmiati’l-İslâmiyye, 2004.
• Chomsky, Noam. Dil ve Zihin. çev. Ahmet Kocaman. Ankara: Ayraç Yayınevi, 2001.
• el-Cuzzî, Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. et-Teshîlu l ulûmi’t-tenzîl. by:ts.
• Dayf, Şevkî. el-Medârisu’n-nahviyye. thk. Ahmed Şevki Abdusselâm. b.y.: Dâru’l-Meârif, ts.
• Demirci, Kerim. “Derin Yapı Yüzey Yapı Kavramından Ne Anlıyoruz”. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=1762 Erişim 17 Haziran 2016.
• Ebû Hayyân el-Endelusî, Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhîtu fî’t-tefsîr, thk. Sıdkî Muhammed Cemîl. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1420.
• el-Ezherî, Hâlid b. Abdillâh b. Ebîbekr b. Muhammed el-Curcâvî. Şerhu’t-Tasrîh alâ’t-tavdîh. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2000.
• Fevzân, Sâlih b. Fevzân b. Abdillâh el-İrşâd ilâsahîh’l-itikâd ve’r-reddi alâ ehli’ş-şirki ve’l-ilhâd. b.y: Dâru İbn el-Cevzî, 1999.
• el-Ğalâyînî, Mustafâ b. Muhammed Selîm. Câmiu’d-durûsi’l-Arabiyye. Beyrût: Mektebetu’l-asriyye, 1993.
• Habenneke, Abdurrahmân b. Hasan el-Meydânî ed-Dimeşkî. el-Belâğatu’l-Arabiyye. Dımeşk: Dâru’l-kalem, 1996.
• el-Hafâcî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Umer el-Mısrî el-Hanefî. Hâşiyetü’ş-Şihâb alâ tefsîri’l-Beydâvî. Beyrût: Dâru’s-Sâdir, ts.
• Hasan, Abbâs. en-Nahvu’l-vâfî. b.y.: Dâru’l-maârif, ts.
• el-Hâşimî, Ahmed b. İbrâhîm b. Mustafâ. Cevâhiru’l-belâğa fî’l-me῾ânî ve’l-beyân ve’l-bedî. Beyrût: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• el-Hâzimî, Ebû Abdillâh Ahmed b. Umer b. Musaid. eş-Şerhu’l-muhtasar alâ nazmi’l-Maksûd. Erişim 12 Temmuz 2016. Http://alhazme.Net.
• el-Hâzimî, Şerhu mieti, el-meani ve’l-beyan. Erişim, 10 Ocak 2017, http://alhazme.net.
• el-Hererî, Şeyh el-Allâme Muhammed b. ‘Abdullâh el-Eremî el-Alevî. Tefsîru hadâiki’r-ravh ve’r-rayhân fî ravâbî ulûmi’l-Kurân. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 2000.
• el-Hindî Abdulhâdî el-Ferâhi. Müfredâtu’l-Kurân. thk. Muhammed Ecmel Eyyûb el-Islâhî. b.y.: Dâru’l-ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• İbn Acîbe, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. El-Mehdî el-Husnî el-İdrîsî eş-Şâzelî el-Fâsî, el-Bahru’l-medîd. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2002.
• İbn Arefe’l-Vergammî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed. Tefsîru İbn Arefe el-Mâlikî. Tûnus, Merkezu’l-Buhûs Bi’l-Kulliyyeti’z-Zeytûne, 1986.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed b. Tâhir. et-Tahrîru ve’t-tenvîr tahrîru’l-manâ’s-sedîd ve tenvîru’l-akli’l-cedîd min tefsîri’l-kitâbi’l-mecîd. Tûnus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr, 1984.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Usmân. el-Luma fî’l-Arabiyye. thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-kutubi’s-sekâfiyye, ts.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Usmân. el-Hasâis. Beyrût: Âlemu’l-kutub, ts.
• İbn Hişâm, Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh b. Yûsuf b. Hişâm el-Mısrî. Evdahu’l-mesâlik ilâ Elfiyyeti’ İbn Mâlik. thk. Yûsuf eş- Şeyh Muhammed el-Bâkî. Dımeşk: Dâru’l-fikr, ts.
• İbn Mâlik, Muhâmmed b. Abdillâh. Teshîlu’l-fevâid ve tekmîlu’l-mekâsid. thk. Muhammed Kâmil Berakât. b.y.: Dâru’l-kitabi’l-Arabî, 1967.
• İbn Manzûr el-Ensârî, Muhammed b. Mukrim b. Alî bû Fadl Cemâluddîn. Lisânu’l-Arab. Beyrût: Dâru sâdır, 1414.
• el-İsfarâyeynî, Tâhir b. Muhammed. et-Tabsîru fi’d-dîni vetemyîzi’l-firaki’n-nâciye ani’l-firaki’l-hâlikîn. Beyrût: Âlemu’l-kutub, 1983.
• el-İstanbûlî, İsmâîl Hakkî b. Mustafâ. Rûhu’l-Beyân. Beyrût: Dâru İhyâi Turâsi’l-Arabî, ts.
• el-Kammâş, Abdurrahmân b. Muhammed. el-Hâvî fî tefsîri’l-Kurâni’l-Kerîm. b.y.: y.y., ts.
• el-Kazvînî, Ebu’l-Meâlî Celâluddîn Muhammed b. Abdirrahmân, b. Umer. el-Îdâh fî ulûmi’l-belâğa. thk. Muhammed Abdulmunim el-Hafâcî. Beyrût: Dâru’l-Cîl, ts.
• el-Kefevî, Eyyûb b. Mûsâ el-Karîmî. el-Külliyyât mûcemun fi’l-mustalahâti ve’l-furûki’l-lugavî. thk. Adnân Dervîş-Muhammed el-Mısrî. Beyrût: Muessesetu’r-Risâle, ts.
• el-Muberred, Muhammed b. Yezîd b. Abdilekber es-Semalî el-Ezdî. el-Muktadab. thk. Muhammed Abdulhâlik Azîme. Beyrût: Âlemu’l-Kutub, ts.
• el-Alevî, Yahyâ b. Hamza b. ‘Ali b. İbrâhîm el-Huseynî el-Mueyyedbillâh. et-Tırâz el-Mutedamminu lî esrâri’l-belâğa ve ulûmi hakâiki’l-icâz. Beyrût: el-Mektebetu’l-Unsûriyye, 1423.
• en-Nâsirî, Muhammed el-Mekkî. et-Teysîr fî ehâdîsi’t-tefsîr,. Beyrût: Dâru Ğarbi’l-İslâmî, 1985.
• en-Nisâburî, Nizâmuddîn el-Hasen b. Muhammed b. Huseyn el-Kammî. Ğarâibu’l-Kurân ve rağâibu’l-Furkan. thk. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1416.
• en-Numânî, Ebu’l-Hafs Sirâcuddîn Umer b. Alî b. Âdil el-Hanbelî Habenneke. el-Lubâb fî ulûmi’l-kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdulvucûd. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
• er-Râzî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Umer b. Hasan b. Huseyn et-Teymî Fahruddîn. Mefâtîhu’l-ğayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, 1420.
• Reşid, Muhammed b. Ali Rıdâ. Tefsîru’l- menâr. b.y.: el-Heyetu’l-Mısriyyetu Âmmetu li’l-Kuttâb, 1990.
• er-Rummânî, Alî b. Îsâ b. Abdillâh Ebû’l-Hasan el-Mutezilî. Risâletu’l-hudûd. thk. İbrâhîm es-Sâmerrâî. Amman: Dâru’l-fikr, ts.
• es-Sabbân, Ebû’l-İrfân Muhammed b. Alî eş-Şâfiî. Hâşiyetu’s-Sabbânalâ şerhi’l-Eşmûnî li-Elfiyyeti İbn Mâlik. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1997.
• Sâbûnî, Muhammed Alî. Safvetü’t-tefâsîr, Kâhire: Daru’s- Sâbûnî, 1997.
• es-Saîdî, Abdulmuteâl. Buğyetu’l-Îdâh li’tahlîsi’l-Îdâh fî ulûmi’l-belâğa. b.y.: Mektebetu’l-Edeb, 2005.
• es-Sâmerrâî, Sâlih. el-Es’iletu ve’l-ecvibetu fî letâifi badi âyâti’l-Kurâniyye, b.y.: y.y., ts.
• es-Sâmerrâî, Sâlih. Esrâru’l-beyân fi’t-tabîri’l-Kurân. by: y.y. ts.
• es-Sekkâkî, Ebû Yakûb Yûsuf b. Ebîbekr Muhammed. Alî. Miftâhu’l-ulûm. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1983.
• es-Sîbeveyhi, Amr b. Usmân b. Kanber. el-Kitâb. thk. Muhammed Hârûn ῾Abdusselâm. Kâhire: Mektebetu’l-Hâncî, 1988.
• es-Subkî, Ahmed b. Alî Abdulkâfî Ebû Ahmed Bahâuddîn. Arûsu’l-efrâh fî şerhi Telhîsi’l-Miftâh. thk. Abdulhamîd-Hindâvî. Beyrût: Mektebetu’l-asriyye, 2003.
• es-Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebı̄ Bekr Celâluddîn. Hemu’l-hevâmi fî şerhi Cemil-cevâmi. thk. Abdulhamîd Hindâvî. Kâhire: el-Mektebetu’t-tevfîkiyye, ts.
• eş-Şerîf el-Curcânî, Alî b. Muhammed Alî ez-Zeyn. Kitâbu’t-Tarîfât. Beyrût: Dâru’l-İlmiyye, 1983
• eş-Şevkânî el-Yemeni, Muhammed b. Alî b. Muhammed b. Abdillah Fethu’l-kadir. Beyrût: Daru İbn Kesîr, 1414.
• Şimşek, Mehmet Ali. “Arap Dilinde Bağımsız Yargı Bildiren Cümleleri İsimleştiren Edatlar ve Terkipler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2. 2012.
• Şimşek, Mehmet Ali. Arap Dilinde Kelime Grupları ve Cümle Ögeleri. Sivas: Vizyon Yayıncılık, 2006.
• eş-Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. Ahmed. Sirâcu’l-munîr. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, ts.
• et-Taftazânî, Saduddîn Mesûd b. Muhammed. Muhtasaru’l-meânî. b.y.: y.y., ts.
• el-Ukberî, Ebu’l-Bekâi Abdullâh b. el-Huseyn b. Abdillâh. el-Lubâb fî ileli’l-binâi ve’l-irâb. thk. Abdulillâh en-Nebhân. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1995.
• ez-Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Huseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. b.y: Dâru’l-hidâye, ts.
• ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.