The Ontological Position and Moral Competen of the Prophet in Shamsaddīn al-Sivasī’s Mavlid

Yıl 2022, , 190 - 209, 31.12.2022

Fatih Çınar

https://doi.org/10.54122/umde.1188150

Öz

In the Turkish-Islamic tradition, tradition of mavlid has a great importance in terms of expressing the ontological position of the Prophet, his moral value and the love for him. Shamsaddīn al- Sivāsī’s Mavlid is at the forefront of the mavlid type works that have been read for centuries in Anatolia, especially in Sivas and its environs. In this work, Sivāsī, in the context of the idea of unity of existence, it deals with the ontological position and moral competence of the Prophet. Sivāsī, deals with the concept as, nur al-Muhammadī, af’āl, manifestations of adjectives and essence, the appearance of God, the value he gives to human beings, His understanding of ingenuity, miracles of the Prophet, his discourse that his light appears at every moment, the Prophet’s emphasis on the importance of navigating with his light, his evaluations about the spiritual dimension of ascension and his evaluations within the framework of concepts such as fanā, baqa, jam‘, farq, love, enthusiasm. He has revealed his ideas about the ontological position of the Prophet and his value in the eyes of God. Sivāsī, in the Qur’an, some verses pointing to the value of the Prophet, he frequently emphasizes the importance of following the Sunnah of the Prophet, is chaste, loyal, generous and smiling, does not get angry for the world, is patient, accepts apologies, does not talk nonsense, eats little, visits the sick, is humble, takes care of orphans, He conveyed his thoughts about the Prophet’s morality as a perfect human being, with descriptions of the Prophet, such as sleeping, being prudent, possessing modesty and being resigned, fond of worship and obeying the law of war. In the article, Sivāsī’s considering the balance that the Prophet established between his spiritual and physical aspects, his evaluations of the Prophet are discussed in the context of his work called Mavlid. Sivāsī’s ontological and moral evaluations of the Prophet, some names that were influenced by the representatives of the idea of unity of existence and mawlid authors were also emphasized.

Anahtar Kelimeler

Mysticism, Prophet Muhammed, Shamsaddīn al-Sivāsī, Mavlid, Ontology, Ethics

Şemseddîn-i Sivâsî’nin Mevlîd’inde Hz. Peygamber’in Ontolojik Konumu ve Ahlâkî Yetkinliği

Öz

Türk-İslâm geleneği içerisinde Hz. Peygamber’in ontolojik konumu, ahlâkî değeri ve ona duyulan sevgiyi ifade etmesi bakımından mevlîd geleneği büyük bir öneme sahiptir. Anadolu’da, bilhassa Sivas ve civarında yüzyıllardır okuna gelen mevlîd türü eserlerin başında Şemseddîn-i Sivâsî’nin Mevlîd’i gelmektedir. Sivâsî, bu eserinde, vahdet-i vücûd düşüncesi bağlamında Hz. Peygamber’in ontolojik konumunu ve ahlâkî yetkinliğini konu edinmiştir. Şemseddîn Efendi, nûr-i Muhammedî, ef’âl, sıfât ve Zât tecellîleri, Hakk’ın zuhuru, insana verdiği değer, mârifet telakkisi, Hz. Peygamber’in mucizeleri, onun nurunun her an zuhur ettiği yönündeki söylemi, nefis mertebelerini kat etmede Hz. Peygamber’in nûru ile seyrin önemine dair vurguları, mirâcın manevî boyutuyla ilgili aktardıkları, fenâ, bekâ, cem‘, fark, aşk, şevk gibi kavramlar çerçevesindeki değerlendirmeleriyle Hz. Peygamber’in ontolojik bakımdan konumuna ve Hak katındaki değerine dair fikirlerini serdetmiştir. Sivâsî, Kur’ân-ı Kerîm’de Hz. Peygamber’in değerine işaret eden bazı âyetleri aktarması, Hz. Peygamber’in sünnetine ittibânın önemini sıklıkla vurgulaması, iffetli, sadık, cömert ve güler yüzlü, dünya için kızmayan, sabırlı, özrü kabul eden, boş konuşmayan, az yiyen, hastayı ziyaret eden, alçak gönüllü, yetime sahip çıkan, az uyuyan, hilm, hayâ sahibi ve mütevekkil, ibadete düşkün ve savaş hukukuna riâyetkâr olması gibi sıraladığı ahlâk-ı Nebî tasvirleri ile onun insan-ı kâmil noktasında yetkin ahlâk sahibi oluşuyla ilgili düşüncelerini aktarmıştır. Makalede, Sivâsî’nin Hz. Peygamber’in rûhî ve fizikî yönleri arasında kurduğu denge göz önünde bulundurularak, Kur’ân ahlâkını temsil konumunda olan Hz. Peygamber’e dâir değerlendirmeleri, Mevlîd adlı eseri bağlamında ele alınmıştır. Sivâsî’nin Hz. Peygamber’e dair ontolojik ve ahlâkî değerlendirmelerinde vahdet-i vücûd düşüncesinin temsilcileri ve mevlîd müellifleri içerisinde etkilendiği bazı isimler üzerinde de durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Hz. Peygamber, Şemseddîn-i Sivâsî, Mevlîd, Ontoloji, Ahlâk

Kaynakça

• Abdi-zâde, Hüseyin Hüsâmeddin. Amasya Tarihi. İstanbul: Hikmet Matbaası, 1327-1330.
• Acun, Hakkı. “Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Değerleri”. Vakıflar Dergisi 20 (1988), 188-198.
• Addas, Claude Ehl-i Beyt-i Muhammedî. İstanbul: Sufi Kitap, 2021.
• Afîfî, Ebu’l-Alâ. Fusûsu’l-Hikem Okumaları İçin Anahtar. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Akar, Ayşe Mine. Müeyyed Cendî’ye Göre Varlık ve Bilgi. İstanbul: Hikemiyât Yayınları, 2021.
• Aksoy, Hasan. Şemseddîn-i Sivâsî: Hayatı, Eserleri ve Mevlidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü: Doktora Tezi, 1983.
• Aksoy, Hasan. “Mevlid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/483-484. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• Aksoy, Hasan. “Eski Türk Edebiyatında Mevlidler”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 5 / 9, (2007), 323-332.
• Aksoy, Hasan. “Şemseddîn Sivâsî, Hayatı, Eserleri, Mevlid’i”. İlim ve Kültür Tarihinde Sivâsîler Ulusal Sempozyum Tebliğleri. ed. Âlim Yıldız. 143-157. Ankara: Kemal İbn-i Hümâm Vakfı Yayınları, 2011.
• Aşkar, Mustafa. “Bir Türk Tarîkatı Olarak Halvetîyye’nin Tarihi Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39/1, (1999), 561-580.
• Aşkun, Vehbi Cem. Sivas Şairleri. Sivas: Kâmil Matbaası, 1948.
• Atasoy, Nurhan. “Osmanlı Dönemi Tarîkat Kıyafetleri ve Cihazları”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sûfîler. ed. Ahmet Yaşar Ocak. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014, 189-219.
• Ayhan, Necdet. Tokat Zileli Muharrem Efendi’nin Künûzü’l-evliyâ ve rumûzü’l-asfıyâ Adlı Eserinin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi 2014.
• Chodkiewicz, Michel. Velayet Mührü: İbn Arabî Öğretisinde Nübüvvet ve Velayet. İstanbul: Sufi Kitap, 2022.
• Çavuş, Mahmut. Arakiyeci-zâde Ahmed b. Ali et-Tokâdî ve Şifaü’ş-Şafiyesinin Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2002.
• Çelebi, Evliya. Seyahat-nâme. haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Çelebi, Kâtip. Keşfü’z-zunûn ‘an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennâ, 1941.
• Çelebi, Süleyman. Mevlid. haz. Faruk K. Timurtaş. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Çınar, Fatih. Şemseddîn-i Sivâsî ve Tasavvufî Görüşleri. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2022.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Türkiye’de Mezhepler ve Tarikatlar. İstanbul: İnkılap Yayınları, ts.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. “Şemsiyye”. İslâm Ansiklopedisi. 11/423. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. 1970.
• Hammer, Joseph V. Osmanlı Tarihi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayınları, 2014.
• Harîrî-zâde, Mehmed Kemâleddin Efendi. Tibyanü’l-vesâili’l-hakâik fi beyâni selâsili’t-tarâik. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi Bölümü, 430-432.
• Hoca-zâde, Ahmed Hilmi. Ziyâret-i Evliyâ. İstanbul: Dâru’l-hilâfeti’l-‘Aliyye, 1317.
• Hulvî, Mahmûd Cemâleddîn. Lemezât-ı hulviyye ez lemeât-ı ulviyye. nşr. Mehmet Serhan Tayşi, İstanbul: Semerkand Yayınları, 2013.
• İbn Arabî. Ankâu muğrib fî hatmi’l-evliyâ ve şemsi’l-mağrib. tah. Abdülbâkî Miftâh. Dımeşk: Dâru Ninova, 2016.
• İbnü’l-Arabî. Fütûhât-ı Mekkiyye. 10 Cilt. çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2012.
• İnal, İbnülemîn Mahmûd Kemâl. Son Asır Türk Şâirleri. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1988.
• Karadaş, Cağfer. Muhyiddîn İbn Arabî ve Düşünce Dünyası. Ankara: Otto Yayınları, 2018.
• Kartal, Abdullah. “Tasavvufun Bir İlim Olarak İnşâ Süreci: Şer’î ve Metafizik Bir İlim Olarak Tasavvuf”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 / 2 (2015), 149-175.
• Kayserî, Dâvûd. Tasavvuf İlmine Giriş. çev. Muhammed Bedirhan. İstanbul: Nefes Yayınları, 2013.
• Kılıç, Mahmut Erol. “Fusûsu’l-Hikem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 30/331. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1996.
• Kılıç, Mahmut Erol. Şeyh-i Ekber İbn Arabî Düşüncesine Giriş. İstanbul: Sûfî Kitap, 2018.
• Konevî, Sadreddin. Miftâhü’l-Gayb (Tasavvuf Metafiziği). çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Kapı Yayınları, 2014.
• Kütük, Rıfat. Türk Edebiyatında Mevlid ve Muslihî’nin Gül-Efşân İsimli Mevlidi. Erzurum: Ertual Akademi Yayıncılık, 2018.
• Levend, Agâh Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2000.
• Müstakim-zâde, Süleyman Sa’deddîn Efendi. Mecelletü’n-nisâb. Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü, 2000.
• Nâimâ. Târîh-i Nâimâ. çev. Zuhuri Danışman. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınları, 2015.
• Nazmî, Mehmed Efendi. Hediyyetü’l-ihvân (Osmanlılarda Tasavvufî Hayat). nşr. Osman Türer, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Öngören, Reşat. Osmanlılar’da Tasavvuf. İstanbul: İz Yayıncılık, 2003.
• Öteleş, Zeliha. “Tasavvufun Metafizik Omurgası: Rüya –Fusûs Merkezli Bir Değerlendirme”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 43 /2 (2019), 139-147.
• Özköse, Kadir. “Zileli Muharrem Efendi’nin Tasavvufî Düşüncesi”. Tarihi ve Kültürüyle II. Zile Sempozyumu, ed. Mehmet Yardımcı. İzmir: Zile Belediyesi Kültür Yayınları, 2012, 338-343.
• Peçevî. Târîh-i Peçevî. haz. Bekir Sıtkı Baykal. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981.
• Rasim, Seyyid Mustafa Efendi. Istılâhât-ı İnsan-ı Kâmil. haz. İhsan Kara. İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Safâyî, Mustafa. Nuhbetü’l-âsâr min fevâidi’l-eş’âr (Tezkire-i Safâyî). nşr. Pervin Çapan. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2005.
• Salname-i Vilayeti Sivas 1308, Sivas: Sivas Vilayet Matbaası, 1891.
• Sâmî, Şemseddîn. Kâmûsu’l-a’lâm. İstanbul: Mihran, 1306.
• Selânikî. Târîh-i Selânikî. haz. Mehmet İpşirli vd. Ankara: Türkiye Tarih Kurumu, 1999.
• Sivâsî, Recep. Necmü’l-Hüdâ. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Lala İsmail Kitaplığı, 694/2, 1a-56b.
• Sivâsî, Şemseddin. Mevlîd. haz. Hasan Aksoy. İstanbul: Sivas Belediyesi Yayınları, 2015.
• Süreyya, Mehmet. Sicill-i Osmanî yahud tezkire-i meşâhir-i Osmâniyye. nşr. Ali Aktan vd. İstanbul: Sebil Yayınevi, 1996.
• Tâhir, Mehmed. Meşâyih-i Osmâniyeden Sekiz Zâtın Terâcim-i Ahvâli. nşr. Tüccâr-zâde İbrahim Hilmî. İstanbul: Kütüphâne-i İslâm, 1318.
• Tâhir, Mehmed. Osmanlı Müellifleri. Ankara: Bizim Büro Yayınları, 2000.
• Tâhir, Mehmed. Ahlak Kitaplarımız. İstanbul: Necmi İstikbâl Matbaası, 1325.
• Tatcı, Mustafa. “Hüseyin Vassaf Bey'in Mevlid Şerhi: Gülzâr-ı Aşk”. Süleyman Çelebi ve Mevlid- Yazılışı, Yayılışı ve Etkileri-. ed. Mustafa Kara, Bilal Kemikli. 251-269. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları, 2007.
• Telkenaroğlu, M. Rahmi. “Zileli Muharrem Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi Ek-2/701-702, İstanbul: TDV Yayınları, 2016.
• Türer, Osman. “Osmanlı İmparatorluğunda Padişah-Tarîkat Şeyhi Münasebetlerine Dair Tarihi Bir Örnek”. Türk Dünyası Araştırmaları 33/2 (1984), 181-194.
• Ünal, Meral. es-Sivasi-Şemsettin Ahmet b. Muhammed b. Arif ez-Zili’nin Mevlidi’n-Nebi İsimli Eseri (İnceleme, Metin, Dizin), İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. nşr. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.
• Vicdânî, Sâdık. Tomâr-ı Turûk-ı Aliyye (Tarikatler ve Silsileleri). nşr. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderûn Kitabevi, 1995.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
• Zorlu, Cihat. Ebu’l-Leys Muharrem Bin Muhammed ez-Zîlî’nin Hubbu’l-Mesâil Adlı Eseri Bağlamında Fıkıh Tasavvuf İlişkisi. Sivas: Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.