The Relationship Between the Attribution of Guidance/ Misguidance to Allah in the Qur’ān and Human Free Will

Yıl 2023, , 113 - 143, 31.07.2023

Zeynel Abidin Alptekin

https://doi.org/10.54122/umde.1296868

Cited By: 1

Öz

This research looks at how the Qur’ān addresses the topic of misguidance (dalālāt). Although Allah is attributed to the act of misguidance in the Qur’ān, it is clear from the context in which the relevant verses are mentioned that Allah causes misguidance because of the negative moral behaviors committed by the servants who consciously turn towards disbelief, and because the servants have a will in this direction. Because Allah created the act of misguidance in the servant, Allah has attributed misguidance to Himself. When the verses in the Qur’ān about misguidance and guidance are assessed, it is clear that the human being sent to earth to be tested is endowed with reason and choice, and is held accountable for his choices in accordance with the principle of justice. Furthermore, out of mercy and compassion for His followers, Allah puts in place circumstances that promote access to guidance and prevent misguidance. The concept of misguidance, which is prevalent throughout the Qur’ān in the realms of faith and disbelief, appears more than 200 times in both lexical and idiomatic phrases. The word dalālāt, which has several meanings, is usually employed as a verb. This verb is sometimes assigned to Allah, sometimes to Satan, and sometimes to man in the Qur’ān. In the context of the verses in which it is attributed to Allah, it is underlined that Allah causes the act of misguidance as a result of some undesirable moral behavior of the servant’s heart and deed. Because the servant chooses misguidance with his conscious will, Allah manifests it via creation. The servant is not led astray because Allah willed or created the conduct. Because he acts and wills in this direction, the servant becomes misguided.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Allah, The Qur’ān, Faith, Misguidance, Guidance

Kur’ân’da Hidayet ve Dalâletin Allah’a Nispetinin Kulun İradesiyle İlişkisi

Öz

Bu çalışmada Kur’ân’ın dalâlet konusuna nasıl yaklaştığı incelenmeye çalışılmıştır. Kur’ân’da her ne kadar dalâlete erdirme fiili Allah’a izafe ediliyorsa da, ilgili ayetlerin geçtiği bağlamlar değerlendirildiğinde, bilinçli şekilde inkâra yönelmiş kulların işledikleri kalbi ve ameli olumsuz ahlaki davranışlar sebebiyle, kullar bu yönde bir iradede bulundukları için Allah’ın dalâlete erdirdiği görülür. Dalâlet fiilinin kulda kevnî yaratılışı Allah’a ait olduğu için Allah dalâlete erdirmeyi kendine izafe etmiştir. Kur’ân’da yer alan dalâlet ve hidayetle ilgili ayetler incelendiğinde, imtihan edilmek üzere yeryüzüne gönderilen insanın akıl ve iradeyle donatılarak tercihlerinin sorumluluğunu üstlenmesi adalet ilkesi gereğince sağlanmaktadır. Ayrıca Allah, kullarına rahmet ve şefkati gereği hidayete erişmeyi kolaylaştırıcı, dalâlete düşmeye mâni etmenleri devreye koymaktadır. Kur’ân’da iman-küfür kavram sahasında çokça kullanılan dalâlet kavramı gerek sözcük gerekse ıstılahî anlamda 200’den fazla yerde kullanılmıştır. Değişik formlarda geçen dalâlet kelimesi çoğunlukla fiil halinde ele alınır. Bu fiil Kur’ân’da zaman zaman Allah’a, bazen Şeytan’a bazen de insana izafe edilir. Allah’a izafe edildiği ayetlerin genel bağlamı dikkate alındığında dalâlet fiilinin kul tarafından kalbî ve fiili bir takım olumsuz ahlaki davranışlar sebebiyle Allah tarafından yaratıldığı vurgulanır. Kul bilinçli iradesiyle tercihini batıldan yana kullandığı için Allah bunu kevnî bir yaratılışla husule getirmektedir. Allah dilediği ya da bu fiili yarattığı için kul dalâlete düşmemektedir. Kul bu yönde davrandığı ve bu şekilde iradede bulunduğu için dalâlete düşmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Allah, Kur’ân, İnanç, Dalâlet, Rehber

Kaynakça

• Abay, Ahmet. “Kur’ân’ın Kur’ân ile Tefsirinde Yeni Yaklaşımlar: Mehmet Okuyan Örneği”. Journal of Turkish Studies 11/7 (Spring 2016) 1-16. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.9204
• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Muʿcemü’l-müfehres li-elfâzi’l-Kurʾâni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısrî, 1364.
• Aldemir, Halil. “Fâtiha Suresi’nde Nimet Verilenler Gazaba Uğrayanlar ve Dalâlette Olanlar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi XII/1 (2012), 219-244.
• Altındaş, Mücteba. “İnsan Sorumluluğu Bağlamında Kuran’da Hidâyet–Dâlâlet Olgusu”. Oş Devlet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi İlmi Dergisi 16-17 (2012), 29-42.
• Altıntaş, Ramazan. Kur’ân’da Hidayet ve Dalâlet. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Alûsî, Ebu’s-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b Abdullâh b Mahmûd. Ruhü’l-meani fî tefsiri’l-Kur’âni’l-azim ve’s-seb’i’l-mesani. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1997.
• Âmülî, Ahmet Cevadî. Kur’ân’da Hidayet. çev. Sait Okumuş. İstanbul: İnsan Yayınları, 1984.
• Askeri, Ebû Hilal. Furûku’l-luğaviye. thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Dâru’l-İlm ve’s-Sekâfe, ts.
• Bayram, İbrahim. “Ebussuûd Efendi’nin Hidayet-Dalâlet Anlayışı”. Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Tokat İlmiyat Dergisi=Tokat Journal of Ilmiyat] V/1 (2017), 115-144.
• Bulut, Mehmet. “Hidayet-Dalalet ve İnsanın Sorumluluğu”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1995), 229-260.
• Cebeci”, Lütfullah. Kur’ân’da Şer Problemi. Akçağ Yayınları: İstanbul, 1985.
• Demağani, el-Hüseyin b. Muhammed. el-.Vücuh, ve’n-nezair li elfâzı’l-kitâbillahi’l-aziz. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Ebu Ude, Halil Ebu Ude. et-Tatavvuru’d-delali beyne luğati’ş-şi’ri ve luğati’l-Kur’ân. Ürdün: Daru’l-Menar, 1405/1985.
• Ebu’s-Suʿûd, Muhammed b. Muhammed b. Mustafâ el-ʿİmâdî. İrşâdu’l-ʿâkli’s-selîm ilâ mezâyâ’l-kitâbi’l-kerîm. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Ece, Hüseyin K. İslam’ın Temel Kavramları. İstanbul: Beyan Yayınları, 2006.
• Harman, Vezir. Ebu Mansûr Abdulkâhir el-Bağdadî’nin Bilgi Teorisi. Van: Yüzüncüyıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans, 2006.
• Harman, Vezir. “Sebep-Sonuç İlişkisi Açısından Hidâyet ve Dalâletin Allah’a Nispeti Meselesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2015), 249-286.
• Isfahânî, Ebû’l-Kâsım el-Huseyn b. Muhammed Râğıp. Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾân. thk. Nizâr Mustafa el-Bâz. b.y.: Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz, ts.
• İbn Fâris, Ebi Huseyn Muhammed b. Zekeriya. Muʿcemu mekâyisi’l-luğa. thk. Abdusselam Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Allah ve İnsan. çev. Süleyman Ateş. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, ts.
• Kefevî, Ebî Beka Eyyüp b. Mûsâ Huseynî. Kitabu Muʿcemu fi mustahâti ve fürûku’l-luğaviyyi. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 2. Basım, ts.
• Kılıç, Sadık. Kur’ân’da Günah Kavramı. Konya: Hibaş Yeyınları, 1984.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş-Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Kur’ân Mesajı: Meal-Tefsir. çev. Muhammed Esed vd. Ankara: İşaret Yayınları, 2002.
• Nesefî, Ebû’l-Berekât Abdullâh b. Ahmed. Medâriku’t-tenzîl ve hakâiku’t-teʾvîl. Beyrut: Dâru’l-Kelimi Tayyib, 1419/1997.
• Neysâbûrî, Ebi Abdurrahman İsmail b. Muhammed. Vücûhu’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımaşk: Dâru’s-Sakâ, 1996.
• Polater, Kadir. “Kur’ân-ı Kerîm’e Göre Hevâ Kavramı ve Dalâletteki Rolü”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2003), 261-299.
• Râzî, Ebû ʿAbdillah Faḫrüddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtihu’l-ğayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabi, 1420.
• Semîn Halebî, Ahmed b. Yusuf b. Abdudaim. Umdetu’l-huffâz. thk. Muhammed Bâsıl Uyunu’s-Sûd. 4 Cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, ts.
• Tunç, Cihad. “İslâm Dinine Göre Hidâyet ve Dalâlet”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25-41/6 (1989).
• Tunç, Cihat. “Dalâlet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/428-429. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Türcan, Galip. “Kelamî Paradigmanın Güçlüğü: Mu’tezile ve Ehl-i Sünnet Kelamında Hidayet ve Dalalet Kavramlarının Anlaşılması”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 15 (Ocak 2012), 269-285.
• Türcan, Selim. “Hidayet ve Dalaleti Allah’a Nispet Edilen Ayetler Nüzul Döneminde Nasıl Algılanıyordu?” Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi IX/18 (Şubat 2010), 83-97.
• Yolcu, Mehmet. Kur’ân’da İnkar Psikolojisi. İstanbul: Çıra Yayınları, 2004.
• Yüksel, Emrullah. “Kur’ân-ı Kerim’de Hidâyet ve Dalâlet Anlayışı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1986), 87-107.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. ʿAbdurrezzâk. Tâcu’l-ʿarûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Tab´etü Hukumetü Kuveyt, ts.