Arabic Parables in a Persian Tafsīr (The Example of Rawd Al-Jenān)

Yıl 2023, , 58 - 85, 31.07.2023

Seyfullah Efe

https://doi.org/10.54122/umde.1313952

Öz

Parables are rhetorical devices that highlight significant occurrences in peoplecs and communities’ lives and act as a mechanism of cultural transmission, making them known to succeeding generations. The Qur’ān contains parables that were ingrained in the Arab culture of the Jahiliyyah period because it was revealed in the Arabic language. Because the Qur’ān was revealed as a source of guidance and direction for all humanity, and because it is an Arabic book, various challenges in comprehending it have arisen, and some efforts have been made to resolve these difficulties in understanding the meaning. While some research have concentrated on its linguistic aspects, others have prioritized its meaning and message. Some interpreters have used parables to help them comprehend certain verses. In reality, parables are among the elements that are considered to share both language and meaning dimensions. When it became difficult to read the Qur’ān outside of Arabic-speaking countries, prominent commentaries began to be translated or commentators began to write in foreign languages. This study is based on Rawd al-Jinān, which is not the first tafsīr written in Persian but the first Persian tafsîr written by a member of the Shi‘ite-Imami line and deals with the Arabic parables in this tafsīr. Although the tafsîr is in Persian, the use of Arabic parables serves certain purposes. Through these parables, issues such as the origin of the word, the morphology of the word in terms of etymology/orthography, and the nature and irāb of the word in terms of the science of grammar and the place it occupies in the sentence have been explained. Apart from these, even though it is not directly related to the word mentioned in the verse, it is used either because it is mentioned in it or because it fulfills its meaning. All these purposes will be given and evaluated with examples, analyzed from the books of parables, other issues will be explained separately and the study will be concluded with a conclusion.

Anahtar Kelimeler

Tafsīr, Parable, Persian, Abū al-Fotouh Rāzī, Rawd al-Jenān

Farsça Bir Tefsirde Arapça Meseller (Ravdu’l-Cinân Örneği)

Öz

Meseller, insan ve toplulukların yaşamlarında bazı önemli olayları vurgulayan, sonraki nesillerin bunlardan haberdar olmasını sağlayan kültür aktarımı vazifesi gören sözel unsurlardır. Kur’ân-ı Kerîm Arap dilinde indiğinden onun içinde de cahiliye dönemi Arap kültüründe yerleşmiş bazı meselleri görmek mümkündür. Kur’ân-ı Kerîm, tüm insanlığa rehber ve hidayet kaynağı olarak indirilmiş, Arapça bir kitap olduğu için onu anlamada bazı sorunlarla karşılaşılmış ve bu sorunları çözmek adına bazı çalışmalar yapılmıştır. Kimi çalışmalar onun dilsel yönüne yoğunlaşırken kimileri de anlam boyutunu, verdiği mesaj kısmını ön planda tutmuşlardır. Bazı ayetleri yorumlamada mesellerden yardım alan müfessirler olmuştur. Nitekim meseller hem dil hem de anlam boyutunun ortak olduğu kabul edilen ögelerdendir. Arapça konuşan toplumlar dışında Kur’ân-ı Kerîm’i anlama sorunu ortaya çıkınca tercüme tefsirler yazılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada Şii-İmami çizgiye mensup bir müellif tarafından yazılan ilk Farsça tefsir olan Ravdu’l-Cinân esas alınarak bu tefsirdeki Arapça meseller ele alınmıştır. Tefsirde Farsça meseller olsa da Arapça mesellerin kullanımı ile belli bazı amaçlar gözetilmiştir. Bu meseller yoluyla kelimenin kökeni, etimoloji/sarf açısından kelimenin kalıbı ve nahiv ilmi açısından da kelimenin mahiyeti ve i‘râbı, cümlede işgal ettiği yer gibi hususlar açığa kavuşturulmuştur. Ayrıca bunların dışında da ayette geçen kelime ile doğrudan ilişkisi olmasa da ya içinde geçtiği için ya da anlam olarak karşılaması nedeniyle mesel kullanılmıştır. İşte tüm bu amaçlar örnekleriyle verilip değerlendirilecek, mesel kitaplarından asılları tahriç edilerek geçen diğer hususlar da ayrıca açıklanacak ve bir sonuçla çalışma sonlandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Mesel, Farsça, Ebû’l-Fütûh Râzî, Ravdu’l-Cinan.

Kaynakça

• Abdulkâdir el-Bağdâdî, Abdulkâdir b. Ömer el-Bağdâdî. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-arab. 13 Cilt. Kahire: Mektebetu’l-Hâncî, 1418/1997.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 1. Basım, 2010.
• Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn, esmâü’l-müellifîn ve âsârü’l-musannifîn. 2 Cilt İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı, 1951.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetu’l-Hilâl, 1423/2002.
• Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. el-Hayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424.
• Dabbî, Mufaddal b. Seleme b. Âsım. el-Fâhir. b.y.: y.y., 1380.
• Dabbî, Mufaddal b. Seleme b. Âsım. Emsâlü’l-arab. ed. İhsan Abbas. Daru’r-Râidi’l-Arabiyye, 2. Basım, 1983.
• Durmuş, İsmail. “İrsâl-i Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/450-451. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Durmuş, İsmail. “Mesel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/293-297. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Ebû Bekir el-Hârizmî, Muhammed b. el-Abbâs. el-Emsâlu’l-muvellede. Abu Dabi: el-Mecmeu’s-Sekâfî, 1424.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşas es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. 4 Cilt. Delhi: el-Matbaatu’l-Ensâriyye, 1323.
• Ebû Hilâl el-Askerî, el-Hasen b. Abdullâh. Cemheretu’l-emsâl. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Ebû Ubeyd el-Bekrî, Abdullâh b. Abdilazîz el-Endelusî. Mucemu Mestaceme min esmâi’l-bilâd ve’l-mevâdi. 4 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1403.
• Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm b. el-Herevî el-Bağdâdî. el-Emsâl. b.y.: y.y., 1400.
• Ebû Zeyd el-Ensârî, Saîd b. Evs. en-Nevâdir fî’l-luğa. b.y.: y.y., 1401.
• Ebû’l-Fütûh Râzî, Hüseyin b. Ali b. Muhammed b. Ahmed el-Huzâî. Ravdu’l-cinân ve ravhu’l-cenân. ed. Muhammed Cafer Yâhıkî. 20 Cilt. Meşhed: Bünyâd-ı Pejûheşhâyı İslamî, 1. Basım, 1408.
• Ebû’l-Kâsım el-Âmedî, el-Hasen b. Bişr b. Yahyâ el-Âmedî. el-Muvâzene beyne şiri Ebî Temmâm ve’l-Bahterî. b.y.: y.y., 1994.
• Efe, Seyfullah. “Kur’ân’ın Farsçaya tercümesi ve İlk Farsça Tefsirler”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/37 (2013), 221-237.
• Efe, Seyfullah. Klâsik Dönemde Sünnî-Şiî Tefsir Algısı (Nesefî-Râzî Örneği). Ankara: Akademisyen Kitapevi, 2021.
• Efendî, Mirzâ Abdullah. Riyâzu’l-ulemâ. Tahran: Matbaatü’l-Hayyâm, 1401. es-Salebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân an tefsîri’l-Kur’ân (tefsîru’s-sa’lebî). 10 Cilt. Cidde: Dâru’t-Tefsîr, 2015.
• Ezherî, Ebu Mansur Muammed b. Ahmed. Tehzibü’l-luga. ed. Abdusselam Muhammed Hasan. 8 Cilt. Kahire: ed-Daru’l-Mısriyye, 1964.
• Ferezdak, Ebû Firâs Hemmâm b. Galib b. Sasaa et-Temîmî. Divanü’l-Ferezdak. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Hakîm et-Tirmizî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Alî. el-Emsâl mine’l-Kitâbi ve’s-Sunne. Beyrut; Dımaşk: y.y., ts.
• Halîl b. Ahmed, Ebû Abdurrahman b. Amr el-Ferahidî. Kitâbü’l-ayn. 8 Cilt. Daru Mektebeti’l-Hilal, ts.
• İbn Abdi Rabbih, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed. el-Ikdu’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1404.
• İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî. Cemheretu’l-luğa. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1408.
• İbn Fâris, Ebû’l-Huseyn Ahmed b. Fâris el-Kazvînî. el-İtbâ ve’l-muzâvece. Kahire: y.y., ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullâh b. Muslim ed-Dîneverî. Uyûnu’l-ahbâr. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbn Mâce. 4 Cilt. b.y.: Dâru İhyai’l-Kutubi’l-Arabiyye, ts.
• İbn Rifâa, Ebû’l-Hayr Zeyd b. Abdullâh b. Mesûd el-Hâşimî. el-Emsâl. Dımaşk: y.y., 1423.
• İbn Sîde, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. el-Muhkem ve’l-muhitü’l-azam fî’l-luga. ed. Yahya el-Hişab. 12 Cilt. Kahire: Câmiatu Devli’l-Arabiyye el-Munazzamatü’l-Arabiyye li’t-Terbiye ve’s-Sekâfe ve’l-Ulum, 1996.
• İbn Şehrâşûb, Ebû Cafer Reşîdüddîn Muhammed b. Alî. Meâlimü’l-ulemâ. Necef: Matbaatü’l-Haydariyye, 1380.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. Mukaddime fî usuli’t-tefsir. Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayat, 1980.
• İbnu’l-Enbârî, Ebû Bekr Muhammed b. el-Kâsım. el-Ezdâd. b.y.: y.y., 1407.
• İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. es-Serî en-Nahvî. el-Usûl fî’n-nahv. 2 Cilt. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, ts.
• İsbehbed Merzubân, İbn Şirvîn b. Rustem b. Şehrîyâr. Merzubânnâme. Beyrut; Kahire: Matbaatu Haceriyye fî Matbaati Ahmed Efendî el-İzmirlî, 1287.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Mucemü’l-müellifîn: Terâcimü musannifi’l-kütübi’l-arabiyye. 15 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Müsenna, ts.
• Marifet, Muhammed Hadî. et-Tefsir ve’l-müfessirûn fi sevbihi’l-kaşîb. 2 Cilt. Meşhed: el-Câmiatü’r-Razaviyye li’l-ulûmi’l-islamiyye, 1418.
• Meclisî, Muhammed Bâkır b. Muhammed Takî. Biharü’l-envar. 110 Cilt. Müessesetü’t-Tab ve’n-Neşr, 1410.
• Meydânî, Ebû’l-Fadl Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî. Mecmau’l-emsâl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Muberred, Ebû’l-Abbâs Muhammed b. Yezîd el-Ezdî. el-Muktedab. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Müntecebüddîn, Ali b. Ubeydullah. el-Fihrist. ed. Seyyid Celaleddin Muhaddis Urmevî. Kum, ts.
• Müslim b. Haccâc, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. el-Câmiu’s-sahîh. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâŝi’l-Arabî, ts.
• Seyithanoğlu, Ayşe. Maksatları ve Mesajları Bakımından Kuran Meselleri. Kahramanmaraş: Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b Osman b Kanber el-Harisi. Kitâbu Sibeveyhi. thk Abdüsselam Muhammed Harun. 2 Cilt. Mektebetü’l-Hanci, 1988.
• Suhârî, Ebû’l-Munzir Seleme b. Muslim b. İbrâhîm. el-İbâne fî’l-luğati’l-arabiyye. 4 Cilt. Meskat: y.y., 1420.
• Sülün, Murat. “Şi‘râ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/180-181. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî el-Bağdâdî. Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. 24 Cilt. Dâru’l-Fikr, 1995.
• Tahrani, Muhammed Muhsin Aga Büzürg. ez-Zeria ila tasanifi’ş-Şia. 25 Cilt. Matbaatü’l-Kada, ts.
• Tarafe b. el-Abd, Ebû Amr Tarafe b. el-Abd b. el-Bekrî. Dîvânu Tarafe b. el-Abd. b.y.: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2002.
• Tevhidî, Ali b. Muhammed b. Abbas Ebû Hayyan. el-Besair ve’z-zehair. Dâru Sadır, 1988.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrâhîm b. es-Serî. Meâni’l-Kur’ân ve İrâbuhu. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1408/1988.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Amr. Esâsu’l-belâğa. thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sevd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kâsım Mahmûd b. Amr. Rebîu’l-ebrâr ve nusûsu’l-ahyâr. Beyrut: Muesseseti’l-Alemî, 1412.