Te’vîlâtü’l Kur’ân’da Kıraat Farklılıkları ve Yoruma Etkisi

Yıl 2020, , 223 - 246, 30.12.2020

Mustafa Sağlam

https://doi.org/10.5281/zenodo.4384160

Öz

Bu çalışmamızda mütekellim ve aynı zamanda bir müfessir olan Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin (ö. 333/944), Te’vîlâtü’l-Kur’ân adlı tefsirinde kıraat farklılıklarından ne ölçüde yararlandığı, kıraat farklılıklarından bahsederken nasıl bir yöntem uyguladığı ve bunun Te’vîlâtü’l-Kur’ân’daki yorumları nasıl etkilediği incelenecektir. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, tefsirde tedvîn faaliyetlerinin başladığı bir dönemde vücuda getirilmiştir. Önemli bir tefsir olması yönüyle de şimdiye kadar birçok yönlerden incelemeye tabi tutulmuştur. Te’vîlâtü’l-Kur’ân, dirayet yöntemiyle yazılan tefsirler içerisinde yer alıyor olmasına rağmen rivayetlerden yararlanmayı da ihmal etmemektedir. Bu nedenle İmam Mâtürîdî, Te’vîlâtü’l-Kur’ân’da kıraatlerle ilgili değerlendirmelerinde detaya girmese de onlardan yararlanmış, kıraatle ilgili rivayet, âhad haber şeklinde gelse bile ondan yararlanılması gerektiğini belirtmiştir. Mâtürîdî bazen fıkhî meselelerin izahında, bazen de açıklamasını yaptığı kelimelerde kabul ettiği manayı delillendirirken kıraatlere başvurmuştur. Kıraatlerden yararlanırken yazım ve kıraat farklılıkları hususunda sahabe mushaflarına sıkça atıfta bulunmuştur. İsim belirtmeden yaptığı nakiller de söz konusudur. Ayrıca, tefsirin yazıldığı zamanda kıraatler henüz tam anlamıyla sahih ve şâz gibi bir tasnife tabi tutulmuş olmadığı için bütün kıraatlerden nakillerde bulunduğunu da söyleyebiliriz. Yine ayet hakkında nakledilen kıraat ve yazım farklılıklarının tamamını dikkate aldığı da olmuştur. Ancak kıraatlerin gerektirdiği manayı her zaman doğru bulmamış, bazen sahabeden gelen genel bir kıraatin yanı sıra farklı bir sahabî kıraatine de yer vermiş, fakat onu delil olarak kabul etmeyip sadece nakletmekle yetinmiştir. Bütün bu hususları, öncelikle Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ın özellikle kıraatlerle ilgili açıklamalarından, daha sonra da konu ile ilgili yapılan çalışmalardan nakillerle birlikte makalemizde
ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Kıraat, Tefsir, Kur'an, Mâtürîdî, Te'vîlât

The Differences In Qıra’at Styles In Ta’wîlât Al-Qur’an and Its Effect on Interpretatıon

Öz

In this paper, I examine to what extent does Abu Mansur al-
Mâturîdî (d. 333/944), as a mutakallim and at the same time as a mufassir,
benefit from the differences in various qira’at styles (Qur’anic recitations)
and what kind of method does he follow in accounting the differences
in various qira’at styles in his work Ta’wîlât al-Qur’ân. Ta’wîlât
al-Qur’ân was written at a time when the activities regarding the codification
of hadith (tadwin) were in the earlier stages. It has been subject
of various examinations in many ways as it is considered to be one of
the distinguished commentaries on the Qur’an. Although Ta’wîlât al-
Qur’ân is considered to be among Tafsir bi al-dirayah (interpretation of
the Qur’an through the ijtihad or reason), it does not neglect to employ
the narrations. Thus, Imam al-Mâtürîdî benefits from various qira’at
styles, even though he does not go into more details about them. He
asserts that even though a narration about qira’at is considered to be a
khabar al-ahad, it still can be of benefit. Al-Māturîdî occasionally refers
to the qira’at in explaining some juridical issues. On some other occasions,
he refers to them that in bringing evidences for the meaning of a
word. He often addresses to mushafs (codex or collection of the sheets
of the Qur’an) belonging to some Companions of the Prophet in benefiting
from various qira’at styles concerning the differences in orthography
and recitation of the Qur’an. In his commentary, there are also
some narrations in which the names of narrators are not mentioned.
Moreover, we can also say that since at the time that commentary was
being written the qira’at styles were not being classified such as sahih or
shaz in the strict sense, he narrated from all qira’at styles. It also happens
that he takes into account all of the different qira’at styles and
orthographic differences about a verse. However, he does not always
consider the meaning that the qira’at styles necessitate as a true meaning.
Additionally, he sometimes gives place to a certain recitation which
comes from one of the Companions of the prophet Muhammad right
along with different style of recitations coming from a different Companion,
however not accepting it as an evidence but confining himself
to narrating it. I present all these issues, firstly, based on the explanations
about the qira’at styles taking place in Ta’wîlât al-Qur’ân itself, and
secondly the studies done on the subject matter.

Anahtar Kelimeler

Qira’at, Tafsir, The Qur’an, Mâturîdî, Ta’wîlât

Kaynakça

• Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemu’l-Müfehres li-Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. nşr. Dâru’l-Hadîs. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1994/1414.
• Âlûsî, Şihâbüddin Mahmûd. Rûhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Azîm ve’s Seb’i’l-Mesânî. 30 cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Âşûr, Emânî binti Muhammed. el-Usûlü’n-Neyyirât fi’l-Kıraât. Riyad: Medârü’l-Vatan li’n-Neşr, 2011.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr İbnü’t-Tayyib. el-İntisâr li’l-Kurân, thk. Muhammed ‘Isâm el-Kudât. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 2001.
• Bayraktutan, Osman. Kıraatlerde Âhad Kavramı. Ankara: Gece Akademi Yayınları, 2019.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/426-433. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdülhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 1. Baskı, 2004.
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 8. Baskı, 1991.
• Çakıcı, İrfan. Şâz Kıraatler ve Tefsire Etkisi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
• Çalışkan, İsmâil. “Tefsirde Mâtürîdî’yi Keşfetmek: İmam Mâturîdî ve Te’vilâtü’l- Kur’ân’ın Tefsir İlmindeki Yeri”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 7/2 (2010): 67-93.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatler. İstanbul: Ensar Yayınları, 2010.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar Yayınları, 2001.
• Dağ, Mehmet. “Kıraat Terimlerindeki Anlam Kırılmaları: Şâz Kavramı Örneği”. Tarihten Günümüze Kıraat İlmi Sempozyumu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2012.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2015.
• Durmuş, Zülfikar. Tefsir-1. ed. Murat Demirkol. Ankara: Bilay Yayınları, 2019.
• Erdem, H. Sabri. Mâtürîdî ve İbn Teymiyye’de Metod Anlayışı ve Kur’an. İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• Gül, Ali Rıza, “Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’da Kullandığı Veri Kaynaklarına Ahkâm Ayetleri Ekseninde Bir Yaklaşım”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3 (2015): 7-48.
• İbnü’l- Cezerî. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ali b. Yusuf. Tahbîru’t- Teysîr fî Kırââti’l- Eimmeti’l- Aşra. Lübnan: Dâru’l- Kütübi’l- İlmiyye, 1983.
• İbn Mücâhid, Ebûbekir. Kitâbü’s-Seb‘a fi’l-Kırâât. nşr. Şevki Dayf. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1972.
• İmamoğlu, M. Ragıp. İmam Ebû Mansûr el- Mâtürîdî ve Te’vîlâtü’l-Kurân’daki Tefsir Metodu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Kâdî, Abdulfettâh Abdulğanî. el- Büdûru’z-Zâhira. thk. Üsâme Heysem Atâyâ. Dimeşk: Dâru’l- Beyrûtî, 2008.
• Kâdî, Abdulfettâh Abdulğanî. el- Büdûru’z-Zâhira.“el-Kur’ânü’l- Kerîm ve bi-hâmişihi el- Büdûru’z-Zâhira fi’l-Kırââti’l- Aşri’l-Mütevâtira (Dımeşk: Dâru’l- Beyrûtî, 2007.
• Karataş, Ali. “Rivayet ve Dirayet Kaynakları Açısından Mâtürîdînin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ı”. Ekev Akademi Dergisi 47 (2011): 161-174.
• Kaya, Remzi. “Kur’an’da Hz. Peygamber’in Beşer ve Ümmî Oluşu”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2002): 29-52.
• Kırca, Celal. “Ebu Mansûr Mâtürîdî’nin Tefsir ve Te’vîl Anlayışı”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3 (1989): 281-295.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu. 17 cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzân, 2005.
• Mekkî b. Ebû Tâlib. el-İbâne an Meâni’l-Kırâât. thk. Abdü’l-Fettâh İsmâil Şelebî. Kâhire: Dâru Nehdat-i Mısr, ts.
• Muhammed İbrâhim, Muhammed Sâlim. Ferîdetü’t-Dehr fî Ta’sîl ve Cem‘i’l-Kıraât. Kahire: Dâru’l-Beyâni’l-Arabî, 2003.
• Özdeş, Talip. Mâturîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
• Pak, Süleyman. “Sünnetin Kur’an’ı Beyan Yönleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2012): 353-381.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-Gayb: et-Tefsîru’l-Kebîr. thk. İbrâhim Şemsüddin. 33 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye,1971.
• Saylan, Nesrişah. “Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân Adlı Eserinde Kıraatlere Yaklaşımının İncelenmesi”. Diyanet İlmî Dergi 55 (2019): 863-891.
• Satbyaldiev, Aitmyrza. Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ında Kıraat. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. thk. Tâhâ Abdu’r-Raûf Sa’d. 4 cilt. Kâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, 2008.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. Fethu’l-Kadîr el-Câmi’ Beyne Fenneyi’r-Rivâye ve’d-Dirâye min ‘ilmi’t-Tefsîr. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 cilt. Lübnan: Dâru İbn Hazm, 1994.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 13 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Tetik, Necati. Başlangıçtan IX. Hicri Asra Kadar Kıraat İlminin Ta’limi. İstanbul: İşaret Yayınları, 1990.
• Topaloğlu, Bekir. “Mâtürîdî (Tefsir İlmindeki Yeri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 28/157-159. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Topaloğlu, Bekir. “Te’vîlâtü’l-Kur’ân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41/32-33. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Topaloğlu, Bekir. Te’vîlâtü’l-Kur’ân Tercümesi. ed. Yunus Vehbi Yavuz. 8 cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâ’ikı Gavâmizi’t-Tenzîl ve ‘Uyûni’l-Ekâvîl fî Vücûhi’t-Te’vîl. 4 cilt. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.