Hz. İbrahim’in Kur’an’daki Sıfatlarının Ahlaki Değerler Açısından İncelenmesi

Yıl 2020, , 183 - 206, 30.12.2020

Zülfikar Durmuş

https://doi.org/10.5281/zenodo.4384048

Öz

İslam inancının esaslarından olan nübüvvet, Yüce Allah’ın insanlara elçiler vasıtasıyla mesajının aktarılmasını ifade etmektedir. Allah’ın elçileri olan peygamberler, seçkin kullar olup insanlar için hem örnek hem de önder olarak gönderilmişlerdir. Bu nedenledir ki Kur’an’da peygamberler sıklıkla zikredilmiş ve birçok farklı sıfat ile nitelendirilmiştir. Kur’an’da mevcut bu sıfatların bilinmesi, hem inanç hem de ahlak bakımından mümin bir bireyin kimlik ve kişiliğin oluşturulmasında tamamlayıcı bir rol oynamaktadır. Bu bağlamda Kur’an’da en güzel örnek olarak nitelendirilen ve Allah’ın dost edindiği Hz. İbrahim’in Kur’an’da geçen sıfatlarının tespit edilip, bunların içerdikleri davranış şekillerinin belirlenmesi önem arz etmektedir. Mümin şahsiyetler için çok önemli bir rol model olan Hz. İbrahim, Kur’an’da birçok sıfat ile nitelendirilmiştir. Bunlardan bazısı diğer peygamberler için de kullanılan elçilik görevinin kapsamında bulunan sıfatlarken, diğer bazısı Hz. İbrahim’e has olan hem bir kul hem de bir elçi olarak onun alâmet-i fârikası olan sıfatlardır. Bu çalışmada tevhid mücadelesinin önemli ismi Hz. İbrahim’in Kur’an’da mevcut bu sıfatlarından özellikle mümin bireylerin hem Yüce Allah hem de içinde bulunduğu toplumun bireyleri ile iletişimi sırasında takınması gereken ahlaki ilkeleri barındıran sıfatları üzerinde durulacaktır. Nitekim bu sıfatlar, Hz. İbrahim’in şahsiyetinde somutlaşan, Allah’ın mümtaz bir kulu, örnek ve önder bir karakterin sahip olduğu esas ahlaki davranışları ortaya çıkarılmasında önemli bir yere sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur’ân, Peygamber, Hz. İbrâhim, Ahlak

An Inquiry on the Prophet Abraham’s Attributes in the Qur’ān in Terms of Moral Values

Öz

Prophethood, which is one of the main pillars of Islamic creed,
refers to the transmission of God Almighty’s message to people through
messengers. Prophets, who are the messengers of God, are distinguished
servants and had been sent as both examples and leaders for people. For
this reason, prophets are frequently mentioned in the Qur’ān and they
are described with many different attributes. Knowing these attributes in
the Qur’ān plays a complementary role in the formation of the identity
and personality of a believer in terms of both belief and morality. In this
context, it is significant to determine the attributes of Prophet Abraham
mentioned in the Qur’ān and to determine the behavioral patterns they
contain. As an important role model for believers, Prophet Abraham is
characterized by many attributes in the Qur’ān. While some of them are
within the scope of the mission of messenger used for other prophets,
some of them are peculiar to Prophet Abraham which are unique for him
both as a servant and as a messenger. In this study, as a prominent figure
of the struggle of the unity (tawhīd), some of Prophet Abraham’s these
attributes mentioned in the Qur’ān, especially the attributes of believers,
which contain the moral principles that must be adopted during their
communication with God Almighty and the members of the society they
are in, will be elaborated on. Indeed, these attributes which are embodied
in the personality of Abraham have important place in revealing the
fundamental moral behavior of an exemplary and leading character and
a distinguished servant of God.

Anahtar Kelimeler

Qur’anic Exegesis, Qur’ān, Prophet, Abraham, Ethics

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Meâlimü’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
• Beyzâvî, Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. thk. Muhammed Muhyiddîn el-Usfur. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1434/2013.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh. Kâhire: Dâru’l-Hadîs. 1430/2009.
• Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 8 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-lüga. thk. Muhammed I‘vad. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2001.
• Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya‘kûb b. Muhammed. el-Kâmusu’l-muhît. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1429/2008.
• Halîl b. Ahmed, el-Ferâhîdî. Kitâbü’l-ʿayn. thk. Abdülhamîd Hendârî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2003.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Âşûr. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Târîh, ts.
• İbn ‘Atiyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gâlib b. ‘Atiyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-Azîz. 5 Cilt. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. Hasen. Cemheretü’l-lüga. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1426/2005.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed. Muʿcemü mekâyîsi’l-lüga. 6 Cilt. thk. Abdusselâm Muhammed Harûn. y.y.: Dâru’l-Fikr, 1399/1979.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt. Kâhire: el-Mektebetü’l-Tevfikiyye, 2008.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 9 Cilt. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1434/2012.
• İbn Sîde, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl ed-Darîr. el-Muhkem ve’l-muhîtü’l-a‘zam. 12 Cilt. thk. Abdul Hamid Hendavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1424/2000.
• Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. 24 Cilt. thk. Abdullah b Abdulmuhsin et-Türkî. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 1433/2013.
• Kutub, Seyyid. Fî zilâli’l-Kur’ân. 30 Cilt. Kâhire: Dâru’ş-Şurûk, 1972.
• Kuzgun, Şaban. “Hanif”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/33-39. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve el-Basrî es-San‘ânî. el-Câmiʿ. (Abdürrezzâk es-San‘ânî, el-Musannef içinde). thk. Habîbürrahman el-A‘zamî. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1403/1983.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 17 Cilt. thk. Hatice Boynukalın. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1428/2008.
• Muhammed Fuâd Abdülbâkî. el-Mu’cemü’l-müfehres. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1984.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen b. Beşîr el-Ezdî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. 3 Cilt. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Müslim, Hüseyn Müslim b. Haccâc, Sahihu’l-Müslim, 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 2. Basım, 1413/1992.
• Râgıb el-İsfahânî, el-Hüseyn b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1425-26/2005.
• Taberî, Ebû Ca‛fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân an te’vîli Âyi’l-Kur’ân. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 8. Basım, 1433/2012.
• Taberî, Târîhu’t-Taberî Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk. 11 Cilt. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 2. Basım. 1387/1967. Vâhidî, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed. et-Tefsiru’l-basît. Dımaşk: Dâru’l-‘İmâd, 2013.
• Zebidî, Muhammed Murtaza. Tâcu’l-ʿarûs. 10 Cilt. thk. Nevaf el-Cerrâh. Beyrut: Dâru Sâdır, 2011.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. Tefsîrü’l-keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 3. Basım, 1430/2009.