Licence Samples in Islamic Criminal Law Within The Framework of Tenacity and Licence

Yıl 2021, , 168 - 198, 31.12.2021

Mehmet Ali Var

https://doi.org/10.54122/umde.944147

Öz

Azimet and license are among the important subjects of Islamic law. Azimet, general provisions for all taxpayers; license, on the other hand, are special provisions brought to the users if the necessary conditions are met. A Muslim can act actwith both provisions with both provisions depending on the situation and conditions. There must be some reasons for the license to be applied. Based on the reasons for license, the number of which is evaluated differently among the jurists, some conveniences have been brought to the servants. As long as there are reasons for the license, the taxpayer license provisions according to their conditions. In this study, it has been tried to bring together the examples of witnessing and judgeship, the non-implementation of some hadd penalties and the license to kill the attacker in self-defense, which is scattered in the fiqh books. In Islamic law, there is a reasonable balance between the crime committed and the punishment to be given for this crime. Punishment is not the main goal, it is a method that is used out of necessity. The perpetrator of the crime is punished according to the law. However, there are situations in which these penalties may not be applied to the criminal. In our religion, these are called reasons for permission. In our religion, these are called licenses. In this context, after the introduction in our article, the definitions of determination and license in the first part, the reasons for the license and the examples of licenses that prevent the application of the penalties are discussed in the second part.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Tenacity, Licence, Reason, Convenience, Punishments

İslâm Ceza Hukuku Sahasındaki Ruhsat Örnekleri

Öz

Azîmet ve ruhsat İslâm hukukunun önemli konuları arasında yer alır. Azîmet, bütün mükellefler için konulan genel hükümler; ruhsat ise gerekli şartların bulunması halinde kullara getirilen özel hükümlerdir. Müslüman durum ve şartlara göre her iki hükümle de amel edebilir. Ruhsatın uygulanması için bazı sebeplerin bulunması gerekir. Fakihler arasında sayıları farklı olarak değerlendirilen ruhsat sebeplerine dayanarak kullara bir takım kolaylıklar getirilmiştir. Mükellef, ruhsat sebepleri bulunduğu sürece bu ruhsatlarla amel etmeye devam eder ve bundan dolayı kınanamaz. Fıkhın üç temel alanı olan ibadetler, muamelât ve ukûbât sahasında birçok ruhsat örneği bulunmaktadır. Kaynağı itibariyle ilâhi bir hukuk olan ceza hukukundan suçlular, ruhsat hükümlerinden şartlarına göre faydalanabilirler. Bu çalışmada fıkıh kitaplarında dağınık halde bulunan şahitlik ve hâkimlik, bazı had cezalarının uygu- lanmaması ve meşru müdafaa halinde saldırganı öldürme ruhsat örnekleri bir araya getirilmeye çalışılmıştır. İslâm hukukunda işlenen suç ve bu suça verilecek ceza arasında makul bir denge bulunur. Cezalandırma esas gaye olmayıp zarûreten başvurulan bir metottur. Suçu işleyen fail hukuktaki karşılığına göre cezalandırılır. Ancak öyle durumlar vardır ki mücrime bu cezalar tatbik edilemeyebilir. Dinimizde bunlara ruhsat denilir. Bu çerçevede makalemizde girişten sonra birinci bölümde azîmet ve ruhsatın tanımları, ikinci bölümde ruhsat sebepleri ile cezaların tatbikini engelleyen ruhsat örnekleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Azîmet, Ruhsat, Sebep, Kolaylık, Ukûbât.

Kaynakça

• Algül, Hüseyin v.d. İlmihal I İman ve İbadetler. Ankara: DİB, 2006.
• Ali Haydar İbn Emin. Dürerü’l-Hükkâm Şerh-ü Mecelletü’l-Ahkâm. İstanbul: Şirketi Mertebe Matbaası, 2.Basım,1317/189.
• Amidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî, ts.
• Atar, Fahrettin Fıkıh Usûlü. İstanbul: İfav Yayınları, 1988.
• Atar, Fahrettin. “Sefer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/ 294.İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Baktır, Mustafa. “Azîmet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/ 330.İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Baktır, Mustafa. İslam Hukukunda Zaruret Hali. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
• Bardakoğlu, Ali. “Hırsızlık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/393.İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Bardakoğlu, Ali. “İkrah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/30. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Berki, Ali Hikmet. Açıklamalı Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye. İstanbul: Hikmet Yay, 1985.
• Bilmen, Ömer Nasuhi Büyük İslam İlmihali. İstanbul: Bilmen yayınevi, ts.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuku İslamiye ve Istılahatı Fıkhıye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayını, 1985.
• Bilmen, Ömer Nasuhi: İslam Hukuku Terimler Sözlüğü. Haz: Abdullah Kahraman. İstanbul: Nizamiye Akademi Yayınları, 2016.
• Buhârî, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail b. İbrahim el-Mugîretü’l-Cufiyyi. Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9.Cilt. b.y., Darü’t-Tûku’n-Necât, 1311.
• Büyük Haydar Efendi. Usûlü Fıkıh Dersleri. nşr. M. Çevik-K. Meral. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 2.Basım,1966.
• Cebburî, Hüseyin Halef. Ahkâmu’r-Ruhas fi’ş-Şeriati’l-İslamiyye. Mekke: Mektebetü Menar, 3.Basım, 1988.
• Cessas, Ebu Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî, Ahkamü’l-Kur’an. thk. Muhammed Sadık Kamhavî (Beyrut: Darü’l-İhya Matbaası, 1992) 1/216.
• Çalış, Halit. İslam’da Kolaylaştırma İlkesi Azimet ve Ruhsat İlişkisi. İstanbul: Ensar Neşri- yat, 2013.
• Çalış, Halit. “Zaruret”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/141.İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çolak, Abdullah “İslam Ceza Hukukunda Meşru Müdâfâ”, Ekev Akademi Dergisi, 8/19, (2004), 135-156.
• Çolak, Abdullah. İslâm Ceza Hukuku. İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Dârimî, Abdullah b. Abdirrahman Semerkandî, Sünen-i Dârimî, tsh. Mirac Muhammed. b.y: Kadimî Kütüphane, ts.
• Debûsî, Ubeydullah b. Ömer b. İsâ. Takvîmü’l-Edille. thk. Halil Muhyiddîn el-Melîs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1. Basım, 1421/2001.
• Dönmez, İbrahim Kâfî, “Ruhsat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/209. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Ebu Abîd, Revz Reşad. er-Ruhasu’ş Şer’iyyetili’l-Merîdifi’t-Tahârative’s-Salât. Nablus: Necah Ulusal Üniversitesi Yüksek Öğrenim Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Ebû Dâvûd, Süleyman b. Eş’as. Kitabü’s-Sünen. thk. Mumammed Avvame.7 Cilt. Beyrut: Müessesei Dünyan, 1998.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yakub b. Muhammed. el-Kâmûsu’l-Muhît, thk. Muhammed Neîm el-Arkasûsî. Dımeşk: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Gazâlî, Ebu Hâmid Muhammed b Muhammed. el-Mustasfa min-İlmi’l-Usûl. thk. Hamza b. Zuheyr Hafız. Medine: 1413.
• Gözübenli, Beşir. Fıkıh Usûlü. Erzurum: İlitam Yayınları.
• Hallâf, Abdulvahhab. İlmü Usûli’l-Fıkh. İskenderiye: Mektebetü’d-Daveti’l-İslamiyye, 2002.
• Hanbel, Ahmed. Müsned, nşr. es-Seyyid Ebu’l-Meâtı’n-Nuri vd. Beyrut: Âletü’l-Kütüb, 1.Basım, 1998.
• Herâsî, İmâmuddîn b. Muhammed Kiyâ, Ahkâmü’l-Kur’an. 4 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr alâ Dürri’l-Muhtâr Şerhu Tenvîri’l-Ebsâr. thk. Adil Ahmed Abdil Mevcûd-Ali Muhammed Muavvid. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1994.
• İbn Arabî, Ebî Bekir Muhammed b. Abdullah Marûf, Ahkâmü’l-Kur’ân.4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Kudâme, Muvafukiddîn Ebî Muhammed Abdullah b. Ahmed. el-Muğnî. 15 Cilt. Riyad: Dârü’l-Alemi’l-Kütüb, 3. Basım, 1997.
• İbn Mâce, Sünen. thk. Şuayb el-Arnaût. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• İbn Nüceym, Zeynüddin b. İbrahim el-Maruf. el-Eşbâh ve’n-nezâir. thk. Muhammed Mutî el-Hafız. Dımeşk: Darü’l-Fikir, 1. Basım, 1983.
• İbn Rüşd, Muhammed b. Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Bidâyetü’l-Müctehid ve Nihâyetü’l-Muktesid. 2 Cilt. b.y. :Darü’l-Marife, 6. Basım, 1982.
• İsnevî, Cemaleddin. et-Temhîd fî Tahrîci’l-furûi ale’l-Usûl. Beyrut: b.y.,1.Basım, 1980.
• Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usûlü. İstanbul: Rağbet Yayınları, 3. Basım, 2014.
• Karaman, Hayreddin. Ana Hatlarıyla İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Ensar Yayınları. 1986.
• Karaman, Hayreddin. İslam Hukukunda İctihad. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2. Basım, 1996.
• Karaman, Hayreddin. İslam’ın Işığında Günün Meseleleri. 2 Cilt. İstanbul: Marifet yayınları, 1984.
• Karaman, Hayreddin. Mukayeseli İslam Hukuku. 3 Cilt. İstanbul: Nesil Yayınları, 1985.
• Kâsânî, Alauddîn Ebi Bekir b. Mesud. Bedâi’u’ssanâi fî tertîbi’ş şerâi. 7 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Küttâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1974.
• Kur’ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meâli. Çev. Hayreddin Karaman vd. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2013.
• Makdisî, Şerefüddîn el-Haccavî. el-İknâ fi fıkhı’l -Ahmed b. Hanbel. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Mâlik b. Enes, el-Muvatta. thk. Muhammed Mustafa el-Azamî. 8 Cilt. Zayid b. Abudabî Sultan Müessesesi, 2004.
• Mâverdî, Ebî Hasen b. Ali b. Muhammed b. Habîb. el-Hâvi’l-Kebîr fî Fıkhı Mezhebi’l-İmâmı Şâfiî Şerhu Muhtasaru’l-Müzanâ. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1994.
• Merginânî, Burhaneddin Ebî Hasan Ali b. Ebû Bekr. el-Hidâye şerhü Bidâyeti’l-mübtedî. Karaçi: Mektebetü’l-Büşra, 2008.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmut b. Mevdûd. Kitâbü’l İhtiyâr li’t-Talîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut, Dârü’l Marife, 7. Basım, 2015.
• Müslim, Ebu’l Hasen Müslim b. el-Haccac el-Neysaburî, Sahih-i Müslim. thk. Ebu Kuteybe. Riyad: Darü’t-Tîbe, h.1426.
• Nevevî, Muhyiddin Ebî Zekeriya Yahya b. Şeref. Minhâcu’t-tâlibîn ve umdetü’l-müftîn. Beyrut: Darü’l-minhâc, 1. Basım, 2005.
• Özen, Şükrü. “Meşakkat”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/ 357. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-Eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûl-i Serahsî, thk. Ebu’l -Vefâ el-Efgânî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiye, 1. Baskı, 1414/1993.
• Serahsî, Şemsüddîn. Kitâbü’l-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
• Suyûtî, Celaleddin Abdurrahman. el-Eşbâh ve’n-nezâir fî Kavâidi ve fürûü fıkhı’ş-Şâfiiyye. Beyrut: Darü’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• Şaban, Zekiyüddîn. Usûlü’l-Fıkhı’l-İslâmî. Beyrut: Dârü’l-Kütüb, 2. Basım, 1971.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm, tsh. Muhammed Zührî en-Neccâr. 8 Cilt. b.y.: 1. Basım, 1961.
• Şâtıbî, Ebî İshak. el-Muvafakat fî Usûlü’ş-Şerîa. nşr., Abdullah Dıraz. b.y.: Mektebetü’t-ticâriyye, ts.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Hatip. Muğni’l-muhtac ilâ marifeti meânî elfâzı’l-minhâc. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1988.
• Tirmizî, Muhammed b. İsa. el-Câmiu’l Kebîr. thk. Beşar Avvâl Maruf. Beyrut: Darü’l Garbi’l İslami, 1.Basım, t 1996.
• Udeh, Abdülkadir. Teşrîu’l-Cinâî’l-İslâmî. Beyrut: Darü’l-Katibü’l-Azalî, ts.
• Var, Mehmet Ali. Uygulama Yönleriyle Azîmet ve Ruhsat. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Vural, Muammer. İslam Hukukunda Azimet ve Ruhsat. Atatürk Üniversitesi, SBE Temel İslami Bilimler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
• Yaran, Rahmi. İslam Fıkhında İhtiyaç Kavramı ve Kurumsallaşması. İstanbul: İFAV, 2007.
• Yavuz, Yusuf Şevkî. “Fâsık”. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi. 12/204.İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Zerka, Mustafa Ahmed. el-Medhal-Fıkhu’l-Amm. 2 Cilt. Dımeşk: Darü’l-Kalem Matbaası, 3. Basım, 2004.
• Zeydan, Abdülkerim. el-Vecîz fî Usûl-ü Fıkıh. Beyrut: Müessese-i Kurtuba Yayınları, 2. Basım, 1987.
• Zuhaylî, Vehbe. el-Fıkhu’l-İslamî ve Edilletühü. 8 Cilt. Dimeşk: Darü’l-Fikir, 2.Basım, 1985.
• Zuhaylî, Vehbe. Nazariyyetü’z-zarûreti’ş-şer‘iyye. Beyrut: Müessesetü’l-Risale, 4. Basım, 1985.
• Zuhaylî, Vehbe. Usûlü’l-Fıkhı’l-İslamî. Dımeşk: Darü’l-Fikir, 1.Basım, 1986.