The Early Mystical Schools of Baghdād and Nīshāpūr: In Search of Ibn Munāzil

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 267 - 298, 30.12.2020

Sara Sviri Çevirmen: Hicret Karaduman

https://doi.org/10.5281/zenodo.4393557

Öz

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Nişabur, Bağdat, İbn Münâzil

İbn Münâzil’in İzinde: Bağdat ve Nişabur’da İlk Tasavvuf Mektepleri

Öz

Bu çalışma bir dizi sorunun cevabını aramaktadır: [İlk olarak] uzun müstensih silsilelerinden kaynaklanıp süregelen bir yazım hatasını düzeltme girişimidir ki bu hata sebebiyle, Abdullah b. Mübârek (öl. 181/797) ve daha az
tanınan Abdullah b. Münâzil (öl. 330/941-942) gibi iki tarihi şahsiyet birbirine
karıştırılmıştır. Bu makale aynı zamanda, Nişaburlu ilk zâhidlerden biri olan
Abdullah b. Münâzil’i tanıtmayı; 4./10. yüzyıl tasavvuf eserlerinden biri olup
bugüne kadar ihmal edilen Tehzîbül-esrâr’ın önemini hatırlatmayı; kabaca da
olsa, Bağdat ve Nişabur’daki ilk zâhidleri buluşturan bağlara ilişkin bir harita
çizmeyi; tasavvuf literatürüne yaklaşım tarzını belirleyen yorum metotlarını
ana hatlarıyla belirlemeyi; tasavvuf alanında hâlihazırdaki araştırmalara bir
katkı sunmayı ve son fakat çok önemli olarak, hac ritüelini ifa etmenin en
doğru yolu üzerine kafa yormayı amaçlamaktadır. Bu liste anlamsız ve cüretkâr
gözüküyorsa da, makale boyunca yukarıdaki başlıkların birbirileriyle olan
alakasını göstereceğime dair umudumu ifade etmek istiyorum.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Nişabur, Bağdat, İbn Münâzil

Kaynakça

• Abdurrahman, Davud Süleyman. A Critical Edition of Kitāb Sharaf al-Mustafā by Abū Saʿd al-Kharkūshī. Exeter: University of Exeter, Doktora Tezi, 1986.
• Afîfî, Ebü’l-Alâ, el-Melâmetiyye ve’s-sûfiyye ve ehlü’l-fütüvve. Kahire: 1945.
• Âgā Büzürg-i Tahrânî, Muhammed Muhsin. Tabakâtu Aʿlâmi’ş-Şîa. Beyrut: 1390/1971.
• Ahlwardt, Wilhelm. Verzeichniss der arabischen Handschriften der königlichen Bibliotek zu Berlin. Berlin: Dritter Band, 1891.
• Ansari, Hassan- Schmidtke, Sabine. “Abū Saʿd al-Ḫargūšī and his Kitāb al-Lawāmiʿ A Ṣūfī Guide Book for Preachers from 4th/10th century Nīšābūr”, Arabica 58/6 (2011), 503-518.
• Arberry, Arthur John. “Did Sulamī Plagiarize Sarrāj?”. JRAS (1937), 461-465.
• Arberry, Arthur John. “Kharkūshī’s Manual of Sufism”. BSOAS 9 (1937-1939), 345-349.
• Attâr, Feridüddin. Tezkiretü’l-evliyâ. Nşr. R. A. Nicholson. Londra&Leiden: 1907.
• Beyhakî, Ebü’l-Hasan Ali. Lübâbü’l-ensâb ve’l-elkâb ve’l-aʿkâb. Nşr. M. Er-Recâî. Kum: 1410.
• Bosworth, Clifford Edmund. The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994-1040. Edinburgh: 1963.
• Böwering, Gerhard. The Mystical Vision of Existence in Classical Islam. The Qur’anic Hermeneutics of the Sūfī Sahl al-Tustarī (d. 283/896). Berlin&New York: Walter de Gruyter, 1980.
• Böwering, Gerhard. “Sūfī Hermeneutics in Medieval Islam”. Revue des Etudes Islamiques 55-57 (1987-1989), 255-270.
• Böwering, Gerhard. “The Major Sources of Sulamī’s Qur’ān Commentary”. Oriens 35 (1996), 35-56.
• Bulliet, Richard W. The Patricians of Nishapur: A Study in Medieval Islamic Social History. Cambridge: Harvard University Press, 1972.
• Chittick, William. Sufism:A Short Introduction. Oxford: Oneworld, 2000.
• Christopher Melchert, “Khargūshī, Tahdhīb al-asrār”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies 73/1 (2010), 29-44.
• Colby, F. S. “The Subtleties of the Ascension: al-Sulamī on the Miʿrāj of the Prophet Muhammad”. Studia Islamica 94 (2002), 167-183.
• Corbin, Henry. “La Chevalerie Spiritüelle”. En Islam Iranien: Aspects Spirituels et Philosophiques IV. Paris: 1972.
• Edebü’l-mülûk fî beyâni hakâiki’t-tasavvuf. Nşr. Bernd Radtke. Beyrut: 1991.
• Fâvî, Abdülfettâh. Usûlü’l-melâmetiyye ve galatâtu’s-sûfiyye li’l-imâm Ebî Abdurrahmân es-Sülemî. Kahire: 1405/1985.
• Frye, Richard. The Histories of Nishapur. Harvard Oriental Series 45. The Hague: 1965.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ulûmü’d-dîn. Çeşitli neşirleri.
• Goldschmidt, Ernst Philip. Mediaeval Texts and Their First Appearance in Print. Oxford: Oxford University Press, 1943.
• Gramlich, Richard. Das Sendschreiben al-Qushayrī’s Über das Sufitum. Wiesbaden: 1989.
• Hakîm Et-Tirmîzî, Muhammed b. Ali. Kitâbü’l-hac ve esrârihî. Kahire: 1969.
• Halm, Heinz. Die Islamische Gnosis: Die Extreme Schia und die ʿAlaviten. Zürih&Münih: 1982.
• Halm, Heinz. Shiism (Almancadan tercüme eden Janet Watson). Edinburgh University Press, 1991.
• Kummî, İbn Kuleveyhî. Kâmilü’z-ziyârât. Kum: Neşrü’l-fekâha, t.y.
• Isfahânî, Ebü’l-Ferec Ali b. el-Hüseyn. Mekâtilü’t-tâlibiyyîn. Nşr. Ahmed Sakr. Kahire: 1368/1949.
• Câmî, Nureddin Abdurrahmân. Nefahâtü’l-üns min hadârâti’l-kuds. Tahran: 1337. (Ayrıca Muhammed b. Zekeriyya el-Kureşî’nin Arapça tercümesi, Beyrut: 1424/2003).
• Hamevî, Yâkût b. Abdullah. Muʿcemü’l-büldân. Nşr. Wüstenfeld. Leipzig: 1897.
• Halife en-Nîsâbûrî, Ahmed b. Muhammed. Telhîsü Târîhu Nîsâbûr. Nşr. Behmen Kerîmî. Tahran: 1337.
• Hargûşî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed. Ebû Sa’d el-Hargûşî (Zamanı - Hayatı - Eserleri) ve Tehzîbü’l-esrâr’ı. nşr. İrfan Gündüz. Marmara Üniversitesi, Doçentlik Tezi, 1990.
• Hargûşî, Abdülkerim b. Muhammed. Tehzîbü’l-esrâr. Berlin nüshası: Ahlwardt 2819 (Sprenger 832); Nşr. Bessâm Muhammed Bârûd. Abu Dabi: 1999.
• Hargûşî, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed. Tehzîbü’l-esrâr fî usûli’t-tasavvuf. Nşr. Muhammed Ahmed Abdülhalim, Kahire: Mektebetü’s-sekâfeti’d-diniyye, 2010.
• Hatîb Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed. Târîhu Bağdâd. Beyrut: 1997.
• Knysh, Alexander. Islamic Mysticism. Leiden: 2000.
• Kraus, Paul. Jābir b. Hayyān: Contribution à l’histoire des idées scientifiques dans l’Islam. 2 Cilt. Kahire: 1942-1943.
• Mahjub, Muhammad Jaʿfar. “Chivalry and Early Persian Sufism”. Classical Persian Sufism from Its Origins to Rūmī. Nşr. Leonard Lewishon. Londra: Oneworld Publications, 1999. 549-581.
• Massignon, Louis. Essay on the Origins of the Technical Language of Islamic Mysticism (Benjamin Clark’ın İngilizce tercümesi). Notre Dame&Indiana, 1997.
• Massignon, Louis. “La ‘Futuwwa’ ou ‘Pacte d’honneur Artisanal’ Entre Les Travailleurs Musulmans au Moyen Age, Opera Minora I: 396-421.
• Massignon, Louis. The Passion of al-Hallāj: Mystic and Martyr of Islam. 4 Cilt. Princeton: Princeton University Press, 1982.
• Massignon, Louis. “Die Ursprünge und die Bedeutung des Gnostizismus im Islam”, Opera Minora I. (Paris: 1969), 499-513.
• Mesʿûdî, Ebü’l-Hasan Ali. Mürûcü’z-zeheb. 9 Cilt. Nşr. B. de Meynard. Paris: 1861-1877.
• Mesʿûdî, Ebü’l-Hasan Ali. Mürûcü’z-zeheb ve meʿâdini’l-cevher. 7 Cilt. Nşr. Ch. Pellat. Beyrut: 1965.
• Meier, Fritz. Ein wichtiger Handschriftenfund zur Sufik”, Oriens 20 (1967), 60-106.
• Meier, Fritz. “Khurāsān and End of Classical Sūfism”, İngilizce tercümesi Essays on Islamic Piety and Mysticism (1999) içinde, 189-219. Makalenin aslı Almancadır: Atti del Convegno Internazionale sul tema: La Persia nel Medioevo (Romeo: 1971), 454-570.
• Mojaddedi, Jawid A. The Biographical Tradition in Sūfism: The Tabaqāt Genre from Sulamī to Jāmī. Curzon&Richmond: 2001.
• Nevbahtî, Hasan b. Musa. Firaku’ş-Şîa. Nşr. Muhammed Sâdık. Necef: 1959.
• Newman, Andrew J. The Formative Period of Twelwer Shiism. Curzon&Richmond: 2000.
• Nwyia, Paul. Exégèse Coranique et Language Mystique. Beyrut: 1970.
• Nwyia, Paul. “Le Tafsīr Mystique Attribué a Ga’far Sādiq”, Mélanges de l’Université Saint Joseph 43 (1967), 181-230.
• Nwyia, Paul. Trois Oeuvres de Mystiques Musulmans. Beyrut: 1986 (1973).
• Pourjavady, Nasrollah. “Manbaʿ-i Kohen Der Bâb-i Melâmetiyân-i Nîşâbûr”, Maʿârif 15 (1988/1377), 3-50.
• Kazvînî, Zekeriyya b. Muhammed. Âsâru’l-bilâd ve ahbâru’l-ʿibâd. Beyrut: Dâru Sâdir&Dâru Beyrut, 1960/1380.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm. Er-Risâle fî ilmi’t-tasavvuf. Kahire: t.y.
• Radtke, Bernd. “The Theologen und Mystiker in Khurāsān und Transoxania”, Zeitschrift Für Deutschen Morgenlandischen Gesselschaft 136 (1986), 536-569.
• Radtke, Bernd. “Tasawwuf”. Encyclopedia of Islam II (Louis Massignon’un güncel makalesi 1. edisyondadır).
• Rubin, Uri. Muhammad The Prophet in the early Literature of Hadith. Tel Aviv Üniversitesi, Doktora Tezi, 1976.
• Semʿânî, Abdülkerim b. Muhammed. El-Ensâb. 5 Cilt. Nşr. Bârûdî. Beyrut: 1408/1988.
• Sarîfînî, İbrahim b. Muhammed. Müntehab min Kitâbi’s-siyâk li-târîhi Nîşâbûr. Richard Frye tarafından tıpkıbasım neşri yayınlanmıştır: The Histories of Nishapur, Harvard Oriental Series No: 45. Lahey: 1965.
• Serrâc, Ebû Nasr. Kitâbü’l-Lümaʿ fi’t-tasavvuf. Nşr. R. A. Nicholson. Leiden: 1914.
• Scattolin, Giuseppe. “Abd al-Mālik al-Kharkūshī (d. 407/1016): His sufi treatise Tahdhīb al-asrār”, Sources and Approaches across Disciplines in Near Eastern Studies, ed. V. Klemm & N. Al-Sha’ar, Leuven-Paris: 2013, 113-126.
• Schimmel, Annemarie. Mystical Dimensions of Islam. Chapel Hill: 1975.
• Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schriftums I (=GAS). Leiden: 1967.
• Sübkî, Ebû Nasr Tâceddin Abdülvehhâb. Tabakâtü’ş-şâfiiyyeti’l-kübrâ. 10 Cilt. Kahire: 1383/1964.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Âdâbü’s-suhbe ve hüsnü’l-ʿişra. nşr. M. J. Kister. Kudüs: 1954.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Cevâmiu âdâbi’s-sûfiyye ve uyûbü’n-nefsi ve müdâvâtühâ. Nşr. E. Kohlberg. Kudüs: 1976.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Kitâbü’l-fütüvve. Nşr. Süleyman Ateş. 1977.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Kitâbü’l-fütüvve. Nşr. Pourjavady, Mecmûa-yi âsâr içinde, 219-333.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Mecmûa-yi âsâr-i Ebû Abdurrahmân Sülemî. 2 Cilt. Nşr. Nasrullah Pourjavady. Tahran: 1369/1372.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Risâletü’l-melâmetiyye. Nşr. Ebü’l-Alâ Afîfî. El-Melâmetiyye ve’s-sûfiyye ve ehlü’l-fütüvve içinde. Kahire: 1945.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Risâletü’l-melâmetiyye. Nşr. Abdülfettâh el-Fâvî, Usûlü’l-melâmetiyye ve galatâtü’s-sûfiyye li’l-imâm Ebî Abdurrahmâm es-Sülemî. Kahire: 1405/1985.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Tabakâtu’s-sûfiyye. Nşr. Nureddin Şüreybe. Kahire: 1953.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Tabakâtu’s-sûfiyye. Nşr. Pedersen. Leiden: Brill, 1960.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân. Tis’a kütüb fi usûli’t-tasavvuf ve’z-zühd li-Abdurrahmân es-Sülemî. Nşr. Süleyman Ateş. Beyrut: 1993.
• Sümer, Faruk. “Dihkân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 20 Aralık 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/dihkan.
• Sviri, Sara. “Hakīm Tirmidhī and the Malāmatī Movement in Early Sufism”, ed. L. Lewishon, Classical Persian Sufism: From its Origin to Rūmī, (London&Newyork: 1993), 583-613.
• Sviri, Sara. Von-Schlegell’in Principles of Sufism by al-Qushayrī’si üzerine değerlendirme yazısı. Jerusalem Studies in Arabic and Islam 19 (1995), 272-281.
• Şeybî, Kâmil Mustafa. Es-Sıla beyne’t-tasavvuf ve’t-teşeyyuʿ. Beyrut: Dâru Endülüs, 3. Bs., 1982.
• Eş-Şeyh el-Müfîd. Kitâbü’l-irşâd: The Book of Guidance into the Lives of the Twelwe Imams. Çev. I. K. A. Howard. Horsham: Balaga Books, 1981.
• Tabersî, Ebû Ali el-Fazl. İʿlâmü’l-verâ bi aʿlâmi’l-hüdâ. Beyrut: 1985.
• Taylor, J. B. “Ja’far al-Sādiq, Spiritual Forebear of the Sūfis”, Islamic Culture 40 (1966), 97-113.
• Tokatly, Vardit. “Three Mamlūk Scholars Go to War on Plagiarism: Literary Theft in Arabic Prose as Discussed by İbn Hajar al-ʿAsqalānī (d. 1448), as-Sakhawī (d. 1497) and Suyūtī (d. 1505)” JSAI 31 (2006) [Bu çalışma yayınlandığı sırada hazırlanmakta olan ve yakında yayınlanacağı söylenen makaleye ulaşılamamıştır].
• Thibon, Jean-Jacques. “Hiérarchie Spiritüelle, Fonction de Saint et Hagiographie Dans l’oeuvre de Sulamī”. R. Chih et D. Gril. Le Saint et Son Milieu. IFAO, 2000, 13-30.
• Trimingham, John Spencer. The Sufi Orders in Islam. Oxford: 1971.
• Ziriklî, Hayreddîn. El-Aʿlâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ilm li’l-melâyîn, 1980.