POLITICAL POWER-RELIGION-SOCIETY RELATIONSHIP WITHIN THE SCOPE OF COVID-19 PANDEMIC: TRANSFORMATION OF RITUALS AND THE FUTURE OF RELIGIONS

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 31 - 74, 27.08.2021

Hüdayi Sayın Ahmet Çırakoğlu

Öz

The COVID-19 pandemic, which has reversed the usual routines, has made it
obligatory for religious institutions to make some radical changes to their rituals in line with
the suggestions/instructions of the political power and people obey the 'new normal'. In this
study, the reaction of belief systems to the pandemic during the period when COVID-19
emerged and spread was discussed on the basis of countries. In the text, firstly, the concepts
of religion, Atheism, Judaism, Christianity ve Islam were explained and a conceptual
framework was formed. In countries where these beliefs and religious sects are widespread,
religious institutions' willingness to obey the pandemic rules and the change they have
brought to the way of worship, the ability of the political power to prevent the spread of the
virus by limiting collective religious rituals, and the positive/negative reactions of the people
to religion-state relations and radical decisions taken by religious institutions have been
discussed. The study, which was carried out with qualitative research techniques, was
supported by data obtained from official sources and interpreted with the religious reactions
developed against the limitations of daily life. The research confines itself to Atheism, the
three heavenly religions and affiliated sects, the countries that represent these sects, and the
early periods of the pandemic.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Pandemic, Religion, The Future of Religions, New Normal

COVID-19 PANDEMİSİ KAPSAMINDA SİYASAL ERK-DİN-TOPLUM İLİŞKİSİ: RİTÜELLERİN DÖNÜŞÜMÜ VE DİNLERİN GELECEĞİ

Öz

Alışılagelmiş rutinleri tersyüz eden COVID-19 pandemisi, dini kurumların -siyasi erkin
telkinleri/talimatları doğrultusunda- ritüellerinde birtakım radikal değişimler yapmasını ve
bireylerin ‘yeni normal’e riayet etmesini zorunlu hale getirmiştir. Bu çalışmada, COVID19’un ortaya çıktığı ve yaygınlaşmaya başladığı dönemde, inanç sistemlerinin pandemiye ne
tür reaksiyon gösterdikleri ülkeler bazında tartışılmıştır. Metinde, ilk olarak, din, Ateizm,
Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet kavramları açıklanarak, kavramsal bir çerçeve
oluşturulmuştur. Bu inançların ve inançlara bağlı mezheplerin yaygın olduğu ülkelerde dini
kurumların pandemi kurallarına uyma istekleri ve ibadet şekillerine getirdikleri değişim,
siyasal erkin toplu gerçekleştirilen dini ritüelleri sınırlayarak virüsün yaygınlaşmasını
engelleme kabiliyeti ve halkın din-devlet ilişkilerine ve dini kurumların aldığı radikal
kararlara gösterdikleri olumlu/olumsuz tepkiler fiili olaylar üzerinden açıklanmaya
çalışılmıştır. Nitel araştırma teknikleriyle gerçekleştirilen çalışma, resmi kaynaklardan alınan
verilerle desteklenmiş, gündelik yaşama getirilen kısıtlılıklara karşı geliştirilen dinsel
tepkilerle yorumlanmıştır. Araştırma, kendisini Ateizm, üç semavi din ve bağlı mezhepler, bu
mezhepleri temsil eden ülkeler ve pandeminin ilk dönemleriyle sınırlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Pandemi, Din, Dinlerin Geleceği, Yeni Normal

Kaynakça

• AArabi, Kasra (2020), “Iran Knows Who to Blame for the Virus: America and Israel”, Foreign Policy, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://foreignpolicy.com/2020/03/19/iran-irgc-coronavirus-propaganda-blames-america-israel/.
• Acar, Rahim (2020), “Koronavirüs Salgını ve Dinî İnançlar”, İLEM COVID-19 Soruşturma Dosyası, Rapor no. 7, İstanbul: İlmi Etüdler Derneği.
• Açıl, Serdar (2020), “Beştepe Millet Camisi'nde cuma namazı kılındı”, Anadolu Ajansı, 27.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/bestepe-millet-camisinde-cuma-namazi-kilindi/1781923.
• Afary, Janet (2016), “Iran: Religion of Iran”, Britannica, 31.03.2021, Erişim Tarihi: 05.04.2021, Erişim Adresi: https://www.britannica.com/place/Iran/Religion.
• Akşam (2020), “Coronavirüs ile ilgili son komplo teorisi... Papa'ya suikast girişimi miydi?”, 30.01.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.aksam.com.tr/dunya/coronavirus-ile-ilgili-son-komplo-teorisi-papaya-suikast-girisimi-miydi/haber-1041112.
• Aktay, Yasin (2006), Türk Dininin Sosyolojik İmkânı, 3. Basım, İstanbul: İletişim Yayınları.
• • Albert, Eleanor & Maizland, Lindsay (2020), “Religion in China”, Council on Foreign Relations, 25.09.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.cfr.org/backgrounder/religion-china#chapter-title-0-8.
• Anadolu Ajansı (2017), “Rusya”, 06.09.2020, Erişim Tarihi: 11.03.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/ulke-profilleri/rusya/902427.
• Bauman, Zygmunt (2016), Cemaatler: Güvenli Olmayan Bir Dünyada Güvenlik Arayışı, Çeviren: Nurdan Soysal, İstanbul: Say Yayınları.
• BBC News (2020), “Coronavirus: Iran is facing a major challenge controlling the outbreak”, 27.03.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-51642926.
• Beeri, Tamar & Tercatin, Rossella & Bob, Yonah Jeremy & Hoffman, Gil (2020), “Netanyahu threatens lockdown as coronavirus patients reach 433”, The Jerusalem Post, 18.03.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com//Breaking-News/Gilad-Erdan-Total-lockdown-is-inevitable-security-forces-must-prepare-621396.
• Beglov, Alexander (2020), “Постановление Правительства Санкт-Петербурга от 26.03.2020 № 161”, St. Petersburg Hükümeti, 26.03.2020, Erişim Tarihi: 19.03.2021, Erişim Adresi: https://npa.gov.spb.ru/SpbGovSearch/Document/37611.html.
• Berger, Peter L. (1993), Dinin Sosyal Gerçekliği, Çeviren: Ali Coşkun, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Berkhead, Samantha (2020), “Russia’s Orthodox Church Sticks to its Traditions Despite Coronavirus Threat”, The Moscow Times, 03.04.2020, Erişim Tarihi: 16.03.2021, Erişim Adresi: https://www.themoscowtimes.com/2020/03/26/russias-orthodox-church-sticks-to-its-traditions-despite-coronavirus-threat-a69745.
• Bilen, Osman (2020), “Maddi ve Manevi Dünya Arasındaki Gerçeklik: COVID-19”, İmbat Dokuz Eylül, Sayı: 14, ss. 34-35.
• Boorstein, Michelle (2020), “The Georgetown church quarantined by D.C.'s coronavirus outbreak”, The Washington Post, 10.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://www.washingtonpost.com/religion/2020/03/09/dc-priest-with-coronavirus-leads-prominent-historic-episcopal-parish/.
• Burger, John (2020), “Coronavirus closes Lourdes’ healing waters, and halts students’ travel to Italy”, Aleteia, 03.02.2020, Erişim Tarihi: 24.03.2021, Erişim Adresi: https://aleteia.org/2020/03/02/coronavirus-closes-lourdes-healing-waters-and-halts-students-travel-to-italy/.
• Burke, Daniel (2020), “The great shutdown 2020: What churches, mosques and temples are doing to fight the spread of coronavirus”, CNN World, 14.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/2020/03/14/world/churches-mosques-temples-coronavirus-spread/index.html.
• Burke, Leah A. & Ryan, Andrew M. (2014), “The Complex Relationship between Cost and Quality in US Health Care”, The AMA Journal of Ethics, Cilt 16, Sayı: 2, ss. 124-130, https://doi.org/10.1001/virtualmentor.2014.16.2.pfor1-1402.
• CGTN (2020), “Wuhan's war on COVID-19: How China mobilizes the whole country to contain the virus”, 29.02.2020, Erişim Tarihi: 22.03.2021, Erişim Adresi: https://news.cgtn.com/news/2020-02-27/Wuhan-s-war-on-COVID-19-How-China-mobilizes-to-contain-the-virus-OqUh2Doeti/index.html.
• Chunxue, Yang (2019), “为什么共产党员必须是彻底的无神论者”, Ningxia Parti Okulu, Ulusal Dini Teori ve Politika Araştırma Merkezi, 22.01.2019, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: http://theory.people.com.cn/n1/2019/0122/c40531-30584715.html.
• CPPCC (2011), “中国共产党的宗教政策”, 26.09.2011, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: http://www.cppcc.gov.cn/2011/09/26/ARTI1317001118828425.shtml.
• Cole, Brendan (2020), “Pope Francis Urges Priests to Visit Coronavirus Victims to 'Bring the Strength of God's Word'”, Newsweek, 10.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://www.newsweek.com/coronavirus-pope-francis-vatican-rome-italy-1491404.
• Cramer, Philissa (2020), “In a dramatic step, Israel to require 14-day quarantine for all travelers from abroad”, Jewish Telegraphic Agency, 09.03.2020, Erişim Tarihi: 30.03.2021, Erişim Adresi: https://www.jta.org/quick-reads/in-a-dramatic-step-israel-to-require-14-day-quarantine-for-all-travelers-from-abroad.
• Cumhuriyet (2020), “Konya'da karantinadan kaçan 3 kişi yakalandı”, 16.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/konyada-karantinadan-kacan-3-kisi-yakalandi-1727531.
• Çetin, Burcu (2020), “Karantinadan kaçmaya çalışırken polisin yüzüne tükürdü”, Ortadoğu Gazetesi, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.ortadogugazetesi.com/yasam/karantinadan-kacmaya-calisirken-polisin-yuzune-tukurdu-ben-h13153.html.
• Çevik, Mustafa & Kireççi Akif & Koçin, Abdulhakim vd. (2020), “COVID-19 Salgın Değerlendirmesi”, ASBÜ Çalışmaları, No. 6, Ankara: Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi.
• Çin Budist Derneği (2020), “关于疫情期间停止相关活动的通知”, 29.01.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: http://www.chinabuddhism.com.cn/e/action/ShowInfo.php?classid=506&id=40729.
• Çin İslam Derneği (2020), “关于新型冠状病毒疫情防控工作的通知”, 27.01.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: http://www.chinaislam.net.cn/cms/news/xhxw/202001/27-13757.html.
• Çin İslam Derneği (2020), “同舟共济 共克时艰——坚决打赢疫情防控阻击战，中国穆斯林在行动”, 05.02.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: http://www.chinaislam.net.cn/cms/news/xhxw/202002/05-13784.html.
• Çin Protestan Kilisesi (2020), “面对疫情 基督教在行动”, 30.01.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: http://www.ccctspm.org/newsinfo/13089.
• Çin Taoist Derneği (2020), “中国道教协会关于做好春节期间道教活动场所有关工作的通知”, 24.01.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: http://www.taoist.org.cn/showInfoContent.do?id=5433&p=%27p%27.
• Dalkılıç, Yasin & Kısır, Muhammed (2020), “Umre dönüşü koronavirüs şüphesiyle gözlem altına alındı”, Demirören Haber Ajansı, 05.03.2020, Erişim Tarihi: 30.03.2021, Erişim Adresi: https://www.dha.com.tr/yurt/umre-donusu-koronavirus-suphesiyle-gozlem-altina-alindi/haber-1758499.
• Dehghani, Mojtaba (2020), “کرونا به ایران رسید؛ دو مبتلا فوت شدند”, Independent Persian, 19.02.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://www.independentpersian.com/node/42711/کرونا-به-ایران-رسید؛-دو-مبتلا-فوت-شدند.
• Dehghanpisheh, Babak (2020), “More coronavirus cases in Iran's Qom; religious gatherings seen at risk”, Reuters, 20.02.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/article/us-china-health-iran-idUSKBN20E13Z.
• Demir, Hilmi (2020), “Koronavirüs İnanç Dünyamızı ve Dinleri Nasıl Etkileyecek?”, içinde COVID-19: Küresel Salgının Siyasî, Sosyal ve Ekonomik Yansımaları, (editör: Konur Alp Koçak), Ankara: Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, ss. 295-301.
• Demir, Ömer & Acar, Mustafa (editörler) (1997), “Din”, içinde Sosyal Bilimler Sözlüğü, 3. Basım, Ankara: Vadi Yayınları, ss. 61-62.
• Demirci, Kürşad (1998), “Hıristiyanlık”, içinde TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 17, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 328-340.
• Dereli, Mehmet Derviş (2019), “Dinî Kimliklerin Siber Uzamda Akışkanlaşması”, İnsan & Toplum Dergisi, Cilt 9, Sayı: 1, ss. 85-115.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2014), Türkiye’de Dinî Hayat Araştırması, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2020), “Din İşleri Yüksek Kurulu’ndan Cuma namazıyla ilgili açıklama”, 13.03.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29390/din-isleri-yuksek-kurulundan-cuma-namaziyla-ilgili-aciklama.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2020), “Diyanet İşleri Başkanlığı, camilerde alınacak yeni tedbirleri açıkladı”, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Content/PrintDetail/29414.
• Diyanet İşleri Başkanlığı (2020), “Diyanet İşleri Başkanlığı’ndan koronavirüse karşı alınan tedbirlerle ilgili açıklama”, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29397/diyanet-isleri-baskanligindan-koronaviruse-karsi-alinan-tedbirlerle-ilgili-aciklama.
• Diseko, Lebo (2020), “Is coronavirus coming between people and their faith?”, BBC News, 10.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-51819117.
• El Yaakoubi, Aziz (2020), “S. Arabia suspends Umrah pilgrimage for Saudi citizens, residents”, Reuters, 04.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/article/health-coronavirus-saudi-pilgrimage-idUSL8N2AX46S.
• Erbaş, Ali (2020), “Bütün bir toplumu ve insanlığı tehdit eden bir salgın sebebiyle alınan bu kararlara uymamak toplum sağlığını tehlikeye düşürecek ciddi bir hata, büyük bir vebal ve kul hakkı ihlalidir.”, Tweet: @DIBAliErbas, 20.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://twitter.com/DIBAliErbas/status/1240914019415924738.
• Erbaş, Ali (2020), “Cami ve mescitlerde Cuma ve vakit namazların cemaatle kılınmasına ara verildi”, Diyanet İşleri Başkanlığı, 16.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/29402/cami-ve-mescitlerde-cuma-ve-vakit-namazlarin-cemaatle-kilinmasina-ara-verildi.
• Flatley, Daniel & Litvan, Laura & Wilhelm, Colin (2020), “Khamenei Securitizes the Pandemic as the IRGC Mulls Regional Action”, Bloomberg, 27.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-21/virus-response-plan-to-total-about-2-trillion-kudlow-says.
• Francis, Pope (2020), “The Holy Father’s Easter Message and “Urbi et Orbi” Blessing, 12.04.2020”, Holy See Press Office, 12.04.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2020/04/12/200412b.html.
• Geertz, Clifford (1998), “Kültürel Bir Sistem Olarak Din”, Çeviren: Yasin Aktay, içinde Din Sosyolojisi (derleyenler: Yasin Aktay & M. Emin Köktaş), Ankara: Vadi Yayınları, ss. 177-190.
• Gorbalenya, Alexander E. & Baker, Susan C. & Baric, Ralph S. vd. (2020), “The species Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: classifying 2019-nCoV and naming it SARS-CoV-2”, Nature Microbiology, Sayı: 5, ss. 536-544.
• Gündüz, Şinasi (1998), Din ve İnanç Sözlüğü, Ankara: Vadi Yayınları.
• Gürkan, Salime Leyla (2013), “Yahudilik”, içinde TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 43, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 187-197.
• Gürsoy, Kenan (2000), “İlhâd” (Bölüm III), içinde TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 22, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 96-98.
• Habergozar-e Tasnim (2020), “رهبر انقلاب: رفتن به مسافرت غیرضروری در شرایط شیوع ویروس کرونا جایز نیست”, 27.03.2020, Erişim Tarihi: 04.04.2021, Erişim Adresi: https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/12/27/2225626/رهبر-انقلاب-رفتن-به-مسافرت-غیرضروری-در-شرایط-شیوع-ویروس-کرونا-جایز-نیست.
• Halon, Eytan (2020), “Israel limits gatherings to 100 people as coronavirus cases climb to 97”, The Jerusalem Post, 11.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-News/Coronavirus-cases-climb-to-77-second-case-of-unknown-origin-confirmed-620578.
• Harman, Ömer Faruk (2001), “İslâm”, içinde TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 23, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 2-5.
• Hasson, Nir (2020), “88-year-old Holocaust Survivor From Jerusalem Is Israel's First Coronavirus Fatality”, Haaretz, 21.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-he-was-a-beloved-and-dear-man-arie-even-is-israel-s-first-coronavirus-fatality-1.8696535.
• Helwig, Alexa (2020), “Solid Rock Church continues to hold services during coronavirus outbreak”, Local 12, 25.03.2020, Erişim Tarihi: 26.03.2021, Erişim Adresi: https://local12.com/news/local/solid-rock-church-continues-to-hold-services-during-coronavirus-outbreak-butler-county-cincinnati-ohio-alexa-helwig-governor-dewine.
• Herman, Steve (2020), “Trump Declares National Emergency Due to Coronavirus Pandemic”, VOA News, 13.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.voanews.com/science-health/coronavirus-outbreak/trump-declares-national-emergency-due-coronavirus-pandemic.
• Holy See Press Office (2020), “Holy See Press Office Communiqué, 07.03.2020”, 07.03.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: https://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2020/03/07/200307e.html.
• Hosseini, Kayvan (2020), “Is Iran covering up its outbreak?”, BBC News, 20.03.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-51930856.
• Howell Jr., Tom (2020), “Trump beefs up travel ban on Iran, advises against travel to Italy, S. Korea in press conference”, The Washington Times, 28.02.2020, Erişim Tarihi: 22.03.2021, Erişim Adresi: https://www.washingtontimes.com/news/2020/feb/29/trump-announces-first-us-death-coronavirus-washing/.
• Huang, Chaolin & Wang, Yeming & Li, Xingwang vd. (2020), “Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China”, The Lancet, Cilt 395, Sayı: 10223, ss. 497-506.
• Hubey Katolik Vatanseverler Derneği (2020), “湖北省天主教“两会”关于加强新型冠状病毒肺炎疫情防控的倡议书”, 02.02.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: http://www.chinacatholic.cn/html/report/20020011-1.htm.
• Imıl, Muhittin (2020), “Kutsal Dünyanın Virüsle İmtihanı: Post-Pandemik Dönem ve Din”, Dini Araştırmalar Dergisi, Cilt 23, Sayı: 57, ss. 65-94.
• Independent Türkçe (2020), “İranlı din adamı Saidi: Türbeler açık kalmalı, halk koronavirüse şifa bulmak için buralara gelmeli”, 30.04.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.indyturk.com/node/171606/dünya/iranlı-din-adamı-saidi-türbeler-açık-kalmalı-halk-koronavirüse-şifa-bulmak-için.
• Information Office of the State Council of the People's Republic of China (1997), “Freedom of Religious Belief in China”, 01.10.1997, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: http://www.china-un.ch/eng/bjzl/t168753.htm.
• Interfax (2020), “70 тыс. человек приложились в Петербурге к привезенным мощам Иоанна Крестителя”, 18.03.2020, Erişim Tarihi: 15.03.2021, Erişim Adresi: https://www.interfax.ru/russia/699842.
• Iran News (2020), “No city on quarantine; Rouhani says”, 08.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://irannewsdaily.com/2020/03/no-city-on-quarantine-rouhani-says/.
• IRNA (2020), “نماز جمعه ۲۳ استان کشور لغو شد”, 08.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.irna.ir/news/83693624/ نماز-جمعه-۲۳-استان-کشور-لغو-شد.
• IRNA (2020), “Küm’da 2 kişi yeni tip koronavirüs nedeniyle hayatını kaybetti”, 20.02.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://tr.irna.ir/news/83681748/Küm-da-2-kişi-yeni-tip-koronavirüs-nedeniyle-hayatını-kaybetti.
• Izhevsk Piskoposluğu (2020), “В Неделю 2-ю Великого поста митр. Викторин совершил литургию в кафедральном храме. Ижевская епархия”, 16.03.2020, Erişim Tarihi: 18.03.2021, Erişim Adresi: http://udmeparhia.cerkov.ru/2020/03/v-nedelyu-2-yu-velikogo-posta-mitr-viktorin-sovershil-liturgiyu-v-kafedralnom-xrame-2/.
• İhlas Haber Ajansı (2020), “Kaçak umrecileri Erzurum Valisi, Çorum'da yakalattı..”, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://www.iha.com.tr/erzurum-haberleri/kacak-umrecileri-valisi-corumda-yakalatti-2556931/.
• İpek, Deniz & Fıstık, Fırat (2020), “Koronavirüs önlemlerinin ardından ilk cuma namazı: “Tedbirimizi alıyoruz ama cuma da farz””, Medyascope, 13.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://medyascope.tv/2020/03/13/koronavirus-onlemlerinin-ardindan-ilk-cuma-namazi-tedbirimizi-aliyoruz-ama-cuma-da-farz/.
• Jianliang, Wang (2020), “宗教界在疫情防控阻击战中发挥积极作用”, The Paper, 04.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://www.thepaper.cn/newsDetail_forward_5762918.
• Jinping, Xi (2020), “习近平2月3日中央常委会应对新冠疫情讲话（全文）”, Chaixin, 15.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: http://china.caixin.com/2020-02-15/101515931.html.
• Joshi, Hridayesh (2020), “कोरोनावायरस का सबक: धार्मिक अंधविश्वास और कट्टरता से खुलकर लड़ें”, The Print, 01.04.2020, Erişim Tarihi: 06.05.2021, Erişim Adresi: https://hindi.theprint.in/opinion/the-lesson-of-coronavirus-fight-openly-with-religious-superstition-and-bigotry/127243/.
• Karaaslan, Yeşim Sert (2020), “Toplum Bilimleri Kurulu ilk toplantısını gerçekleştirdi”, Anadolu Ajansı, 08.06.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/saglik/toplum-bilimleri-kurulu-ilk-toplantisini-gerceklestirdi/1869756.
• Karaca, Emre (2020), “Karantinaya direnen topluluk: Ultra-Ortodoks Yahudiler”, Anadolu Ajansı, 08.05.2020, Erişim Tarihi: 11.03.2021, Erişim Adresi: https://www.aa.com.tr/tr/arastirma/karantinaya-direnen-topluluk-ultra-ortodoks-yahudiler-/1833493.
• Kaur, Harmeet (2020), “How religious communities are modifying traditions to prevent coronavirus spread”, CNN World, 12.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://edition.cnn.com/2020/03/06/world/religion-modify-traditions-coronavirus-trnd/index.html.
• Kaytanbay, Erhan (2020), “Cemaatle, ‘toplu namaz kılmayın’ uyarısında bulunan imam arasında tartışma!”, Sözcü, 18.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/cemaatle-toplu-namaz-kilmayin-uyarisinda-bulunan-imam-arasinda-tartisma-5687481/.
• Kehrer, Günter (1998), “Din Sosyolojisi”, Çeviren: M. Emin Köktaş, içinde Din Sosyolojisi (derleyenler: Yasin Aktay & M. Emin Köktaş), Ankara: Vadi Yayınları, ss. 17-118.
• Khamanei, Ali (2020), “The health care guidelines for preventing infection from this virus should be observed.”, Tweet: @khamenei_ir, 03.03.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://twitter.com/khamenei_ir/status/1234795612601757697.
• Khamanei, Ali (2020), “We are hopeful this great and demanding work will not take very long, and that this inauspicious #CoronaVirus will soon be overcome by God’s grace.”, Tweet: @khamenei_ir, 27.02.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://twitter.com/khamenei_ir/status/1233018479336460288.
• Khamanei, Ali (2021), “سخنرانی نوروزی رهبر انقلاب خطاب به ملت ایران”, 03.04.2021, Erişim Tarihi: 05.04.2021, Erişim Adresi: https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=45225.
• Kılıç, Orhan (2020), “Pandemics Throughout History and Their Effects on Society Life”, içinde Reflections on the Pandemic in the Future of the World (editörler: Muzaffer Şeker & Ali Özer & Cem Korkut), Ankara: Turkish Academy of Sciences, 13-53.
• Kirkpatrick, David D. & Fashihi, Farnaz & Mashab, Mujib (2020), “‘Recipe for a Massive Viral Outbreak’: Iran Emerges as a Worldwide Threat”, The New York Times, 24.02.2020, Erişim Tarihi: 04.04.2021, Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2020/02/24/world/middleeast/coronavirus-iran.html.
• Koca, Fahrettin (2020), “Bu cümleyi bu toplumun Sağlık Bakanı olmak yanında bir hekim olarak da kuruyorum: Koronavirüsle mücadelemizde bugün ilk kez bir hastamı kaybettim.”, Tweet: @drfahrettinkoca, 18.03.2020, Erişim Tarihi: 30.03.2021, Erişim Adresi: https://twitter.com/drfahrettinkoca/status/1240075816798769160.
• Koca, Fahrettin (2020), ““Koronavirüs, Alacağımız Tedbirlerden Güçlü Değildir””, T.C. Sağlık Bakanlığı, 11.03.2020, Erişim Tarihi: 30.03.2021, Erişim Adresi: https://www.saglik.gov.tr/TR,64383/koronavirus-alacagimiz-tedbirlerden-guclu-degildir.html.
• Koca, Fahrettin (2020), “UMREDEN YENİ DÖNDÜYSENİZ 14 Gün Kuralına uymanızı ısrarla istiyoruz. Son bir hafta içinde dönen bir yurttaşımızın testi MAALESEF POZİTİF çıktı.”, Tweet: @drfahrettinkoca, 14.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://twitter.com/drfahrettinkoca/status/1238931031442575366.
• Koç, Abdurrahman (2020), “Kuveyt'te ezana "namazı evinizde kılın" çağrısı eklendi: Aynı uygulama Türkiye'de olacak mı?”, Independent Türkçe, 14.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.indyturk.com/node/146426/dünya/kuveytte-ezana-namazı-evinizde-kılın-çağrısı-eklendi-aynı-uygulama-türkiyede.
• Koç, Mehmet (2020), “İran’da Meclis Seçimleri ve Sonuçlarının Analizi”, İran Araştırmaları Merkezi, 27.02.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, https://iramcenter.org/iranda-meclis-secimleri-ve-sonuclarinin-analizi/.
• Korobov, Pavel, Litvinova, Maria & Chernykh, Alexander (2020), “День святого Карантина”, Kommersant, 21.03.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://www.kommersant.ru/doc/4298329?query=коронавирусная%20церковь.
• La Repubblica (2020), “Coronavirus Roma, morto militare di 59 anni al Policlinico Umberto I. La diocesi: "Chiese chiuse fino al 3 aprile"”, 12.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://roma.repubblica.it/cronaca/2020/03/12/news/coronavirus_roma_morto_un_uomo_di_57_anni_al_policlinico_umberto_i-251075963/.
• Leonardi, Mauro (2020), “Chiese aperte, chiese chiuse. Cos'è successo a Roma?”, Agenzia Italia, 13.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.agi.it/blog-italia/idee/post/2020-03-13/coronavirus-chiese-aperte-chiuse-7503158/.
• Loginova, Olga (2020), “В храмах Кубани принимаются меры по борьбе с коронавирусом”, Kommersant, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 15.03.2021, Erişim Adresi: https://www.kommersant.ru/doc/4291604?query=коронавирусная.
• Lomsadze, Giorgi (2020), “Communion in the time of coronavirus”, Coda Story, 16.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.codastory.com/waronscience/pseudohealth/communion-in-a-time-of-corona/.
• Lovett, Ian & Findell, Elizabeth (2020), “Despite Coronavirus, Some Religious Services Continue”, The Wall Street Journal, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 23.03.2021, Erişim Adresi: https://www.wsj.com/articles/despite-coronavirus-some-religious-services-continue-11584310003?mod=searchresults.
• Ma, Josephine (2020), “Exclusive | Coronavirus: China’s first confirmed Covid-19 case traced back to November 17”, South China Morning Post, 13.03.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: https://www.scmp.com/news/china/society/article/3074991/coronavirus-chinas-first-confirmed-covid-19-case-traced-back.
• Mann, Michael (2013), Devletler, Savaş ve Kapitalizm, Çeviren: Semih Türkoğlu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Matteucci, Piera (2020), “Coronavirus, chiusure di scuole e università, manifestazioni e locali pubblici: i provvedimenti regione per regione”, La Repubblica. 26.02.2020, Erişim Tarihi: 22.03.2021, Erişim Adresi: https://www.repubblica.it/cronaca/2020/02/23/news/coronavirus_scuole_chiuse_e_niente_carnevale_tutti_i_provvedimenti-249355737/.
• Mervosh, Sarah & Diaz, Elizabeth (2020), “From Seattle to Kentucky, Churches Cancel Religious Services”, The New York Times, 11.03.2020, Erişim Tarihi: 18.03.2021, Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2020/03/11/us/coronavirus-kentucky-churches-cancel.html?searchResultPosition=3.
• Murdock, Jason (2020), “U.S. Churches Hold Public Sunday Services Despite Coronavirus Outbreak: 'This is Dangerous'”, Newsweek, 23.03.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: https://www.newsweek.com/church-sunday-service-open-despite-coronavirus-covid19-health-advice-social-distancing-1493756.
• Moskova Patrikhanesi (2020), “Инструкция настоятелям приходов и подворий, игуменам и игумениям монастырей Русской Православной Церкви в связи с угрозой распространения коронавирусной инфекции”, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 18.03.2021, Erişim Adresi: http://www.patriarchia.ru/db/text/5608607.html.
• Moskova Patrikhanesi (2020), “Святейший Патриарх Кирилл утвердил молитвенные прошения в связи с угрозой распространения коронавирусной инфекции”, 21.03.2020, Erişim Tarihi: 18.03.2021, Erişim Adresi: http://www.patriarchia.ru/db/print/5610433.html.
• Moskova Patrikhanesi (2020), “Правовое управление Московской Патриархии прокомментировало постановление Правительства Санкт-Петербурга, согласно которому запрещается посещение храмов”, 26.03.2020, Erişim Tarihi: 19.03.2021, Erişim Adresi: http://www.patriarchia.ru/db/print/5613196.html.
• Nadimi, Farzin (2020), “Khamenei Securitizes the Pandemic as the IRGC Mulls Regional Action”, The Washington Institute, 27.03.2020, Erişim Tarihi: 05.04.2021, Erişim Adresi: https://www.washingtoninstitute.org/fa/policy-analysis/khamnhay-krwna-ra-amnyty-myknd-w-spah-pasdaran-bh-fkr-mlyat-dr-mntqh-ast.
• Nelson, Steven & Feis, Aaron (2020), “Trump defends referring to coronavirus as ‘the Chinese virus’”, The New York Post, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 22.03.2021, Erişim Adresi: https://nypost.com/2020/03/17/trump-defends-referring-to-coronavirus-as-the-chinese-virus/.
• Nezavisimaya Gazeta (2020), “Игумен РПЦ: Единственный способ – физически закрыть храмы”, 21.03.2020, Erişim Tarihi: 20.03.2021, Erişim Adresi: https://www.ng.ru/faith/2020-03-21/100_rpc210320.html.
• Novoselova, Elena (2020), “Патриарх Кирилл призвал воздержаться от посещения храмов”, Rossiyskaya Gazeta, 29.03.2020, Erişim Tarihi: 18.03.2021, Erişim Adresi: https://rg.ru/2020/03/29/patriarh-kirill-prizval-vozderzhatsia-ot-poseshcheniia-hramov.html.
• Ognibene, Francesco (2020), “Coronavirus: salgono a 121 i preti italiani portati via dal Covid”, Avvenire, 28.05.2020, Erişim Tarihi: 22.03.2021, Erişim Adresi: https://www.avvenire.it/attualita/pagine/coronavirus-i-preti-morti-emilia-lombardia.
• Orthodox Times (2020), “Pressure by the Liberal Democratic Party on the Church of Russia to halt Liturgies due to the coronavirus”, 23.03.2020, Erişim Tarihi: 18.03.2021, Erişim Adresi: https://orthodoxtimes.com/pressure-by-the-liberal-democratic-party-on-the-church-of-russia-to-halt-liturgies-due-to-the-coronavirus/.
• Önal, Recep (2020), “Pandemiye Dinî Yaklaşımlar ve Tartışmalar”, içinde Modernitenin Pandemik Hâlleri (editör: Fahri Çakı), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık, ss. 413-436.
• Öz, Mustafa (2010), “Şîa”, içinde TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 39, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 111-114.
• Palma, Ester (2020), “Coronavirus, Papa Francesco a piedi da solo: prega il «Crocifisso miracoloso» per la fine dell'epidemia”, Corriere della Sera, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 22.03.2021, Erişim Adresi: https://roma.corriere.it/notizie/cronaca/20_marzo_15/coronavirus-papa-pellegrino-s-maria-maggiore-crocifisso-miracoloso-roma-2f87be08-66e4-11ea-a26c-9a66211caeee.shtml.
• Pappas, Gregory (2020), “Should Churches Re-Open? Archbishop Calls for Patience”, Pappas Post, 09.03.2020, Erişim Tarihi: 17.03.2021, Erişim Adresi: https://www.pappaspost.com/should-churches-re-open-archbishop-calls-for-patience/.
• Pathieu, Diane & Jones, Will (2020), “Glenview coronavirus: 43 sick, 10 positive COVID-19 cases after churchgoers attend service at Life Church”, ABC7 Chicago, 28.03.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: https://abc7chicago.com/health/more-than-40-people-report-symptoms-after-attending-service-at-church-in-glenview-/6055024/?fbclid=IwAR30JTehMdEckwGLW2iDnJJxu-02h9ILfiiBxwfuy0hnxBMSred0y0jhk6I.
• Peng, Zuo (2018), “中共党员不准信仰宗教与党的宗教信仰自由政策并不矛盾”, Çin Sosyal Bilimler Akademisi, 16.06.2018, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: http://myy.cass.cn/kxwsl/201806/t20180616_4369067.shtml.
• Protsenko, Lyubov (2020), “Собянин подтвердил смерть пациентки с коронавирусом”, Rossiyskaya Gazeta, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: https://rg.ru/2020/03/19/reg-cfo/sergej-sobianin-podtverdil-smert-pacientki-s-koronavirusom.html.
• Pullella, Philip (2020), “Pope cancels main public appearances to stop crowds gathering amid coronavirus”, Reuters, 07.03.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-pope/pope-cancels-main-public-appearances-to-stop-crowds-gathering-amid-coronavirus-idUSKBN20U0JH.
• Rabin, Roni Caryn (2020), “First Patient With Wuhan Coronavirus Is Identified in the U.S.”, The New York Times, 21.01.2020, Erişim Tarihi: 14.03.2021, Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/2020/01/21/health/cdc-coronavirus.html.
• Radio Free Europe/Radio Liberty (2020), “The COVID-19 pandemic did not deter the faithful in Kazan from taking communion from the same spoon.”, Tweet: @RFERL, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 14.03.2021, Erişim Adresi: https://twitter.com/RFERL/status/1239869085204107361.
• Rainsford, Sarah (2020), “Coronavirus: No Russia lockdown as Putin puts on show of calm”, BBC News, 22.03.2020, Erişim Tarihi: 14.03.2021, Erişim Adresi: https://www.bbc.com/news/world-europe-51972974.
• Reynolds, Matt & Weiss, Sabrina (2020), “How coronavirus started and what happens next, explained”, Wired, 27.05.2020, Erişim Tarihi: 24.03.2021, Erişim Adresi: https://www.wired.co.uk/article/china-coronavirus.
• Rezaian, Jason (2020), “An ancient celebration is about to make Iran’s coronavirus nightmare even worse”, The Washington Post, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://www.washingtonpost.com/opinions/2020/03/19/irans-biggest-holiday-year-is-about-make-its-pandemic-even-worse/.
• RFI (2020), “Israel confirms first coronavirus case in cruise ship returnee”, 21.02.2020, Erişim Tarihi: 24.03.2021, Erişim Adresi: http://www.rfi.fr/en/wires/20200221-israel-confirms-first-coronavirus-case-cruise-ship-returnee.
• Robinowitz, Aaron (2020), “Chief Rabbis Order Synagogues Closed Following Israel's New Coronavirus Regulations”, Haaretz, 25.03.2020, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://www.haaretz.com/israel-news/synagogues-to-close-under-new-coronavirus-regulations-1.8708347.
• Rodari, Paolo (2020), “Pope Francis on Coronavirus crisis: “Don’t waste these difficult days. While at home re-discover the importance of hugging kids and relatives””, La Repubblica, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 26.2021, Erişim Adresi: https://www.repubblica.it/vaticano/2020/03/18/news/coronavirus_pope_francis-251572693/.
• Rusya Koronavirüsle Mücadele Koordinasyon Kurulu (2020), “Распоряжение о рабочей группе Госсовета по противодействию распространению коронавируса”, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 16.03.2021, Erişim Adresi: http://kremlin.ru/events/president/news/62990.
• SARA (2020), “守望相助共筑连心桥 众志成城打赢防疫战——佛教界积极开展疫情防控工作”, 07.02.2020, Erişim Tarihi: 24.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/324310.jhtml.
• SARA (2020), “坚定信心，同舟共济——坚决做好天主教界的疫情防控工作”, 08.02.2020, Erişim Tarihi: 26.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/324334.jhtml.
• SARA (2020), “宗教领域疫情防控工作如何抓实抓细？权威要求来了！”, 11.02.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/324897.jhtml.
• SARA (2020), “【战“疫”】佛教界：共筑连心桥 打赢防疫战”, 13.02.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/325171.jhtml.
• SARA (2020), “【战“疫”】道教界：同舟同济 积极防控”, 14.02.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/325268.jhtml.
• SARA (2020), “【战“疫”】伊斯兰教界：共克时艰 抗击疫情”, 15.02.2020, Erişim Tarihi: 24.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/325289.jhtml.
• SARA (2020), “【战“疫”】天主教界：积极行动 助力打赢防控阻击战”, 16.02.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/325331.jhtml
• SARA (2020), “【战“疫”】基督教界：抗击疫情 共渡难关”, 17.02.2020, Erişim Tarihi: 26.03.2021, Erişim Adresi: http://www.sara.gov.cn/ywdt/325402.jhtml.
• Sarah, Robert (2020), “Decreto della Congregazione per il Culto Divino e la Disciplina dei Sacramenti, 25.03.2020”, Holy See Press Office, 25.03.2020, Erişim Tarihi: 27.03.2021, Erişim Adresi: https://press.vatican.va/content/salastampa/it/bollettino/pubblico/2020/03/25/0181/00409.html#ita.
• SETA (2020), “İran’da Koronavirüs Kirizi ve Hayatını Kaybeden Yönetici Elitler”, 12.03.2020, Erişim Tarihi: 04.04.2021, Erişim Adresi: https://www.setav.org/infografik-iranda-koronavirus-kirizi-ve-hayatini-kaybeden-yonetici-elitler/.
• Seung-hyun, Song (2020), “Cultural Corps of Korean Buddhism shuts down temple stay program due to spread of coronavirus”, The Korea Herald, 25.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: http://www.koreaherald.com/view.php?ud=20200225000767.
• Severgnini, Chiara (2020), “Coronavirus, primi due casi in Italia «Sono due cinesi in vacanza a Roma» Sono arrivati a Milano il 23 gennaio”, Corriere Della Sera, 30.01.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://www.corriere.it/cronache/20_gennaio_30/coronavirus-italia-corona-9d6dc436-4343-11ea-bdc8-faf1f56f19b7.shtml.
• Sharon, Jeremy (2020), “A quarter of coronavirus infections from synagogues, Health Ministry says”, The Jerusalem Post, 24.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-News/A-quarter-of-coronavirus-infections-from-synagogues-Health-Ministry-says-622156.
• Sheridan, Michael (2009), “China 're-evaluates' classic religious texts”, The Tablet, 03.12.2009, Erişim Tarihi: 30.03.2021, Erişim Adresi: https://www.thetablet.co.uk/news/12253/china-re-evaluates-classic-religious-texts.
• Sherwood, Harriet (2020), “Iranian police disperse crowds from shrines after Covid-19 closures”, The Guardian, 17.03.2020, Erişim Tarihi: 04.04.2021, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2020/mar/17/iranian-police-shrines-coronavirus.
• Simin, Wen & Zhenhua, Lu (2020), “Hong Kong Buddhist temple becomes host to cluster of coronavirus infections”, The Straits Times, 27.02.2020, Erişim Tarihi: 14.03.2021, Erişim Adresi: https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/hong-kong-buddhist-temple-becomes-host-to-cluster-of-coronavirus-infections.
• Singh, Maanvi (2020), “Trump signs coronavirus bill ordering free testing and aid for workers”, The Guardian, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://www.theguardian.com/world/2020/mar/18/trump-signs-coronavirus-bill-free-testing-paid-leave.
• Smith-Schoenwalder, Cecelia (2020), “Trump Administration Suggests Avoiding Gatherings of More Than 10 People”, U.S. News, 16.03.2020, Erişim Tarihi: 23.03.2021, Erişim Adresi: https://www.usnews.com/news/national-news/articles/2020-03-16/trumps-coronavirus-task-force-suggests-limiting-gatherings-to-10-people-or-fewer.
• Sokol, Sam (2020), “Ultra-Orthodox in Israel ignoring social distancing: ‘We’re not scared'”, The Jerusalem Post, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-News/Ultra-Orthodox-in-Israel-ignoring-social-distancing-Were-not-scared-621513.
• St. Petersburg Metropolitanlığı (2020)”, Храмы Санкт-Петербургской епархии продолжат служение”, 26.03.2020, Erişim Tarihi: 20.03.2021, Erişim Adresi: http://mitropolia.spb.ru/news/mitropolit/?id=175749.
• Staff, Toi (2020), “Israel seals its borders to all foreigners amid coronavirus outbreak”, The Times of Israel, 18.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/israel-closes-borders-to-all-foreigners-amid-coronavirus-outbreak/.
• Staff, Toi (2020), “Purim parades, sporting events scrapped over coronavirus fears”, The Times of Israel, 04.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/purim-parades-sporting-events-scrapped-over-coronavirus-fears/.
• Strack, Christoph (2020), “Die Religionen und das Virus”, Deutsche Welle, 13.03.2020, Erişim Tarihi: 20.03.2021, Erişim Adresi: https://www.dw.com/de/die-religionen-und-das-virus/a-52739601.
• Stubley, Peter (2020), “Angry Pope slaps hand of woman who refuses to let go”, Independent, 01.01.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.independent.co.uk/news/world/europe/pope-slap-video-francis-woman-hand-grab-vatican-a9266191.html.
• Şarkul Avsat (2020), “Koronavirüs İran’ın Kum şehrinde nasıl ortaya çıktı?”, 27.02.2021, Erişim Tarihi: 02.04.2021, Erişim Adresi: https://aawsat.com/turkish/home/article/2152631/koronavirüs-iran’ın-kum-şehrinde-nasıl-ortaya-çıktı.
• TASS (2020), “В России выявили первые два случая заражения коронавирусом”, 31.01.2021, Erişim Tarihi: 15.03.2021, Erişim Adresi: https://tass.ru/obschestvo/7656549.
• Taylor, Derrick Bryson (2021), “A Timeline of the Coronavirus Pandemic”, The New York Times, 17.03.2021, Erişim Tarihi: 04.04.2021, Erişim Adresi: https://www.nytimes.com/article/coronavirus-timeline.html.
• The Jerusalem Post (2020), “Sephardi Chief Rabbi: Avoid visiting Western Wall due to coronavirus”, 12.03.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-News/Sephardi-Chief-Rabbi-Avoid-visiting-Western-Wall-due-to-coronavirus-620751.
• The Moscow Times (2020), “Moscow Monastery Launches Nightly Anti-Coronavirus Processions”, 19.03.2020, Erişim Tarihi: 15.03.2021, Erişim Adresi: https://www.themoscowtimes.com/2020/03/19/moscow-monastery-launches-nightly-anti-coronavirus-processions-a69678.
• The Telegraph (2020), “First Europeans die from coronavirus in Italy Save”, 22.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://www.telegraph.co.uk/global-health/science-and-disease/coronavirus-news-uk-china-south-korea-singapore/.
• The World Factbook (2021), “Countries”, 03.04.2021, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/.
• TRT Haber (2020), “Umreden gelenler Ankara ve Konya'da karantinaya alındı”, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 25.03.2021, Erişim Adresi: https://www.trthaber.com/haber/gundem/umreden-gelenler-ankara-ve-konyada-karantinaya-alindi-467111.html.
• Türkiye Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü (2020), “COVID-19 (Yeni Koronavirüs)”, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.seyahatsagligi.gov.tr/site/koronavirus.
• Vatican News (2020), “COVID-19: Vatican Holy Week celebrations under study”, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 23.03.2021, Erişim Adresi: https://www.vaticannews.va/en/vatican-city/news/2020-03/vatican-coronavirus-easter-triduum-celebrations.html.
• Winer, Stuart (2020), “Synagogues top coronavirus hotspot list, epidemiological report finds”, The Times of Israel, 24.03.2020, Erişim Tarihi: 01.04.2021, Erişim Adresi: https://www.timesofisrael.com/synagogues-top-coronavirus-hotspot-list-epidemiological-report-finds/.
• Winfield, Nicole (2020), “Pope urges solidarity on an Easter of both joy, virus sorrow”, The Associated Press, 12.04.2020, Erişim Tarihi: 23.03.2021, Erişim Adresi: https://apnews.com/article/1a7ae6272bfacf2e0a4b6da7371fc4b1.
• Winston, Alex (2020), “New guidelines released for synagogues to combat coronavirus”, The Jerusalem Post, 12.03.2020, Erişim Tarihi: 29.03.2021, Erişim Adresi: https://www.jpost.com/Israel-News/New-guidelines-released-for-synagogues-to-combat-coronavirus-620649.
• World Health Organization (2020), “Naming the coronavirus disease (COVID-19) and the virus that causes it”, 11.02.2020, Erişim Tarihi: 23.03.2021, Erişim Adresi: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidance/naming-the-coronavirus-disease-(covid-2019)-and-the-virus-that-causes-it.
• World Health Organization (2020), “Novel Coronavirus (2019-nCoV) Situation Report - 1”, 21.01.2020, Erişim Tarihi: 19.03.2021, Erişim Adresi: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200121-sitrep-1-2019-ncov.pdf?sfvrsn=20a99c10_4.
• World Health Organization (2020), “Novel Coronavirus (2019-nCoV) SITUATION REPORT - 10”, 30.01.2020, Erişim Tarihi: 19.03.2021, Erişim Adresi: https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200130-sitrep-10-ncov.pdf?sfvrsn=d0b2e480_2.
• World Health Organization (2020), “WHO announces COVID-19 outbreak a pandemic”, 12.03.2020, Erişim Tarihi: 28.03.2021, Erişim Adresi: https://www.euro.who.int/en/health-topics/health-emergencies/coronavirus-covid-19/news/news/2020/3/who-announces-covid-19-outbreak-a-pandemic.
• World Health Organization (2020), “WHO Director-General's remarks at the media briefing on 2019-nCoV on 11 February 2020”, 11.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-s-remarks-at-the-media-briefing-on-2019-ncov-on-11-february-2020.
• Worldometer (2021), “COVID-19 Coronavirus Pandemic”, 05.04.2021, Erişim Tarihi: 05.04.2021, Erişim Adresi: https://www.worldometers.info/coronavirus/.
• Wright, Robin (2020), “How Iran Became a New Epicenter of the Coronavirus Outbreak”, The New Yorker, 28.02.2020, Erişim Tarihi: 03.04.2021, Erişim Adresi: https://www.newyorker.com/news/our-columnists/how-iran-became-a-new-epicenter-of-the-coronavirus-outbreak.
• Xinhua Haber Ajansı (2020), “宗教界在疫情防控阻击战中发挥积极作用”, 03.02.2020, Erişim Tarihi: 10.03.2021, Erişim Adresi: http://www.xinhuanet.com/politics/2020-02/03/c_1125527661.htm.
• Yan, Zhang (2020), “抗击疫情行动中的中国宗教团体”, The New York Times, 25.02.2020, Erişim Tarihi: 21.03.2021, Erişim Adresi: https://cn.nytimes.com/china/20200225/china-religion-coronavirus-donations/.
• Yang, William (2020), “Wuhan lockdown: China takes extreme measures to stop virus spread”, Deutsche Welle, 23.01.2020, Erişim Tarihi: 01.03.2021, Erişim Adresi: https://www.dw.com/en/wuhan-lockdown-china-takes-extreme-measures-to-stop-virus-spread/a-52120126.
• Yavuz, Yusuf Şevki (1994), “Ehl-i Sünnet”, içinde TDV İslâm Ansiklopedisi, Cilt 10, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss. 525-530.
• Yeniçağ (2020), “Diyanet’in uyarısına rağmen… Olacak iş değil!”, 15.03.2020, Erişim Tarihi: 31.03.2021, Erişim Adresi: https://www.yenicaggazetesi.com.tr/diyanetin-uyarisina-ragmen-olacak-is-degil-271855h.htm.
• Yongling, Wu, (2020), “武汉确诊41例感染新型冠状病毒肺炎患者”, Xinhua Haber Ajansı, 11.01.2020, Erişim Tarihi: 02.03.2021, Erişim Adresi: http://www.xinhuanet.com/2020-01/11/c_1125448269.htm.