MARDİN HACI SADIK AĞA -SÜRUR- HANI VE (GÜMRÜK) ÇARŞISI

Yıl 2019, Sayı: 11, 63 - 94, 30.12.2019

Zekai Erdal

Öz

Konumu itibariyle yüksek bir dağın güney yamacında boydan boya uzanmış bir şehir olan Mardin dağın eteğindeki dış kalesi ve tepesindeki iç kalesi ile her zaman görkemli ve zengin bir şehir olmuştur. Bu sebeple de sürekli kuşatma ve istilaya maruz kalmıştır. Şehre damgasını vuran Artuklular döneminde parlak günlerini yaşayan şehirde her esnafa uygun onlarca çarşı yapılmıştır. Unkapanı (Han-ı dakîk, zahireciler, bakkallar, savurkapı, mişkin, ayakkabıcılar, sipahiler, haffaflar, kılıççılar, suku’l-kebir, suk-i sultani, kazzazlar, bedesten, dellallar, gümrük, terziler, mesciler, berberler, keçeciler ve koyun pazarı gibi kimi zaman farklı isimlerde birçok çarşı hizmet vermiştir.
Arşivlerde, Mardin’deki çarşılara ilişkin çok sayıda belge bulunmasına karşın hanlarla ilgili çok fazla bilgi bulunmamaktadır. Gerek şehri ziyaret, gerekse ticaret için Mardin’e gelen insanların barınması için inşa edilen hanlardan günümüze sağlam olarak gelen hanlardan birisi de Hacı Sadık Hanı’dır.
Mardin’nin Bağdat’a bağlanmasından sonra şehre voyvoda olarak atanan Hacı Sadık Ağa harap olan şehri imar etmiştir. Bu faaliyetler esnasında ana cadde üzerinde de bir han inşa ettirmiş ve bu han ile birlikte 36 adet dükkanı da neslinden gelenler için vakfetmiştir. Hacı Sadık Ağa Hanı Mardin’de Osmanlı dönemine ait şehir merkezindeki tek han olmasından dolayı önemli bir yapıdır.
Bu çalışma ile hakkında ciddi bir bilimsel yayın olmayan han tanıtılmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda da yapının mevcut durumu asıl planları göz önüne alınarak irdelenmiş aslına uygun olmayan müdahaleler gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Osmanlı, Hacı Sadık Ağa, Han, Gümrük Çarşısı, Sürur Hanı

THE MARDİN HACI SADIK AGA SURUR HAN AND GUMRUK CHARSHI

Öz

Mardin, which stretches out on the southern hillside of a high mountain, has always been a stunning and rich city with its exterior castle on the foothill of the mountain and its interior castle on the top of it. In the past, it was subjected to many sieges and invasions due to its location. The city, which experienced its golden age during the Artuklu period is home to a variety of charshis (markets) suitable for every trade. Charshis provided services under different titles such as unkapanı (flour store), grain sellers, savurkapı, mişkin, shoemakers, shoe sellers, sword makers, cavalrymen, grand market, sultani market, silk sellers, covered bazaar, dellallar (town criers), customs, tailors, mesciler (makers of “mes”, a durable sock), barbers, felt makers and sheep market .
Although there are many documents regarding the charshis in Mardin there is very little information on the caravanserais of the city. The Haci Sadik Caravanserai is one of the caravanserais that was built to house those who came to Mardin to either visit the city or to trade and has survived until today.
Haci Sadik Aga, who was appointed as the voivode of Mardin after it was brought under the control of Bagdat, reconstructed the city that was in ruins at the time. Within this scope he constructed a caravanserai on the main road and in turn dedicated a total of 36 stores to those from his generation. The Haci Sadik Aga Caravanserai is an important structure as it is the only caravanserai in the Mardin’s city center that was built in the Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Ottoman, Hacı Sadık Aga, Caravanserai, Gumruk Charshi, Surur Han

Kaynakça

• Abdulgani Efendi, Mardin Tarihi, (Haz.: Burhan Zengin), Ankara, 1999.
• Abdüsselam Efendi, Mardin Tarihi, (Haz.: Hüseyin Haşimi Güneş), İstanbul, 2007.
• Altun, Ara, Mardin’de Türk Devri Mimarisi, İstanbul, 1971.
• Çam, Nusret, Türk Kültür Varlıkları Envanteri: Gaziantep 27, Ankara, 2006.
• Dolapönü, Hanna, Tarihte Mardin, İstanbul, 1972.
• Düzenli, H. İ. - Taşar, E. S, “Mardin’de Tarih, Bina ve Mimarlık Katmanları: 19. Yy. Hükümet Konağından 21. yy. Mimarlık Fakültesine”, Arredamento Mimarlık, 2012, S. 254, s. 64-78.
• Gabriel, Albert, Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler, (Çev.: İdil Çetin), Ankara, 2014.
• Gürhan, Vwysel, XVIII. Yüzyılda Mardin Şehri, Gazi Üniv. Sos. Bil. Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2012.
• Karakaş, A. - Karakaş, E., “Hanların Turizme Kazandırılması: Mardin, Diyarbakır ve Şanlıurfa İl Merkezlerindeki Hanlar Üzerine Bir Çalışma”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 13, Diyarbakır, 2015, s. 306-321.
• Müller, Karl, Die Karawanserai im Vorderen Orient, Der Zirkel. 1920.
• Özmen, A., Urfa (Merkez) Hanları, Ankara Üniv., Sos. Bil. Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 2000.
• Sözen, Metin, Diyarbakır’da Türk Mimarisi, İstanbul, 1971.
• Özcoşar, İbrahim v.d., 195 Nolu Mardin Şer’iye Sicili Belge Özetleri ve Mardin, İstanbul, 2006.
• BOA.C.AS.924.39948.
• BOA.C.ML.417.17016.
• BOA.D.BŞM.d.1564.
• BOA. EV.d.13011.
• BOA. EV.d.26251.
• BOA. EV.d.17171.
• BOA. EV.d.17509.
• BOA. İE.SM.29.3047.
• VGMA, Defter No: 604, sayfa no: 232, sıra no: 325.
• VGMA, Defter No: 618, sayfa no: 106, sıra no: 77
• VGMA, Defter No: 619, sayfa no: 114, sıra no: 63.
• VGMA, Defter No: 1759, sayfa no: 150, sıra no: 96.
• VGMA, Defter No: 2108, sayfa no: 157, sıra no: 145. 1968 Tarihli Eski Eser Fişi.