ANADOLU SELÇUKLU MİMARİSİ ARAŞTIRMALARINDA BİR ÖNCÜ: HEINRICH EDMUND NAUMANN

Yıl 2019, Sayı: 11, 189 - 202, 30.12.2019

Tolga Bozkurt

Öz

Batılı oryantalistlerin XIX. yüzyılda “Küçük Asya” olarak adlandırdıkları Anadolu coğrafyasında gerçekleştirdikleri araştırmalar, Selçuklu sanatı ve mimarisine yönelik ilk bilimsel sonuçları içermeleri bakımından önem arz ederler. Bunlar içerisinde, 1891’de Fransız dilbilimci Clément Huart ile 1895 yılında Anadolu’da seyahat eden Alman sanat tarihçisi Friedrich Sarre’nin yayınları en çok tanınanlarıdır. Bununla birlikte Prof.Dr. Semavi Eyice’nin “Anadolu Selçuklu Sanatı Çalışmalarının Başlangıcında İki Yabancı: Clément Huart ve Friedrich Sarre” adlı makalesinde de belirttiği gibi, Anadolu Selçuklu mimarisi hakkında doğrudan ilgili ilk münferit yayın, Alman jeolog Heinrich Edmund Naumann tarafından kaleme alınmıştır. Anadolu-Bağdat demiryolu projesinin yüklenicisi olan Alman konsorsiyumu adına, demiryolu güzergahındaki yerleşimlerin ekonomik durumlarını incelemek üzere görevlendirilen Edmund Naumann, ilki 1890 ve ikincisi 1893 yılında olmak üzere Anadolu’da iki önemli keşif gezisi gerçekleştirmiş ve görevi ile ilgili ekspertiz çalışmaları dışında, bu coğrafyanın sosyal ve kültürel yapısına dair izlenimlerini birer seyahatname mahiyetinde yayımlamıştır. Naumann’ın birinci seyahatini konu alan Vom Goldenen Horn zu den Quellen des Euphrat (Altın Boynuzdan Fırat’a) adlı kitabından sonra, 1893’de Eskişehir-Kütahya-Afyon-Konya-Aksaray güzergahındaki Selçuklu yapılarını tanıttığı Seldschukische Baudenkmale in Kleinasien (Küçük Asya’da Selçuklu Anıtları) başlıklı çalışması, Süddeutschen Bauzeitung’un ayrı basımı olarak 1896 yılında yayımlanmış olup, Anadolu Selçuklu mimarisi için oldukça önemli bilgiler ihtiva etmektedir. Ancak, söz konusu çalışma bugün Alman kütüphanelerinde dahi bulunmayan ve Semavi Eyice’nin de konuyla ilgili makalesinin 18. dipnotunda görme imkânı bulamadığını açıkça belirtiği bir yayındır.
Bu yazıda; Almanya-Berlin İslam Sanatları Müzesi ihtisas kütüphanesinde asıl nüshasını bulma şansına eriştiğimiz Seldschukische Baudenkmale in Kleinasien adlı ayrı basımdaki tanım ve fotoğraflar üzerinden Edmund Naumann’ın Anadolu Selçuklu mimarisi araştırmalarındaki öncü rolü, Türk-İslam medeniyetine karşı sergilediği tarafsız bakış açısı ve isabetli tespitleri vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Heinrich Edmund Naumann, Küçük Asya, Selçuklu Mimarisi, nadolu-Bağdat Demiryolu, Kervan Yolu

PIONEER IN THE RESEARCHES OF ANATOLIAN SELJUK ARCHITECTURE: HEINRICH EDMUND NAUMANN

Öz

The researches carried out by the western orientalists in XIXth Century in Anatolian geography which they called as “Asia Minor” are of importance in terms of containing the first scientific results for Seljuk art and architecture. Among them, the publications of the French linguist Clément Huart in 1891 and the German art historian Friedrich Sarre who traveled in Anatolia in 1895 are the most recognized ones. In addition to this, as mentioned within the article of Prof. Dr. Semavi Eyice called “Two Foreigners at the Beginning of Anatolian Seljuk Art Studies: Clément Huart and Friedrich Sarre”, the first individual publication on Anatolian Seljuk architecture was written by the German geologist Heinrich Edmund Naumann. Edmund Naumann assigned to examine the economic situation of the settlements along the railway route on behalf of the German consortium, the contractor of the Anatolian-Baghdad railway project, realized two important discoveries in Anatolia, the first in 1890 and the second in 1893 and except for the expertise works related to his duty, he published his impressions of the social and cultural structure of this geography by way of an itinerary. The study of Naumann introducing the Seljuk structures on the Eskişehir-Kütahya-Afyon-Konya-Aksaray route headed as Seldschukische Baudenkmale in Kleinasien (Seljuk Monuments in Asia Minor) in 1893, after his book Vom Goldenen Horn zu den Quellen des Euphrat (From the Golden Horn to Euphrates) handling with his first journey, was published in 1896 as a separate edition of Süddeutschen Bauzeitung and contains important information about the Anatolian Seljuk architecture. However, the mentioned study is a publication not even available in German libraries today and it is clearly stated as not being available to be seen in the 18’th footnote of Semavi Eyice’s related article.
In this paper Edmund Naumann's pioneering role in the research of Anatolian Seljuk architecture, his neutral perspective towards Turkish-Islamic civilization and his accurate findings will be emphasized based on the descriptions and photographs in the separate edition of Seldschukische Baudenkmale in Kleinasien, we had the chance to find the original copy in the specialized library of the Museum of Islamic Art in Berlin, Germany.

Anahtar Kelimeler

Heinrich Edmund Naumann, Asia Minor, Seljuk Architecture, Anatolian-Baghdad Railway

Kaynakça

• Eyice, Semavi, “Anadolu Selçuklu Sanatı Çalışmalarının Başlangıcında İki Yabancı: Clement Huart ve Friedrich Sarre”, Türkiyat Mecmuası, XVII, İstanbul, 1972, s.133-148.
• Karpuz, Haşim, “Anadolu Selçuklu Sanatı Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7/14, 2009, s.51-66.
• Küppers, Andreas N., “Heinrich Edmund Naumann und die Entwicklung der Geowissenschaften in Japan”, Japanstudien, 5, 1994, s.89-103.
• Le Bon, Gustave, La Civilisation des Arabes, Librairie de Firmin - Didot, Paris, 1884.
• Naumann, Edmund, Vom Goldenen Horn zu den Quellen des Euphrat, Verlag von R. Oldenbourg, München, 1893.
• Naumann, Edmund, “Seldschukische Baudenkmale in Kleinasien“, Süddeutschen Bauzeitung, Ayrı Basım, München u. Dachau, 1896 , s.1-18. Ther, Ulla, “Naumann’ın Gezi Notları Altın Boynuz’dan Fırat’a“, Türkiyemiz, 24/71, Ocak, 1994, s. 42-71.
• Wimmel, Robin - Bozkurt, Tolga, “Zwei ‘Bahnbrechende’ Forschungsreisende in Anatolien: Edmund Naumann und Kurt Erdmann”, Turkisch-Deutsche Beziehungen Perspektiven aus Vergangenheit und Gegenwart, Ed. C. Schönig, R. Çalık, H. Bayraktar, Klaus Schwarz Verlag, Berlin, 2012, s.234-258.
• Yajima, Michiko - Yamada, Naotoshi, “Edmund Naumann (1854-1927) and Mount Fuji”, Inhigeo Asilomar 2014 (https://www.pgi.gov.pl/en/dokumenty-pig-pib-all/aktualnosci-2015/3532-naumann-and-mt-fuji/file.html)