Türkiye Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev Döneminde Devlet Yapılanması

Yıl 2023, Sayı: 19, 29 - 52, 29.12.2023

Selim Kaya

https://doi.org/10.23897/usad.1349848

Öz

Türkiye Selçuklu Sultanı I. Gıyaseddin Keyhüsrev ikinci saltanatı döneminde ülkede siyasî birliği ve istikrarı sağladıktan sonra devleti idarî olarak yeniden yapılandırmıştır. Bir plan ve program dâhilinde gerçekleştirilen bu yapılandırma; güçlü yönetim, güçlü ekonomi, kaynaşmış toplum ve uç beyliği politikası olarak dört temel esas üzerine tesis edilmiştir. Bu bağlamda devlet yönetiminde liyakatli komutan ve beyler yanında ilim ve fikir adamları da görevlendirilmiştir. Meliklerin siyasî ve idarî yetkileri sınırlandırılmış, sosyal ve kültürel hayatta etkin olan güçler arasında denge kurulmuştur. Ülke genelinde yol emniyeti sağlanarak ticari faaliyetlere önem verilmiş, limanlara sahip olmak için askerî seferler düzenlenilerek denizlere ulaşılmıştır. Dîvân-ı mezâlim etkin olarak çalıştırılmış, Müslüman halka olduğu gibi gayr-i müslimlere de huzurlu bir ortam sunulmuştur. Bu durum diğer ülkelerdeki gayr-i müslimlerin de Selçuklu ülkesine gelmesini sağlamıştır. Anadolu fütüvveti olan Ahilik ile diğer tasavvufi oluşumlar himaye edilerek, halkın dini inancının ve milli bilincinin korunması siyaseti takip edilmiştir. Sultan I. Gıyaseddin Keyhüsrev’in ikinci saltanat döneminde, yönetim siyaseti ve devlet idarî yapısında gerçekleştirilen değişim ve dönüşümün ifade edildiği bu makalede, amaca bağlı yöntem olarak, konu ile ilgili tarih metodolojisine uygun literatür incelemesi yapılmış sonra da panoramik bakış açısıyla tarihî-felsefik bir perspektif ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Devlet, Gıyaseddin Keyhüsrev, İdari Mekanizma, Yönetim, Teşkilat

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

State Structure in the Period Sultan Giyath al-Din Kaykhusraw I of Seljuk of Rum

Öz

Giyath al-Din Kaykhusraw I, Sultan of Seljuk of Rum, restructured the state administratively after ensuring political unity and stability in the country during his second reign. This configuration, carried out within a plan and program; It has been established on four basic principles as strong administration, strong economy, cohesive society and border principality policy. In this context, besides qualified commanders and lords, scholars and intellectuals were assigned in the state administration. The political and administrative powers of the princes were limited, and a balance was established between the active forces in social and cultural life. Commercial activities were given importance by ensuring road safety throughout the country, and military expeditions were organized to reach the seas in order to have ports. The Divan-i mezalim was worked effectively, and a peaceful environment was provided to non-Muslims as well as to the Muslim population. This situation enabled even non-Muslims from other countries to come to the Seljuk country. The policy of protecting the religious belief and national consciousness of the people was followed by protecting the Ahi's, which is the Anatolian futuvvet, and other mystical formations. In this article, in which the change and transformation in the administration policy and state administrative structure during the second reign of Sultan Giyath al-Din Kaykhusraw are expressed, a literature review in accordance with the historical methodology related to the subject was made, and then a historical-philosophical perspective with a panoramic view has been revealed.

Anahtar Kelimeler

State, Gıyaseddin Keyhüsrev, Administrative Mechanism, Administration, Organization

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2020). Eski Türklerde kut ve töre bağlamında hükümranlığın hududları. Tarih Dergisi - Turkish Journal of History, 71, 29-50.
• Aktan, C. C. (2015). İdeal devlet ve iyi yönetim: temel ilkeler, kurallar ve kurumlar. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, VII / 1, 50-60.
• Akıncı, A. (2013). Türk İslam sentezinde tarih ve kimlik, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Arvasi, S. A. (1994). Türk-İslam Ülküsü, İstanbul: Burak Yayınevi.
• Aslanapa, O. (1991). Anadolu’da İlk Türk Mimarisi (Başlangıç ve Gelişmesi). Ankara.
• Ayönü, Y. (2007). Batı Anadoluʹda Bizanslı yerel hâkimlerin bağımsızlık hareketleri (XII. yüzyılın sonları ve XIII. yüzyılın başlarında). Tarih Araştırmaları Dergisi, XXVI / 42, 141‐154.
• Balı, A. Ş. (2004). Tarih Boyunca Türk Devletlerinde Siyasi İktidarın Meşruluk Temelleri. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XII / 1-2, 89-142.
• Başer, S. (2015). Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre, İstanbul: İrfan Yayınları.
• Başgil, A. F. (1996). Din ve laiklik, İstanbul: Yağmur Yayınları.
• Bayram, M. (1991). Ahi Evren ve Ahi teşkilatının kuruluşu. Konya.
• Bayram, M. (1995). Ahi Evren, tasavvufi düşüncenin esasları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Bayram, M. (2003a). Türkiye Selçuklularında devlet yapısının şekillenmesi. Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar içinde s. 32-49, Konya: Kömen Yayınları.
• Bayram, M. (2003b). Türkiye Selçukluları Uç Beği Denizlili Mehmet Bey. Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar içinde s. 132-142, Konya: Kömen Yayınları.
• Bayram, M. (2003c). Sadruddin Konevi kütüphanesi ve kitapları. Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar içinde s. 190-199, Konya: Kömen Yayınları.
• Cahen, C. (1979). Osmanlılardan önce Anadolu’da Türkler (Çev. Yıldız Moran), İstanbul: E Yayınları.
• Donuk, A. (1981). Türk devletinde hâkimiyet anlayışı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 10-11, 29-56.
• Ertuğrul, A. (2009). Anadolu Selçukluları Devrinde yazılan bir kaynak: Niğdeli Kadı Ahmed’in el-Veledü’ş-Şefik ve’l-Hafidü’l-Halik’i (Yayımlanmamış doktora tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Finlay, G. (1952). History of the Byzantine and Greek Empires, London.
• Gazâli, (1981). Kimya-yı Saadet (Çev. Ali Arslan), İstanbul: Arslan Yayınları.
• Gökhan, İ. (2016). Türkiye Selçukluları Zamanında Maraş Uç Beyliği (1071-1258), Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1, 115-173.
• Güngör, E. (1997). Tarihte Türkler, Ankara: Ötüken Yayınları.
• Hacıgökmen, M. A. (2010). Türkiye Selçuklu devlet adamlarından Esededdin Ayaz. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27, 471-488.
• Hacıgökmen, M. A. (2011). I.Alaeddin Keykubat dönemi emirlerinden Atabey Bedreddin Gühertaş (Gevhertaş). Tarih Araştırmaları Dergisi, XXX / 50, 119-136.
• Hacıgökmen, M. A. (2012a). Türkiye Selçukluları şehzade ve sultanlar muallimi Mecdüddin İshak. Belleten, LXXVI / 276, 419-430.
• Hacıgökmen, M. A. (2012b). Anadolu’da Ahiliğin esnaf teşkilatı hâline dönüşmesi ve tımar sistemine yansımaları (Ankara Örneği). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 32, 263-291.
• Hacıgökmen, M. A. (2017). Manuel Mavrozomes ve Türkiye Selçuklu Devletine hizmeti. Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 18, 249‐265.
• Hassan, Ü. (2015). Eski Türk Toplumu Üzerine İncelemeler, Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Heyd, W. (1923). Histoire du Commerce du Levant au Moyen Age, Leibzig.
• İbnü’l-Esîr, (1987). el-Kâmil fi’t-tarih, (Türkçe trc. Abdülkerim Özaydın), İslâm tarihi, İbnü’l Esîr el-Kâmil fi’t-tarih tercümesi, Cilt 12, İstanbul.
• İbnü’l-Esîr el-Kâmil’de Selçuklular, (2022). Çeviri notlar ve açıklamalar Abdülkerim Özaydın, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayını.
• İbn Bîbî, (1996). el-Evâmirül Alâiye fi’l-Umûril Alâiye (Selçuk Name), Türkçe terc. Mürsel Öztürk, C. 1-2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• İbn Haldun, (2008). Mukaddime. Çeviri Pirizade Mehmed Sahib, Sad. Komisyon, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karpuz, H. (2007). Konya Kızılören Hanı. Ed. Hakkı Acun, Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları içinde (s. 89-104). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayını.
• Kaya, S. (2006). I.Gıyaseddin Keyhüsrev ve II.Süleymanşah dönemi Selçuklu tarihi (1192-1211), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Koca S. (1997). Sultan I. İzzeddin Keykavus, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Köprülü, M. F. (1980). Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Merçil, E. (1995). Selçuklularda Emîr-i Dâd Müessesesi, Belleten, LIX / 225, 327-340.
• Nalbandoğlu, A. (1951). Konya Beyşehir yolunda iki Selçuklu hanı. Tarih Hazinesi I, 11, 564-570.
• Niyazi, M. (2011). Türk Devlet Felsefesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Nizamü’l-Mülk, (2013). Siyasetname, Türkçe terc. M. Taha Ayar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Özaydın, A. (2000). İbnü'l-Esîr. İslâm ansiklopedisi (C. 21, s. 26-27). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özdemir, M. N. (1990). Türk Devletlerinde Hakimiyetin Mahiyeti ve Kaynağı. Türk Yurdu Dergisi, X / 29, 44-48.
• Özergin, K. (1965). Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, XV/20, 141-170.
• Râvendî, (1999). Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr, C. 1-2, Türkçe terc. Ahmed Ateş, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Tabakoğlu, A. (1986). Sosyal ve iktisadî yönleriyle Ahilik. Türk Kültürü ve Ahilik, XXI. Ahilik Bayramı Sempozyumu Tebliğleri içinde (s. 49-72). İstanbul: Ahilik Araştırma ve Kültür Vakfı Yay.
• Taneri, A. (1993). Türk Kavramının Gelişmesi, Ankara: Ocak Yayınları.
• Taneri, A. (1995). Emîr-i Dâd. İslâm ansiklopedisi (C. 11, s. 130). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Turan, O. (1947). Selçuk Devri Vakfiyeleri I: Şemseddin Altun-Aba, Vakfiyyesi ve hayatı. Belleten, XI / 42, 187-229.
• Turan, O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyasî Tarih, Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1318). İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu.
• Turan, O. (1979). Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, C. 1-2, İstanbul: Nakışlar Yayınevi.
• Uyumaz, E. (2003). Sultan I.Alâeddin Keykubad Devri Türkiye Selçuklu Devleti Siyasi Tarihi (1220-1237), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Yeniçeri, C. (2004). Mezâlim. İslâm ansiklopedisi (C. 29, s. 515-518). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.