Boris Koçnev’in Makalesi ve İlk Selçuklu Sikkesi: Arslan Yabgu’nun 415 (1025) Yılında Kermîne’de Bastırdığı Fels

Yıl 2024, Sayı: 20, 1 - 18, 28.06.2024

Sadi S. Kucur

https://doi.org/10.23897/usad.1417078

Öz

Türk Hakanlığı (Karahanlılar) numismatı Boris Koçnev 2001 yılında yayınladığı makalede Selçuklular’ın Dandanakan Savaşından önce darb ettirdikleri bazı sikkeleri tanıtmıştır. Bunlardan Türk Hakanlığı hakimiyetindeki Mâverâünnehir’de Semerkand ve Buhara arasında bulunan Kermîne’de 415 (1025) yılında darbedilen ilk sikkelerin Musa Yabgu’ya ait olduğu sonucuna varmıştır. Makalede bu ilk sikkeden başka Selçuklu tarihi için önemli olan 417 (1026-27), 419 (1028) ve 420 (1029) yıllarında, aynı darphanede darp edilen sikkeleri de tanıtmıştır. İlk sikkenin Musa Yabgu’ya ait olduğuna dair tezini delillendirmek için Musa Yabgu ve oğullarının 435 (1043-44), 439 (1047-48), 443 (1051-52) ve 446 (1054-55) yıllarında Herat’ta darp ettirdikleri dinarları da eklemiştir.
Ancak zaman, mekân yani sikkenin darp edildiği tarih ve yer ile buradaki siyasî gelişmeler dikkate alındığında Koçnev’in özellikle ilk sikke hakkındaki iddiasının isabetli olmadığı kanaatindeyiz. Bu araştırmada Koçnev’in görüşleri anahatlarıyla tanıtıldıktan sonra asıl konumuzu teşkil eden 415 (1025) tarihli ilk sikkenin Musa Yabgu’ya değil, kardeşi Arslan Yabgu’ya ait olması gerektiği ortaya konmuştur. Bu sikkelerin Selçuklular tarafından çok erken bir tarihte Türk Hakanlığı bölgesinde, üstelik sikke darp ettirdiği bilinmeyen Arslan Yabgu tarafından darp ettirilmiş olması Selçuklu tarihinin erken tarihi için büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Boris Koçnev, Arslan Yabgu, Musa Yabgu, Kermîne.

Boris Kochnev's Article and the First Seljuq Coin: The Fels Minted by Arslan Yabghu in Karmina in the Year 415 (1025)

Öz

Numismatist Boris Kochnev, who specializes in the Turkic Khaqanate (Karakhanids), introduced some coins minted by the Seljuqs before the Battle of Dandanakan in his 2001 article. He concluded that, among these, the first coins struck in the region between Samarkand and Bukhara in Karmina under the rule of the Turkic Khaganate in Mawara al-Nahr in the year 415 (1025) belonged to Musa Yabghu. Besides the initial coin, he also introduced coins minted in the years 417 (1026-27), 419 (1028), and 420 (1029), all struck at the same mint and considered significant for Seljuq history. To substantiate his thesis that the first coin belonged to Musa Yabghu, he also included the dinars minted by Musa Yabghu and his sons in Herat in the years 435 (1043-44), 439 (1047-48), 443 (1051-52), and 446 (1054-55).
However, considering the time, place, i.e. the date and location of coin minting, and the political developments there, we are of the opinion that Kochnev's claim, especially regarding the first coin, is not accurate. After presenting Kochnev's views in outline in this study, it is asserted that the first coin dated 415 (1025), which forms the main subject, should belong not to Musa Yabghu but to his brother Arslan Yabghu. The fact that these coins were minted in the Turkic Khaganate region by the Seljuqs at a very early date, especially considering they were minted by Arslan Yabghu, whose coin minting activities were previously unknown, holds great significance for the early history of the Seljuqs.

Anahtar Kelimeler

Seljuqs, Boris Kochnev, Arslan Yabghu, Musa Yabghu, Karmina

Kaynakça

• Album, Steve. (2006, November 1). List 218, lot 53145.
• Album, Steve. (2019, September 12-14). Auction 35, lot 1217.
• Album, Steve. (2023.01.26). Auction 45, lot 734.
• Baldwin’s Auction Ltd. (2014.08.6) Islamic Coin Auction, lot 491.
• Bregel, Yuri. (2003). An Historical Atlas of Central Asia, Leiden: Brill.
• el-Beyhakî, Ali b. Zeyd. (2004). Târîh-i Beyhak, Arapça terc. Yûsuf el-Hâdî, Dimaşk: Dâru Ikrâ.
• Cahen, Cl. (1986). Arslan b. Saldjuk, EI2, I, 661-662.
• el-Cûzcânî, Minhâc-i Sirâc. (2015). Tabakât-ı Nâsırî, Gazneliler, Selçuklular, Atabeglikler ve Hârezmşâhlar, terc. ve notlar Erkan Göksu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abdulhay Dahhâk b. Mahmud. (1363). Târîh-i Gerdîzî, nşr. Abdü’l-Hayy Habîbî, Tahran: Dünyâ-yı Kitab.
• Gerdîzî, Ebû Saîd Abdulhay Dahhâk b. Mahmud. (2022). Zeynü’l-Ahbâr (Tâhirîler, Saffârîler, Sâmânîler ve Gazneliler), trc. Filiz Akçay, Ankara: Gece Kitaplığı.
• Hunkan, Ömer Soner. (2007, Kış). Mâverâünnehr’de Ali Tegin Oğulları: Kutlug Ordu Devleti (1020-1041). Bilig, 40, 35-77.
• İbn Funduk, Ebu’l-Hasan Ali b. Zeyd Beyhakî, (1317hş). Târîh-i Beyhak, nşr. Ahmed Behmenyâr, Tahran: Çâphâne-i Kânûn.
• İbnu’l-Cevzî, Abdurrahman. (2014). el-Muntazam fî Tarihi’l-Umem’de Selçuklular (H. 430-485 = 1038-1092), seçme, terc. ve değ. Ali Sevim, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İbnu’l-Esîr. (2022). el-Kâmil’de Selçuklular, (Özaydın, Abdülkerim, çev. notlar ve açıklamalar). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Kafesoğlu, İbrahim. (1958). Selçuk’un Oğulları ve Torunları, Türkiyat Mecmuası, 13, 117-130.
• Koçnev, B. D. (2001). Monety Musy Iabgu, Syna Sel’dzhuka (O Rannikh Etapakh Sel’dzhukidskovo Chekana). Epigrafika Vostoka, XXVI, 34-51.
• Köymen, Mehmet Altay. (1993). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, I (Kuruluş Devri), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lowick, N.M. (1968). A Gold Coin of Rasûltegin, Seljûk Ruler in Fârs, The Numismatic Chronicle, 7. Seri, VIII (London), 225-230, levha XX.
• Lowick, N.M. (1975). Fars'daki Selçuklu Hâkimi Resültegin'in Bir Altın Sikkesi, İÜEF Tarih Dergisi, 28-29 (1974-1975), 55-62.
• Mirhând, Muhammed bin Hâvendşah bin Mahmûd. (2018). Ravzatu’s-Safâ fî Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülûk ve’l-
• Hulefâ (Tabaka-i Selçûkıyye), terc. ve notlar Erkan Göksu, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Nîşâbûrî, Zahîru’d-dîn. (2018). Selçuknâme, çev. Ayşe Gül Fidan, İstanbul: Kopernik.
• Özaydın, Abdülkerim. (1991). Arslan b. Selçuk. DİA, III, 402-403.
• er-Râvendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman. (1999). Râhat-üs-Sudûr ve âyet-üs-Sürûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti), terc. Ahmed Ateş, I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Reşîdü’d-dîn Fazlullâh. (2020). Selçuklular Câmi‘ü’t-Tevârîh (Zikr-i Târîh-i Âl-i Selçûk), terc. ve notlar Erkan Göksu – H. Hüseyin Güneş, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Salman, Hüseyin – Özgüdenli, Osman Gazi. (2013). Yabgu, DİA, XLIII, 170-171.
• Solidus Numismatik Auction. (2023.06.5). 81, lot 227.
• Sümer, Faruk. (1985 Aralık). Arslan Beygu. Türk Dünyası Araştırmaları, 39, 1-10.
• Şebânkâreî, Muhammed b. Ali b. Muhammed-i. (2021). Mecma‘u’l-Ensâb (Hânedanlar Târihi), terc. Fahri Unan, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Târîh-i Sistân. (2018). terc. Vural Öntürk, İstanbul: Kitabevi. The New York Sale. (2011.01.5) Auction 25, lot 512.
• el-Yezdî, Muhammed el-Hüseynî. (2020). Selçukluların Hikâyesi, el-Urâza fi’l-Hikâyeti’s Selcîkıyye, çev. Mehmet Çalışkan, İstanbul: Selenge.
• https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=17255 (5.01.2024).
• https://www.zeno.ru/showgallery.php?cat=5549 (5.01.2024).