Türkiye’de 1980 Sonrası Ekonomik Büyüme ve Finansal Liberalizasyon Etkileşimi

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 27/3, 140 - 161, 29.07.2016

Abdülkadir Tığlı , Muhammed Veysel Kaya , Fatih Demir

Öz

Dünya çapında liberalizasyon, önce küreselleşme ile başlamış; sonra da emtiadan finansal varlıklara doğru bir mobilite çeşitlenmesi ile karşı karşıya kalınmıştır. Bu süreç aynı zamanda ticari serbestiden finansal serbestiye doğru eş zamanlı olarak yol almıştır. Fakat, finansal deregülasyonun ekonomik büyümeyi tetiklediği varsayımlarının yanı sıra, kırılganlık ve daha soyut bir ifadeyle kriz atmosferine davetiye çıkardığı yaklaşımları da göz ardı etmemek gerekir. Dünya ekonomik tarihinde finansal akımların sebep olduğu büyük çaplı ilk küresel kriz, ABD menşeli 1929 Büyük Buhranı olmuştur. Keynesyen tedbirlerin ortaya çıkışı da bu noktada başlamıştır. Zira, finansal hareketliliğin kontrolsüz hale gelmesi, işlem hacminde balon etkisi yaparak ani durgunluklara yol açmıştır. Müteakiben II.Dünya Savaşı’nın patlak vermesiyle Birinci Dünya Savaşı’nın yaralarını sarmaya çalışan küresel ekonomiler ard arda yaşadığı sarsıntılarla 20.Yüzyılın ortalarına kadar üretim ve sermayeden yoksun kriz atmosferinde kalmışlardır. 1960 ve 70’lere kadar toparlanmayı başararak, ticareti genişletmişler ve ticaret hacminin artmasıyla finansal etkinliklerin de artması gündeme gelmiştir. Ticari liberalizasyonun kriz etkisi finansal genişlemeye göre daha az olmuştur. Çünkü, ticaret hacmi daha çok üretim ekseninde yavaşça genişleyip daralırken; finansal serbesti, sermayenin ve özellikle de sıcak paranın mobilize olması ve ticarete konu olmayan varlıklar üzerinden yürütülmesi sebebiyle kriz etkisi yüksek olmuştur. Ve dünya ekonomik tarihi, finansal liberalizasyon süreciyle birlikte sık sık bölgesel ve küresel konjonktür dalgalanmalarının ortalama olarak beş veya on yılda bir krize dönüşmesine sahne olmuştur.

 

Küresel piyasalarda 1970 sonrası belirginleşen ve 1980'lerde pek çok ülkeye yayılan finansal serbesti ekonomik büyümeyi veya ekonomik büyüme finansal serbestiyi olumlu ya da olumsuz yönde etkilemiştir. Finansal liberalizasyonun diğer makro verilerle olan farklı yönlü ilişkisi, uluslararası iktisat literatüründe oldukça sık rastlanan çalışma sahalarından birisi olmuştur. İktisat yazınında genellikle her iki öğenin birbirini doğru orantılı olarak etkilediği tespit edilmiş olsa da, birbirlerine etki etmediğini tespit eden hatta ters orantılı olarak etkilediğini ortaya koyan ampirik çalışmalar da mevcuttur. Gelişmiş ekonomilerde bu iki öğe arasında birbirini tetikleyici rol gözlemlenirken, gelişmekte olan ülkelerde ise genelleyici bir yargıya varmak doğru olmamaktadır. Zira, spekülatif para akımları zaman zaman küçülmelere sebep olabilmektedir. Kısa vadeli finansal hareketler, öngörülebilir sonuçlar doğurmamaktadır. Dolayısıyla, ekonomik büyüme hedefi, uzun vadeli likit işlemler ile reel sektör yatırımlarına aktarılabilen fonlar sayesinde gerçekleşmektedir.

 

Türkiye'nin ekonomik dönüşüm sürecinde ise; 1980, 1989 ve 2001 yılları birer dönüm noktası olmuştur. 24 Ocak 1980 Kararları ile küreselleşme bandına giren Türkiye, 1989 yılında çıkarılan bakanlar kurulu kararı ile yerli parayı uluslararası dolaşıma açmış ve aynı zamanda dövizin ülkeye girişinin önündeki engeller kaldırılmıştır. Kasım 2000 ve Şubat 2001 krizlerinin ardından üst üste açık veren banka ve para piyasaları müzmin likidite sorunlarıyla karşılaşınca 2001 yılında geniş çaplı ve yapısal değişimlere sebep olan Güçlü Ekonomiye Geçiş Programı devreye girmiştir. Özellikle Merkez Bankası'nın elini güçlendiren ve politika bağımsızlığı sağlayan bu program, bugün bile uygulanmakta olan ekonomi politikalarının temelini oluşturmaktadır.

 

Türkiye'nin ekonomik tarihinde, 1980 Kararları sonrasında finansal liberalizasyon ile ekonomik büyüme veya diğer makro veriler arasında değişken yönlü ilişkiler olduğu ya da herhangi bir etkileşim olmadığı analiz edilmiştir. Bu etkileşim görünürde, finansal serbestiden ekonomik büyümeye doğru olduğu iddia edilmektedir. Fakat, ekonomik büyümenin finansal mobiliteyi pozitif yönde etkilediği varsayımları da mevcuttur. Bu etkileşimlerin, zaman zaman negatif etki doğurduğunu ortaya koyan çalışmalar yok değildir.

Anahtar Kelimeler

Finansal liberalizasyon, ekonomik büyüme; McKinnon-Shaw Hipotezi; nedensellik testi; VAR modeli; birim kök testi

Kaynakça

• Aizenman, J. & Marion, N. P. (1996). "Volatility and the Investment Response". NBER Working Paper, (5841). Erişim 15 Ocak 2016 http://www.nber.org/papers/w5841.pdf
• Aizenman, J. & Noy, I. (2003). "Endegenous Financial Openness: Efficiency and Political Economy Considerations". NBER Working Paper, (10144).
• Erişim 15 Eylül 2015 http://www.nber.org/papers/w10144.pdf
• Arestis, P., Demetriades P. O. & Luintel, K. B. (2001). "Financial Development and Economic Growth: The Role of Stock Markets". Journal of Money, Credit and Banking, 33(1), 16-41.
• Erişim 14 Ocak 2016
• http://ejournal.narotama.ac.id/files/Financial%20Development%20and%20Economic%20Growth%3B%20The%20Role%20of%20Stock%20Markets.pdf
• Arestis, P. (2005). "Financial Liberalisation and the Relationship Between Finance and Growth". CEPP Working Paper, 5(5).
• Erişim 14 Ocak 2016
• http://www.landecon.cam.ac.uk/research/real-estate-and-urban-analysis/centres/ccepp/copy_of_ccepp-publications/wp05-05.pdf
• Arouri M., Uddin G. S., Kyophilavong P., Teulon F. & Tiwari A. K. (2014). “Energy Utilization and Economic Growth in France: Evidence from Asymmetric Causality Test”. Ipag Business School Working Paper Series, (102).
• Demetriates, P. O. & Hussein, K. A. (1996). "Does Financial Development Cause Economic Growth: Time-Series Evidence from 16 Countries". Journal of Development Economics, (51), 387-411.
• Dickey, D. A. & Fuller, W.A. (1979). “Distribution of the Estimators for Autoregressive Time Series with a Unit Root,” Journal of the American Statistical Association, 74, p. 427–431.
• Dikkaya, M. & Özyakışır, D. (2013). “Türkiye Ekonomisinde Radikal Dönüşüm”. Osmanlı’dan İkibinli Yıllara Türkiye’nin Ekonomik Tarihi içinde, Mehmet Dikkaya ve Diğerleri (ed.), 183-212. Ankara: Savaş Yayınevi.
• Edison, H. J., Levine, R., Ricci, L. & Sløk, T. (2002). "International Financial Integration and Economic Growth". Journal of International Money and Finance, (21). 749-776.
• Giddens, A. (2014). Modernite ve Bireysel Kimlik – Geç Modern Çağda Benlik ve Toplum. Ümit Tatlıcan (çev.). İstanbul: Say Yayınları.
• Goldsmith, R. W. (1959). "Financial Structure and Development as a Subject for International Comparative Study", The Comparative Study of Economic Growth and Structure içinde, 114-123.
• Gökdere, A. (2001). "Küreselleşmeye Genel Bir Bakış". Ankara Avrupa Çalışmaları Dergisi, 1(1), 71-101.
• Granger, C. W. J. (1969). "Investigating causal relations by econometric models and cross-spectral methods". Econometrica 37: 424—438.
• Granger, C. W. J. & Newbold, P. (1974). "Spurious regressions in econometrics". Journal of Econometrics 2: 111—120.
• Granger C. W.J. & Yoon G. (2002). "Hidden Cointegration." University of California at San Diego, Economics Working Paper Series 2002-02, Department of Economics, UC San Diego.
• Grinin, L., Korotayev, A. & Sergey, (2013). The Mathematical Juglar Cycles and The Current Global Crisis. Social Studies Web Sayfası.
• http://www.sociostudies.org/almanac/articles/a_mathematical_model_of_juglar_cycles_and_the_current_global_crisis/ Erişim 14 Ocak 2016
• Hatemi-J A. (2003). "A new method to choose optimal lag order in stable and unstable VAR models." Applied Economics Letters, Taylor & Francis Journals, 10(3), 135-137.
• Hatemi-J A. (2012). "Asymmetric causality tests with an application." Empirical Economics, Springer, 43(1), 447-456.
• Hacker S. & Hatemi-J A. (2012). "A bootstrap test for causality with endogenous lag length choice: theory and application in finance." Journal of Economic Studies, Emerald Group Publishing, 39(2), 144-160.
• Hacker R. S. & Hatemi-J A. (2006). "Tests for causality between integrated variables using asymptotic and bootstrap distributions: theory and application." Applied Economics, Taylor & Francis Journals, 38(13), 1489-1500.
• Kaya, M. V. & Tığlı, A. (2015). "1980 Sonrası Türkiye'de Finansal Liberalizasyonun Sonuçları". Makalenin sunumu: Türkiye Cumhuriyeti'nin Ekonomik ve Sosyal Tarihi Uluslararası Sempozyumu (26-27 Kasım 2015), İzmir.
• King, R. G. & Levine, R. (1993). "Finance and Growth: Schumpeter Might be Right". The Quarterly Journal of Economics, 108(3), 717-737.
• Kwiatkowski, D., Phillips, P. C. B., Schmidt, P. & Shin, Y. (1992). "Testing the null hypothesis of stationarity against the alternative of a unit root". Journal of Econometrics 54 (1–3): 159–178.
• Legrand M. P. & Hagemann, H. (2005). "Business Cycles in Juglar and Schumpeter". Archives Nationals.
• http://www.unil.ch/files/live//sites/cwp/files/users/neyguesi/public/bc/Juglar_Schumpeter.pdf Erişim 30 Aralık 2015
• Nguyen D. K., Sousa R. M. & Uddin G. S. (2015). “Testing for asymmetric causality between U.S. equity returns and commodity futures returns”. Finance Research Letters, 12, 38-47.
• Onur, S. (2005) "Finansal Liberalizasyon ve GSMH Büyümesi Arasındaki İlişki". Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 127-152.
• http://194.27.40.129/index.php/zkesbe/article/view/103/55,
• Erişim 26 Şubat 2015
• Park J. Y. & Phillips P. C. B. (1989). "Statistical Inference in Regressions with Integrated Processes: Part 2," Econometric Theory, Cambridge University Press, 5(01), 95-131.
• Phillips, P. C. B. & Perron, P. (1988). "Testing for a Unit Root in Time Series Regression". Biometrika 75 (2): 335–346.
• Schroeder, S. K. (2002). "A Minskian Analysis of Financial Crisis in Developing Countries". CEPA Working Paper, (9).
• Sims C. A., Stock J. H. & Watson M. W. (1990). "Inference in Linear Time Series Models with Some Unit Roots," Econometrica, Econometric Society, 58(1), 113-144.
• Tığlı, A. (2015). Türkiye'de 1980-2001 Yılları Arasında Sermaye Hareketlerinin Serbestleşmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Toda H. Y & Yamamoto T. (1995). “Statistical inferences in vector autoregressions with possibly integrated processes”. Journal of Econometrics, 66, 225-250.
• Tornell, A., Westermann, F. & Martinez, L. (2004). "The Positive Link Between Financial Liberalization, Growth and Crises". NBER Working Paper, (10293).
• http://www.nber.org/papers/w10293.pdf Erişim 16 Ocak 2016
• Valderrama, D. (2003). "Financial Development, Productivity and Economic Growth". FRBSF Economic Letter, (18).
• http://www.frbsf.org/economic-research/files/el2003-18.pdf
• Erişim 15 Ocak 2016
• Yapraklı, S. (2007). “Ticari ve Finansal Dışa Açıklık ile Ekonomik Büyüme Arasındaki İlişki: Türkiye Üzerinde Bir Uygulama”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, (5), 67-89. http://eidergisi.istanbul.edu.tr/sayi5/iueis5m4.pdf
• Erişim 12 Ocak 2016