Chp Parti Müfettişleri Raporlarına Göre Uşak (1935-1950)

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 3, 459 - 496, 25.10.2017

Mehmet Karayaman

Öz

Demokrasinin
vazgeçilmesi unsuru olan siyasi partiler, sadece devlet yönetiminde görev yapan
kadroları barındırmakla kalmamış, toplumsal değişim ve dönüşümün önemli
dinamikleri olmuşlardır. 1923 yılında kurulan Cumhuriyet Halk Partisi,
Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş sürecinde etkin bir rol oynamış, hem devletin
hem de toplumun Batılı değerlere göre yeniden düzenlenmesini sağlamıştır. 1950
yılına kadar ülkeyi tek parti olarak yöneten Cumhuriyet Halk Partisi,
parti-devlet bütünleşmesinin en canlı örneklerinden biri olmuş, devleti ve
toplumu ilgilendiren konularda belirleyici ve yönlendirici bir güç olmuştur.

Parti
teşkilatlarının daha etkili çalıştırılmasında, parti-halk kaynaşmasının sağlanmasında,
devrimlerin halka aktarılmasında Cumhuriyet Halk Partisini daha aktif hale
getirme,  halkın sorunlarının ve çözüm
önerilerinin yerinde tespit edilmesi isteği, 1923 yılında Cumhuriyet Halk
Partisi bünyesinde parti müfettişlik kurumunun ortaya çıkmasına neden olmuştur.
1935 yılında yapılan düzenleme ile parti müfettişlerine tanınan yetkiler
artırılmış, aynı zamanda milletvekili olan müfettişlerden sorumlu oldukları
bölgedeki parti çalışmalarını ve Halkevlerinin faaliyetlerini denetlemeleri,
bölgelerindeki yönetim, eğitim, sağlık, ulaşım, ekonomi vb. konularda yaşanan
sorunlar hakkında görüş beyan etmeleri istenmiştir.  Müfettişler tarafından yılda iki defa kaleme
alınarak parti merkezine iletilen raporlarda yer alan sorunlar, parti
teşkilatında yer alan bürolar tarafından ilgili kurumlara iletilerek, çözülmeye
çalışılmıştır.

Çalışmamıza esas
teşkil eden parti müfettiş raporları, Cumhuriyet Halk Partisi teşkilatı
tarafından görevlendirilen Kütahya bölgesi parti müfettişleri tarafından kaleme
alınmıştır. 1935-1950 yıllarına ait raporlardan yola çıkarak, Cumhuriyetin ilk
yıllarında Kütahya ilinin bir kazası durumunda olan Uşak hakkında bilgi
verilmeye çalışılacaktır. Uşak merkez kaza ve köylerine dair bilgiler içeren
raporlar değerlendirilerek Cumhuriyet Halk Partisi Uşak ilçe teşkilatı, idare
heyeti, üye sayısı, siyasi faaliyetler, partililer arasındaki ilişkiler,
seçimler ve seçim sonuçlarına ilişkin tartışmalar, Uşak Halkevinin
faaliyetleri, Uşak’ın eğitim, ulaşım, sağlık, ekonomi vb. alanlardaki sorunları
ve getirilen çözüm önerileri üzerinde durulmaya çalışılacaktır. Parti müfettiş
raporlarında yer alan bilgiler, diğer kaynaklardaki bilgilerle
karşılaştırılarak, Cumhuriyet’in ilk yıllarında Uşak’ın durumu hakkında bir
değerlendirme yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, Parti Müfettiş Raporları, Uşak

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi BCA, 490.01/664.224.1. BCA. 490.01/1757.1132.3. BCA., 490.01/680.303.1. BCA., 490.01/1000.865.1. BCA., 490.01/1048.1024.2. BCA., 490.01/1056.1057.2. BCA., 490.01/1209.12.2 BCA., 490.01/1219.48.2. BCA., 490.01/1578.430.2. BCA., 490.01/174.693.1. BCA., 490.01/1757.1132.3. BCA., 490.01/202.798.4. BCA., 490.01/257.1025.1 BCA., 490.01/274.1097.1. BCA., 490.01/3.11.2. BCA., 490.01/373.1573.1. BCA., 490.01/511.2053.2. BCA., 490.01/595.56.8. BCA., 490.01/6.32.1.7. BCA., 490.01/680.302.1. BCA., 490.01/680.303.1. BCA., 490.01/681.304.1. BCA., 490.01/681.305.1. BCA., 490.01/681.307.1. BCA., 490.01/680.308.1. BCA., 490.01/839.319.1. BCA., 490.01/840.320.1.
• Kitap, Makale ve Bildiriler C.H.F. Üçüncü Büyük Kongre Zabıtları 10-18 Mayıs 1931, İstanbul, 1931.
• C.H.P. Halkevleri ve Halkodalarının Yurd İçinde Dağılışları, Ankara, 1945.
• C.H.P. Teftiş Yönetmeliği, Ankara, 1948.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi ve Programı, TBMM Matbaası, Ankara, 1931.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnamesi, Ankara, 1342-1339.
• ÇETİN, Hüseyin, CHP Parti Müfettişlik Raporlarına Göre Tek Parti Döneminde Aydın, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın, 2015.
• ERDOĞAN, Aydın, Cumhuriyet Halk Partisi Tüzükleri: Dünü, Bugünü 1923-2000, Berok Matbaacılık, Ankara, 2000.
• İNAL, Buğra, Cumhuriyet Döneminde Uşak’ta Siyaset ve Siyasetçiler (1923-1980), İzmir, 2011.
• KARAYAMAN, Mehmet, “Uşak Halkevinin Kuruluşu ve Faaliyetleri”, Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, Sayı:12, Konya, 2011.
• KARAYAMAN, Mehmet, Türk Ocakları ve Uşak Türk Ocağı Tarihçesi, Uşak, 2012.
• KOCAOĞLU, Bünyamin, “CHP Teftiş Raporlarına Göre Kocaeli Vilayeti’nde Parti Halk İlişkileri ve Partinin Siyasi Durumu (1940-1944)”, Uluslararası Karamürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu (3-4-5 Nisan 2015) Bildirileri, Editörler: Haluk Selvi-Bilal Çelik-Ali Yeşildal, Kocaeli, 2016.
• KOÇAK, Cemil, “Tek-Parti Döneminde CHP Parti Müfettişliği’ne İlişkin Ek Bilgi(ler)”, Mete Tunçay’a Armağan, Derleyenler: Mehmet Ö. Alkan, Tanıl Bora, Murat Koraltürk, İstanbul, İletişim Yayınları, I. Baskı, 2007.
• KOÇAK, Cemil, “Tek-Parti Döneminde Cumhuriyet Halk Partisi’nde Parti Müfettişliği”, Yayına Hazırlayan: Cemil Koçak, Geçmişiniz İtinayla Temizlenir, İstanbul, İletişim Yayınları, 6.Baskı, 2011.
• KOÇAK, Cemil, Belgelerle İktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası, İstanbul, 2.Baskı, İletişim Yayınları, 2014.
• KOÇAK, Cemil, Türkiye’de Milli Şef Dönemi (1938-1945), Cilt:2, İstanbul 1996.
• KOPAR, Metin, “CHP Teftiş Raporlarına Göre II. Dünya Savaşı Yıllarında Gaziantep”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:10, Sayı:3, Gaziantep, 2011.
• Kütahya, 24 Şubat 1939.
• Kütahya, 4 Birinci Kanun (Aralık) 1936.
• Kütahya, 4 Birinci Teşrin (Ekim) 1940.
• LAMPROU, Alexandros, “CHP Genel Sekreterliği Yüksek Makamına: 30’lu ve 40’lı Yıllarda Halkevleri’yle İlgili CHP’ye Gönderilen Şikâyet ve Dilek Mektupları Üzerine Kısa Bir Söz”, Kebikeç, Sayı: 23, 2007.
• MAYAK, Faysal, “Adnan Menderes’in Teftiş Raporuna Göre Cumhuriyet Halk Partisi Antalya Örgütünün Çalışmaları”, ÇTTAD, VI/15, 2007/Güz.
• ŞEKER, Kadir, “CHP Parti Müfettişlerinin Isparta ve İlçe Halkevi Raporları (1940-1942)”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2011, Sayı:24.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 4.Basım, İstanbul, 2005.
• YAPICI, Hasan, Tek Parti Dönemi Kütahya CHP Örgütlenmesi (1930-1950), Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kütahya, 2015.