TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE SES YANSIMALI FİİLLERİN YAPISI

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 141 - 155, 31.12.2020

Aksaamai Omuralıeva

Öz

Dilin oluşumu hakkında ortaya atılan birkaç teori vardır; Ses taklidi teorisi, Puh-puh teorisi, Psikolojik ve İş teorileri. Uzun zamanlardan beri bu teorilerin hepsinin üzerinde durulmuş ve ayrı ayrı tartışma konuları ortaya atılmıştır. Bunlardan ses taklidi teorisine göre dilin oluşumu, ses taklidi kelimelerin kullanılmasıyla başlamıştır. Yani insan çevresindeki tabiat olaylarını ve diğer canlı cansız varlıkların çıkardığı sesleri taklit ederek dili oluşturmuştur. Yansımalı kelimeler, dilbilim alanında hâlen yeterli şekilde incelenmemiş olup, tartışmalı ve derin bir araştırmaya ihtiyaç duyan alanlardan biridir. Bu tür kelimeler her dilde, özellikle Türk dilinin konuşma dilinde, edebi eserlerinde yaygın kullanılan ve bir ifadeyi, daha kalıcı, duygusal, canlı bir şekilde aktaran kelimelerdir. Yansımalı fiiller ses ve biçim olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. Ses yansımalı kelimeler, doğadaki canlı ve cansız varlıkların çıkardığı sesleri taklit ederken, biçim yansımalı fiiller ise, nesnenin dış görünüşünü veya hareketlerindeki görünüşlerini betimlemektedir. Çalışmamızın konusunu Türkiye Türkçesindeki ses yansımalı fiiller oluşturacaktır. Amacı ise, ses yansımalı fiilleri oluşturan ekleri tespit etmek ve bu ekler üzerinde durmaktır. Burada yansımalı kelimeler konusunda en kapsamlı çalışma yapan Prof. Dr. Hamza ZÜLFİKAR’ın “Türkçedeki Yansımalı Kelimeler” adlı kitabı esas alınacaktır. Çalışmamızda öncellikle ses yansımalı fiiller taranacak ve ardından bu fiilleri oluşturan ekler tespit edilecektir. Daha sonra tespit edilen ekler şekil bilgisi açısından incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi,, Ses Yansımalı Fiiller,, Yansımalı Kelimeler.

Kaynakça

• Adcimuratova, Zarema, “Podrajaniya Zvukam Vodı v Krımskotatarskom Yazıke”, Seriya Filologiçeskiye Nauki, Krımskiy Federalnıy Universitet V.İ. Vernadskogo, s. 55-60, Krım, 2016. Adilov, M. (1979). Azerbaycan Dilinde Teglidi Sözler, Bakı,
• Aşmarin, N. (1918). Osnovı Çuvaşskoy Mimologii, Kazan.
• Aşmarin, N. (1925). “Podrajaniye v Yazıkah Srednego Povoljya”, İzvestiya Azerbaudjanskogo Universiteta, s.143-158, Baku.
• Aşmarin, N. (1928). O Morfologiçeskih Kategoriyah Podrajaniy v Çuvaşkom Yazıke, Kazan.
• Balkaya, D. (1996). Yansılama Ve Almanca-Türkçe Ses Yansımalı Sözcükler, Atatürk Üniversitesi, (Yüksek Lisans Tezi), Erzurum.
• Baturay, S. (2010). Türkçe Yansıma İkilemelerdeki Ses Almaşması, Boğaziçi Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
• Banguoğlu, T. (2015). Türkçenin Grameri. Ankara.
• Eren, H. (1951). “Onomatopeelere Ait Notlar”, TM, X.c., s. 55-58.
• Ergin, (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul.
• Ersoy, F. (2010). Çuvaş Türkçesi Grameri. Ankara.
• Fazılov, M. (1950). İzobrazitelnost v Sovremennom Tacikskom Yazıke. Leningrad.
• Gülsevin, G. (1997). Eski Anadolu Türkçesinde Ekler. Ankara.
• Gülsevin, S. (2016). Karay Türklerinin Dili (Troki Diyalekti). Ankara.
• Hatiboğlu, V. (1972). Dilbilgisi Terimler Sözlüğü. Ankara.
• Hengirmen, M. (2009). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara.
• Hudaykuliyev, M. (1962). Podrajatelniıye Slova v Turkenmskom Yazıke. Aşhabad.
• Husayinov, K. (2010). Zvukoizobrazitelnost v Kazahskom Yazıke. Pavlodar.
• İskakov, A. (1951). “O podrajatelnıh Slovah v Kazahskom Yazıke”, Turkologiçeskiy Sbornik, Akademiya Nauk SSSR, s. 103-112, Moskva.
• İsyangulova, G. (2011). “Strukturnıye i Sintaksiçeskiye Osobennosti Podrajatelnıh Slov v Sovremennom Başkirskom Yazıke”, Filologiya i İskusstvovedeniye, Vestnik Başkirskogo Universiteta, s. 1073-1074, Ufa.
• Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara.
• Karahan, A. (2006). “Memlûk Kıpçak Türkçesi Sözvarlığı: Yansıma Fiiller Üzerine Bir İnceleme”, (TÜBAR)-XX, s. 105-124, 2006.
• Karasu, M. (2013). Tarihî Türk Lehçelerinde Yansılamalı Fiiller, Bozok Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi), Yozgat.
• Omuraliyeva, A. (2013). Kırgız ve Türkiye Türkçesinde Biçim Yansımalı Fiiller, Bişkek.Kırgız-Türk Manas Üniversitesi (Yüksek Lisans Tezi), Bişkek.
• Omuralieva, A. (2018). Türk Dili ve Diyalektlerinde Yansımalı Fiillerin Yapısı, Ege Üniversitesi, (Doktora Tezi), İzmir.
• Salan, M. (2016). Codex Cumanicus ve Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesinde Fiil Yapımı, Ankara Üniversitesi, (Doktora Tezi), Ankara.
• Sis, N., Gökçe, B. (2009). “Gülten Dayıoğlu’nun Öykülerinde Yansımalar ve Kalıp Sözler”, Turkish Studies, s. 1975-1989.
• Şagdarov, L. (1962). İzobrazitelnıye Slova v Sovremennom Buryatskom Yazıke. Ulan-Ude.
• Şarafetdinova, Z. (2005). “Obrazovaniye Glagolov i İmyon Suşestvitelnıh ot Podrajatelnıh Slov (na tatarskom yazıke)”, Fen hem, №2, s. 6-13, Kazan.
• Şibanov, A. A., (2010). “Nareçiya i Podrajatelniıye Slova v Udmurtskom Yazıke”, Vestnik Çelyabinskogo Universiteta, no: 34, Fillologiya. İskusstvovedeniye. Vıp. 49, s. 133-136, Çelyabinsk.
• Zülfikar, H. (1995). Türkçede Ses Yansımalı Kelimeler. Ankara.