XVIII. YÜZYIL AFYONKARAHİSAR’DAKİ EĞİTİM KURUMLARI, VAKIFLAR VE VAKIF GÖREVLİLERİ (HURUFAT DEFTERLERİNE GÖRE)

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 1, 139 - 155, 30.06.2021

Halime Yiğit , Murat Öntuğ

Öz

Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde vakıf sisteminin gelişmesi, şehirlerin sosyo-kültürel alanda gelişmelerine büyük katkı sağlamıştır. Vakıfların siyasi, ticari, iktisadi, ictimai, eğitim ve kültür açısından önemli görevleri bulunmaktadır. Bu çalışmamızda XVIII. yüzyılda Afyonkarahisar şehrinin gelişimine etkisi bulunan eğitim kurumları, vakıflar ve vakıf görevlileri hakkında bilgi verilmeye gayret edilmiştir. Çalışmamızın ana kaynağı olarak Vakıflar Gelen Müdürlüğü arşiv kaynaklarından Hurufat Defterleri kullanılmıştır. Bu kaynaklar XVIII. yüzyıl Afyonkarahisar’ının dinî, kültürel, sosyal ve iktisadi durumlarının ortaya konulabilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Afyonkarahisar kazasına ait toplam yirmi bir adet defter incelenmiştir. Bu belgelerin tamamı XVIII. yüzyıl Afyonkarahisar’ın merkez mahalleleri ile çevresinde bulunan köy ve kasabalara ait kayıtlardan oluşmaktadır. Defterlerin tamamının tasnifi yapılarak Afyonkarahisar’da bulunan eğitim kurumları, vakıflar ve görevlilerin ücretleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, Hurufat Defterleri, Eğitim Kurumları, Vakıf.

Kaynakça

• VAD. nr. 555-37. VAD. nr. 1107-88/89/90/91/92/94/95. VAD. nr. 1108-49.
• VAD. nr. 1109-91/95/98/100. VAD. nr. 1110-4/5/8/9/10/11/12.
• VAD. nr. 1111-55/56. VAD. nr. 1112-70/73/75. VAD. nr. 1114-17/18/19.
• VAD. nr. 1115-15. VAD. nr. 1116-21. VAD. nr. 1119-130. VAD. nr. 1125-30/31.
• VAD. nr. 1128-84/85. VAD. nr. 1139-124. VAD. nr. 1140-283. VAD. nr. 1216-18/20.
• Akyüz, Y. (2008). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000- M.S. 2008), Ankara.
• Baltacı, C. (?). “Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 446-462.
• Baltacı, C. (2004). “Mektep”, DİA, Cilt:29, 6-7.
• Bozkurt, N. (1993). “Darülkurra”, DİA, Cilt:8, 543-545.
• Bozkurt, N. (2004). “Mektep”, DİA, Cilt:29, 5-6.
• Emecen, F. (1988). “Afyonkarahisar”, DİA, Cilt:1, 443-446.
• Eravcı, M. (2007). “Osmanlı Dönemi Afyonkarahisar Kazası Tekke ve Zaviyeleri”,VII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 18-20 Nisan 2005, 65-75.
• Erünsal, İ. E. (1988). “Abdürrahim Karahisarî”, DİA, Cilt:1, 291-292.
• Evliya Çelebi. (2005). Evliye Çelebi Seyahatnamesi, (Haz: Y. Dağlı, S. A. Kahraman ve R. Dankoff ), İstanbul.
• Doğan, R. (1997). “Osmanlı Eğitim Kurumları ve Eğitimde İlk Yenileşme Hareketlerinin Batılılaşma Açısından Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt:37, 407-442.
• Günay, H. M. (2012). “Vakıf”, DİA, Cilt:42, 474-479.
• İlgar, Y. (1990). “Tarih İçinde Afyonkarahisar’da Kaybolan Eserimiz “Umur Bey Külliyesi””, I. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri,10-11 Mayıs 1990.
• İlgar, Y. (2020). “Afyonkarahisar’da Eğitim Tarihi-13” Kocatepe, 28 Mart.
• İpşirli, M. (2003). “Medrese”, DİA, Cilt:28, 327-333.
• Karazeybek, M., Polat, Z. ve İlgar Y. (2005). Afyonkarahisar Vakıf Eserleri, Ankara.
• Kazıcı, Z. ve Ayhan, H. (2010). “Talim ve Terbiye”, DİA, Cilt:39, 515-523.
• Keskin, M. Ç. (2019). “Umur Bey Taş Vakfiyesi: Esin ve İçerik Üzerine Bir Değerlendirme”, Osmanlı Araştırmaları, LIII, 121-151.
• Öntuğ, M. M. (2016). “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’deki Vakıf Eserlerinin Durumu Hakkında”, II. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu, 2-3-4 Mayıs 2016, 1076-1113.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Terih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul. Sami, Ş. (2010). Kâmûs-ı Türkî, İstanbul.
• Şahin, G. (2002). “XVII.Yüzyılın Sonlarında Afyonkarahisâr Sancağının İdarî ve Fizîkî Yapısı (554 Numaralı Afyon Şer’iyye Sicilli’ne Göre)”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt:XVII, Sayı:2, 39-57.
• Şimşek, A. (2006). “Cacabey ve Medresesi”, Kırşehir.
• Tanrıokur, Ş. B. (2001). “Karahisar Mevlevihanesi”, DİA, Cilt:24, 418-421.
• Yediyıldız, B. (2003), XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, Ankara.
• Yediyıldız, B. (2012). “Vakıf”, DİA, Cilt:42, 479-486.
• Yıldırm, M. Z. (2003a). “Avarız Defterleri ve 2567 Numaralı Avarız Defterine Göre XVII-XVIII. Yüzyılda Karahisar-ı Sahib Sancağı’nın Sandıklı, Çola-âbad ve Karamık Kazaları”, VI. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri,10-11 Ekim 2002, 581-608.
• Yıldırım, M. Z. (2003b). Karahisar-ı Sahib Sancağı’nın İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısı (1720- 1750), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora Tezi), Ankara.
• Yılmaz, Ö., Karazeybek, M., Küpeli, Ö. Ve İlgar, Y. Anılarda Afyonkarahisar, (Haz: M. Uyan).
• Yiğit, H. (2019). Hurufat Defterlerine Göre Afyonkarahisar Şehri (XVIII. Yüzyıl), Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yüksek Lisans Tezi), Uşak.
• Kalenderoğlu, A. K. “Otpazar (Köprübaşı) Camii”, https://afyonprestij.com/otpazar-koprubasi-camii (04.05.2021).
• Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://afyon.ktb.gov.tr (08.11.2020).
• https://www.oocities.org/afyonumtr/turizmkultur/medreseler.htm (23.03.2021).