Kırıkkale Tren Garı Üzerine Bazı Tespitler

Yıl 2020, Cilt: 5 Sayı: 2, 231 - 258, 15.11.2020

Murat Çerkez

https://doi.org/10.31454/usb.747995

Öz

Kırıkkale, İç Anadolu Bölgesi’nin Orta Kızılırmak bölümünde; kuzeyde Çankırı, kuzeydoğuda Çorum, doğuda Yozgat, güneydoğuda Kırşehir, batıda ise Ankara ile sınırlı bir ilimizdir. Cumhuriyet döneminde karşımıza çıkan modern kentlerin, özellikle endüstriyel gelişmeler sonucu ortaya çıktığı ve sanayinin temelini teşkil eden tesislerin etrafında geliştiği görülmektedir. Bu kapsamda Kırıkkale, Cumhuriyetin ilk yıllarında savunma sanayiinin güçlendirilmesi sebebi ile kurulan MKE fabrikaları yanı sırakonumuzu da teşkil eden tren garının inşası ile birlikte doğmuş ve şehir bu merkez etrafında gelişmiştir.

Kırıkkale Tren Garı, doğu-batı yönünde uzanan birbirine bitişik üç kütle halinde inşa edilmiştir. Yan kütleler tek, ortadaki ana kütle ise iki katlıdır ve diğerlerine göre hakim bir görünüş sergiler. Bu tarz yapılarda ana kütlenin alt katındaki mekânlaridarî büro, bekleme salonu, gişe vb. hizmetlere ayrılırken üst katlar lojman olarak değerlendirilmiştir. Yan kütleler, yine idarî ofis olarak kullanılabildiği gibi depo, ambar, elektrik odası, güvenlik odası, dinlenme odası, fen memuru odası vb. fonksiyonlarda kullanılmıştır. Anadolu’da bu şekilde inşa edilmiş pek çok gar binası mevcuttur ve Kırıkkale Tren Garı da bunların tipik bir temsilcisi niteliğindedir.

Çalışmamızda bir Cumhuriyet Dönemi eseri olan gar binası plan, malzeme ve mimari özellikleri bakımından ayrıntılı bir şekilde tanıtılarak, şehrin gelişimindeki etkisi yanı sıra Anadolu Türk Mimarisi içerisindeki yeri ve önemi vurgulanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kırıkkale, Demiryolu, İstasyon Binaları

Kaynakça

• Altın, Yakup, Bir Cumhuriyet Şehri Kırıkkale, Kırıkkale Valiliği Yayınları, Devran Matbaacılık, Ankara 2002.
• Arslan, Mukaddes, “Milli Mücadele Tarihimizde Demiryolları ve Demiryolcular”, Cumhuriyet Dönemi Demiryolları Sempozyumu, 18 Aralık 2008, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010, s.47-82.
• As, Efdal, Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları (1923-1960), (Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü yayınlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2006.
• Aslıyüce, Erdoğan, Her Yönüyle Kırıkkale, Emel Matbaacılık, Ankara 1974.
• Atalay, Beşir, Sanayileşme ve Sosyal Değişme (Kırıkkale Araştırması), DPT, Ankara 1983.
• Başar, Mehmet Emin-Erdoğan, Hacı Abdullah, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları”, Selçuk Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, C.24, S.3,Konya 2009, s.29-44.
• Borak, Sadi, “Demiryollarının Tarihi”, Hayat Tarih Mecmuası, S.12 (98), 1969, s.82-86.
• Demir, Ömer-Örsdemir, A.Vural-Altın, Yakup, Her Yönüyle Kırıkkale, Kırıkkale 1997.
• Demiryolları Mecmuası, Cumhuriyetin 10. Yılı Özel Sayısı, C.9, S.104/105, 29.X.1933,s.545.
• Durak, Selen, “19. Yüzyılda Geniş Açıklıklı Çatı Strüktürlerinin Gelişiminde Demiryolu İstasyon Binalarının Önemi”, 6. Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu, Uludağ Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi-Görükle Kampüsü-Bursa, 12-13 Nisan 2012, s.1-8.
• Engin, Vahdettin, Rumeli Demiryolları, Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Göktaş Kaya, Lütfiye, “Karabük Kent Kimliği İçinde İstasyon Binasının Yeri”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 2 - 5 Kasım 2016, C.1, Sakarya 2018, s.504-518.
• Göre, Serap-Ekici, S.Ebru-Atar, Metin, Kırıkkale Kültür ve Turizm Envanteri, Kırıkkale Valiliği Yayınları, Kırıkkale 2013.
• Haştemoğlu, Hasan Şehmuz, Demiryolu İstasyon Binalarına Yeni Fonksiyon Önerileri Geliştirilmesi (Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü İnşaat Mühendisliği Anabilim Dalı yayınlanmamış Doktora Tezi), Isparta 2012.
• Hülagü, Metin, “Cumhuriyet Öncesi Osmanlı Demiryollarına Genel Bir Bakış”, Cumhuriyet Döneminde Demiryolları Sempozyumu, 18 Aralık 2008, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2010, s.25-45.
• Kankal, A., “Kırıkkale Tarihine Dair Araştırmalar I: İskân”, Osmanlı Tarihi Araştırmaları Merkezi Dergisi (OTAM), S.9, Ankara 1998, s.225-239.
• Kırıkkale İl Yıllığı, Kırıkkale Valiliği Yayını, 1999.
• Köksal, Aydoğan, “ Kızılırmak Doğusunda Ankara’nın Üç İlçe Merkezi”, Ankara Üniversitesi DTCF Coğrafya Araştırmaları Dergisi, Sayı:3, Ankara 1962, s.169-186.
• Özdemir, Mehmet, “Tren Gelir, Hoş Gelir, Kara Trenin Hikâyesi”, Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, C.23, S.1, 2012, s.117-123.
• Özgencil Yıldırım, Sercan, “Anadolu ve Bağdat -C.F.O.A- ve Bağdat-Halep-Nusaybin-B.A.N.P Demiryolu Şirketleri Yolcu Binaları Tip Projeler”, Beykent University Jour- nal of Science and Engıneering, S,5, Ankara 2012, s.69-93.
• Özgür, Damla, Kırıkkale’de Türk Devri Mimari Eserleri (Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2019.
• Özyüksel, Murat, Osmanlı İmparatorluğunda Nüfuz Mücadelesi, Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
• Pehlivanlı, Mehmet, Kırıkkale Çevre İncelemesi, Cemiloğlu Yayınları, Ankara 1986.
• Pehlivanlı, Mehmet, Kırıkkale, Genişletilmiş II. Baskı, Ankara 1992.
• Saluk, Yağmur, Kırıkkale-Keskin’in Kültür Mirası Orta Anadolu’da Bir Belgeleme ve Koruma Çalışması, Literatür Yayınları, İstanbul 2016.
• Tarih İçinde Kırıkkale, Kırıkkale Belediyesi Yayınları, Kırıkkale 2008.
• Tosun, Elif, Kırıkkale Keskin İlçesindeki Türk Mimari Eserleri (Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2019.
• Uçar, Oğuz, 1923-1933 Yıllarında T.C. Devleti Demiryolları Politikası (Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 1989.
• Vural, Ercan, Kırıkkale Şehri’nin Cumhuriyetten Günümüze Mekânsal Gelişimi (İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2018.
• Yıldırım, İsmail, Cumhuriyet Döneminde Demiryolları, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2001.
• Yıldırım, Mecit, Tarihte Kırıkkale, Öğretmenler Matbaası, Ankara 1966.
• Yücel, Serhan-Taşar, Murat, “Demiryolunun Stratejik Önemi ve Erken Cumhuriyet Döneminde Demiryolu Siyaseti”, Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi/International Journal of Historical Researches, Y.1,No.1, Mart 2016, s.293-342.
• http://www.kirikkale.gov.tr/tarihce (E. T. 02.05.2020).
• https://www.mkek.gov.tr/tr/page.aspx?id=13 (E. T. 21.03.2020).
• https://www.bitmezat.com/urun/1260325/kirikkale-tren-gari (E.T.14.04.2020).