Chp İktidarının Son Döneminde Türkçe Ezan Uygulaması Karşısında İslamcı Basın (1947-1950)

Yıl 2022, , 832 - 859, 23.12.2022

Hacı Veli Gök

https://doi.org/10.47994/usbad.1141629

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmanın amacı çok partili hayata geçiş ve sonrasındaki süreçte, 1947-1950 arasında yürütülen Türkçe ezan uygulamasını dönemin İslamcı basınının bakış açısından değerlendirerek İslami ideolojiyi benimsemiş bir takım basın organının Türkçe ezan uygulaması bağlamında tek parti yönetimine karşı göstermiş oldukları reaksiyonu ortaya koymaktır. Tek parti döneminde gerçekleşen Türkçe ezan uygulaması ile ilgili olarak birçok akademik çalışma meydana getirilmiş olmasına rağmen, bu çalışmalar uygulamanın gelişim süreci ve CHP iktidarının bu süreçteki rolü ve önemine yer vermiştir. Oysaki niteliği ve niceliği azımsanmayacak derecede olan İslamcı basın ve temsil ettiği kamuoyunun bahse konu tek parti dönemi uygulamasından duyduğu rahatsızlık ve bu doğrultuda CHP iktidarına karşı yöneltilen eleştiri ve önerilerin göz ardı edildiği saptanmıştır. 1947 ve 1950 arası dönem İslamcı basının Türkçe ezan uygulaması karşısındaki tutumunun incelendiği bu çalışmada temel kaynaklar olarak arşivler, süreli yayınlar ve dönemin en büyük süreli İslami yayın organlarından faydalanılmıştır. Bu bağlamda bahse konu yayın organlarının tamamına yakınının Türkçe ezan uygulamasına karşı oldukları ya da ezanın Türkçe tercümesinin yanlış yapıldığını savundukları gözlemlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türkçe, Ezan, Kamet, Cumhuriyet Halk Partisi, İslamcı Basın

In The Last Period Of The Chp Government Islamist Press Against The Turkish Adhan Practice (1947-1950)

Öz

The aim of this study is to evaluate the Turkish adhan practice carried out in the single-party period from the perspective of the Islamist press of the period and to reveal the reaction of some press, which adopted the Islamic ideology, against the single-party administration in the context of the Turkish adhan practice. Although many academic studies have been carried out regarding the Turkish adhan practice in the single-party period, these studies have included the development process of the practice and the role and importance of the CHP government in this process. However, it has been determined that the Islamist press, whose quality and quantity were not to be underestimated, and the public opinion it represented, were dissatisfied with the practice of the single-party period, and the criticisms and suggestions directed against the CHP government in this direction were ignored. In this study, which examines the Islamic press of the period between 1947 and 1950, archives, periodicals and the largest Islamic publications of the period were used as the main sources. In this context, it has been observed that all of the aforementioned publications were against the practice of the Turkish adhan or they argued that the Turkish translation of the adhan was wrong.

Anahtar Kelimeler

Turkish, Adhan, Iqama, Republic People’s Party, Islamist Press

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri BCA, “Arapça Ezan ve Kamet Okuyanlar Hakkında Uygulanan Cezai Hükümlerin Kaldırıldığı”, 30.01.00.00.51.306.2, 16.06.1950
• BCA, “Ezan Konusu Hakkında Urfa Eski Milletvekili Refet Ülgen’in Cumhurbaşkanına Gönderdiği Yazı”, 30.01.00.00.41.242.2, 24.06.1950
• BCA, “Arapça Tekbir Alan Karamanlı Hasan Gemalmaz’a Türkçe Tekbir Alması İçin Tebligat Yapılıp Yapılmadığının Bildirilmesi”, 51.00.00.00.12.102.12, 15.02.1938.
• BCA, “Camilerde Dua ve Vaaz Esnasında Arapça Tekbir Alan Cemaate Uyarıda Bulunması İçin İmam ve Müezzinlere Tebligat Yapılıp Yapılmadığının Bildirilmesi”, 51.00.00.00.12.102.13, 17.02.1938.
• BCA, “Maraş’ta Arapça Sela Okunması”, 490.01.00.00.611.121.1, 10.01.1936)
• BCA, “Şemsettin Yeşil Tarafından Basılmış Olan Kitabın Toplattırılması”, 30.18.01.02.92.88.14, 11.09.1940.
• BCA, “Arapça Ezan ve Kamet Yasağının Bayram Namazlarındaki Tekbirleri Kapsamadığı”, 51.00.00.00.4.31.3, 22.09.1948.
• Resmî Yayınlar TBMM Tutanak Dergisi. (1949). Dönem: VIII, C.16, Toplantı: 3, Kırk Birinci Birleşim.
• TBMM Zabıt Ceridesi. (1941). Devre: 6, C.18, İçtima: 2, Elli Beşinci İnikat.
• Süreli Yayınlar, Telif Eserler ve İnternet Kaynakları “Arapça Ezan Bu Günden İtibaren Serbest Okunacak”, Akşam. (1950, 17 Haziran)
• “Arapça Ezan İçin Tebligat Yapıldı”, Vakit. (1950, 17 Haziran)
• “Arapça Ezan Okuma Yasağı Kaldırıldı”, Ulus. (1950, 17 Haziran)
• (1948). “İbadetlere Kanun Müdahale Edebilir mi?”, Sebilürreşat Dergisi 1(4), 60.
• (1949). “Türkçe Namaz”, Ehli Sünnet Dergisi 3(71), 13.
• (1950). “Ezan-ı Muhammediyi Geri İstiyoruz”, Sebilürreşat Dergisi 4(81), 96.
• (1950). “Ezan Hakkında Kanun Teklifi”, Sebilürreşad Dergisi 4(82), 100-103.
• (1947). “Kur’an’dan Türkçe Ayetler”, İslam Dünyası Dergisi 1(14), 2.
• Akgün, S. (1980). Türkçe Ezan. Tarih Araştırmaları Dergisi 13(24), 105-113.
• Akıncı, H. F. (1947). Okuttuğumuz Ezanlar Yanlış Mı?. Selamet Dergisi 1(24), 3.
• Atay, R. (2018). Türkçe Ezan Uygulamasının Toplumsal Hafızada Yol Açtığı Travmalar Üzerine. Mukaddime Dergisi 9(2), 49-66.
• Avşar, Z., & Kaya, A. E. E. (2017). Arapça Ezan Yasağı ve Kaldırılması. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 33(95), 94-123.
• Aydar, H. (2016). Ezanın Tarihi ve Başka Dillerde Okunması Meselesi. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2(1), 5-48.
• Bağdatlıoğlu, B. (1943). Öz Türkçe. Büyük Doğu Dergisi 1(3), 16.
• Başgil, A. F. (1948). Uydurma Dil Faciası. Sebiülreşad Dergisi 1(12), 182.
• Başgil, A. F. (1948). Memleket Tefekkür Hayatına ve İnkişafına İndirilen Ağır Darbe. Sebilürreşad Dergisi 1(15), 238-239.
• Çakmak, F. (2017). Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Sürecinde CHP Kurultay Görüşmeleri ve Müfettişlik Raporlarına Göre Parti Teşkilatının Karşılaştığı Sorunlar (1945-1950). Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 17(34), 319-348.
• Doğrul, Ö. R. (1947). Ezan ve Kamet Hakkında. Selamet Dergisi 1(25), 2-16.
• Doğrul, Ö. R. (1949). Namazlarda Kur’an Tercümesi Okunmaz. Selamet Dergisi 4(15), 1-15.
• Edip, E. (1947). Ezan Meselesi. İslam-Türk Ansiklopedisi Mecmuası 2(86), 8-10.
• Erdem, N. (1949). İlme Karşı Pervasız Bir Tecavüz, Arapça Ezanın Metninde Yanlışlık Yoktur. Sebilürreşad Dergisi 2(40), 240.
• Eyvap, A. (1950). Yine Ezan Meselesi. Ehli Sünnet Dergisi 4(78), 14-15.
• Gez, O. B. (1996). İbadet Dilinin Türkçeleştirilmesi Aşamalarından Biri: Türkçe Ezan ve Uygulamaları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 2(6), 158-167.
• İdp.com (2022). Erişim Adresi: https://katalog.idp.org.tr/dergiler/17/ehli-sunnet, Erişim Tarihi: 04.06.2022.
• Kara, A. S. (2011). Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Müftülük: Müftülerin Eğitim, Tayin, Azil ve Sosyal Hayattaki Konumları. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 280844.
• Kılıç, M. (2012). Tek Parti Döneminde Milliyetçilik ve CHP’nin Yedinci Büyük Kurultayı. ÇTTAD 12(24), 189-202.
• Kösemen, Y. Z. (1949). Halk Partisini Millet Nazarında Düşüren Partinin Şımarık Hatip ve Muharrirleridir. Sebilürreşad Dergisi 2(35), 149-150. Kösemen, Y. Z. (1948). Uydurma Dil Faciası Hakkında. Sebilürreşad Dergisi 1(14), 218-220.
• Kundumer, A. (1947). Ezan Hakkında. Selamet Dergisi 1(26), 10.
• Ogan, M. R. (1948). Her Tanrı Allah Değildir, Ama Allah Tanrılarında Allah’ıdır. Sebilürreşat Dergisi 1(4), 325-326.
• Ogan, M. R. (1950). Kur’an Diliyle Ezan. Sebilürreşad Dergisi 4(81), 82-91.
• Olgun, T. (1949). Kur’an Tercümesi Olur Lakin Türkçe Kur’an Olmaz. İslam Yolu Dergisi 1(24), 1-2.
• Öymen, A. (2004). Değişim Yılları. İstanbul: Doğan Kitap.
• Sağlam, F. (2019). Demokrat Parti Döneminde Ezanın Arapça’ya Çevrilmesi ve Basındaki Yansımaları. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 565531.
• Salimoğlu, M. (2020). Cumhuriyet Halk Partisi’nin Yedinci Kurultayı ve Din Politikası (1945-1950). Uluslararası Kültür ve Toplum Çalışmaları Dergisi 4, 57-75.
• Selami, M. (1950). Ezan Meselesi. Ehli Sünnet Dergisi 4(77), 14.
• Sünbüllük, Esat Sezai (1950). Arapça Ezanı Muhammedi Hürmetine. Hakka Doğru Dergisi 8(191), 3.
• Şendal, T. (2020). Cumhuriyet Halk Partisinde Ortanın Solu ile Başlayan Siyasal Metamorfoza Karşı İç ve Dış Muhalefet. Tarih ve Gelecek Dergisi 6(2), 281-302.
• Topçu, Y. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Dinin Millileştirilme Süreci. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 617883.
• Uzun, H. (2012). İktidarını Sürdürmek İsteyen Bir Partinin Kimlik Arayışı: Cumhuriyet Halk Partisi’nin 1947 Olağan Kurultayı. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 12(15), 101-139.
• Uzun, M. İ. (2013). Zapsu, Abdurrahim. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44, 187-128.
• Yapıcı, H. (2021). Dünya’da Konjonktürel Değişimler ve CHP: 3. ve 7. Kurultaylarının Türkiye’ye Yansımaları. Belgi 22, 353-375.
• Zapsu, A. (1947). Baylar Ezan Oyuncak Değildir, Dinimize Hakaret Etmeyiniz. Ehlisünnet Dergisi 3(54), 10-11.
• Zengin, M. (2015). İbadet Dilini Türkçeleştirme Çalışması Olarak Türkçe Ezan Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). YÖK Ulusal Tez Merkezi. 394950.
• Zengin, S. (2014). Zile’de Türkçe Ezana Tepki Olayı. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 9(1), 167-180.