RHETORICAL QUESTION IN TURKISH LANGUAGE

Yıl 2020, , 512 - 533, 22.12.2020

Nesrin Günay

https://doi.org/10.47994/usbad.707206

Cited By: 3

Öz

The rhetorical question is a question sentence used for purposes such as to excite, persuasion, astonishment, entertaining and implicit speech. The answer to the rhetorical questions is not expected, it may not be the addressee of the question or the answer to the question is already known. In this article, the rhetorical question phrases in some works written in the old Anatolian Turkish, Ottoman Turkish and Turkey Turkish periods, starting from the Köktürk, Uyghur Turkish and Karahanli Turkish periods, are classified according to their meaning. In order not to exceed the article frame, the number of works was limited and at least one work from each period was scanned. All rhetorical question phrases collected as data could not be included in the article and examples with more distinctive character were preferred over others. These compiled sentences were examined on the basis of in-text and non-text elements and classified according to their meaning. In determining meaning in text, the effects of meaning determiners and modality elements on the meaning of the sentence were studied. In non-text context analysis, pragmatics-speech theories have been used. There is no doubt that this article is not in the scope of explaining the full range of rhetorical question sentences in the Turkish language. As a result, rhetorical question sentences in these works have been seen to have a wide area of meaning.In this context, it has been suggested that the wider inclusion of rhetorical question sentences in the meaning characteristics of sentence types relative to their meaning would be beneficial in Turkish grammar studies. For more wide explanations on rhetorical question sentences in Turkish language, monographic studies related to period and work are needed.

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, Rhetorical Question, Semantics, Context, Pragmatics, West Turkish

TÜRK DİLİNDE RETORİK SORU

Öz

Retorik soru, muhatabı heyecanlandırma, ikna etme, hayrete düşürme; üstü kapalı söz söyleme söyleme gibi amaçlar için kullanılan soru cümlesidir. Retorik sorulara cevap beklenmez, sorunun muhatabı olmayabilir ya da sorulan sorunun cevabı zaten biliniyordur. Bu makalede, Köktürkçe, Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi dönemlerinden başlanarak, Eski Anadolu Türkçesi, Osmanlı Türkçesi, Türkiye Türkçesi dönemlerinde yazılmış bazı eserlerdeki retorik soru cümleleri anlamlarına göre sınıflandırılmıştır. Makale çerçevesini aşmamak için eser sayısı sınırlandırılmış, her döneme ait en az bir eser taranmıştır. Taranan bütün retorik soru cümleleri makaleye dahil edilememiş, diğer örneklere göre daha ayırıcı nitelik taşıyan örnekler tercih edilmiştir. Derlenen bu cümleler metin içi ve metin dışı unsurlar esas alınarak incelenmiş ve anlamlarına göre sınıflandırılmıştır. Metin içi anlam belirlemede, anlam belirleyicilerin, kiplik ögelerinin cümlenin anlamına etkileri incelenmiştir. Metin dışı incelemede edim bilimi-sözcelem kuramlarından yararlanılmıştır. Şüphesiz, bu makale Türk Dilinde retorik soru cümlelerinin tamamını izah edecek kapsamda değildir; incelemeye esas aldığımız örnekler aracılığı ile, retorik soru cümlelerinin anlam özelliklerini belirleme ve sınıflandırmaya yönelik bir inceleme yapılmıştır. Sonuç olarak, bu eserlerde retorik soru cümlelerinin geniş bir anlam alanı olduğu görülmüştür. Bu bağlamda, Türkçe dil bilgisi incelemelerinde, anlamlarına göre cümle türleri konusunda retorik soru cümlelerinin anlam özelliklerine daha geniş yer verilmesinin yaralı olacağı öne sürülmüştür. Türk Dilinde retorik soru cümleleri üzerinde daha geniş izahat için, döneme ve esere bağlı monografik çalışmalara ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Batı Türkçesi, Retorik, Retorik Soru, Bağlam, Anlambilim, Edim Bilimi

Kaynakça

• Acarlar, K.(1970)." Mi ekinin Türlü Kullanılışları”. Türk Dili, XXII, 227, 358-363.
• Ağakay, M. A. (1952) "Soru Cümleleri Üzerine". Türk Dili, 1 (12, Eylül 1952), 683-684.
• Akarsu, B. (1975). Felsefe Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aristotales (2019). Retorik (Çev. A. Çokona). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ateş, A. E. (2016). "İstifhâm Üslûbunun Mecâzi Kullanımları ve Meallere Yansıması". Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 8 /123-141.
• Austin J. L. (2009). Söylemek ve Yapmak (Çev. R. L. Aysever). İstanbul: Metis Yayınları.
• Baştürk, M. (2001). "Sözcelem Dilbilimi ve Türkçe'de Soru". Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dilbilim ve Hermenötik Sempozyumu, Erzurum: Bakanlar Matbaası, 399-412.
• Baytok, A. (2006). “Kırgız Türkçesinde Evet/Hayır Soruları”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi,.3 / 3, 78-99.
• Bilgegil, M. K. (1989). Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgât). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Booth, W. C. (2012). Kurmacanın Retoriği. İstanbul: Metis Yayınları.
• Burke, K. (1969). A Rhetoric of Motives. United States of Arnerica Library of Congress Catalog Card Number: 69-16742
• Coşkun, A. (2014). İbn Sînâ Felsefesinde Retorik. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Çebi, M. S. (2008). "Sembolik/Retoriksel Bir Eylem Olarak Dilin Anlam İnşasındaki Aracılık İşlevi" . İletişim, 5- 2, 183-198.
• Çağatay, S. (1964). "Türkçede ki<erki". Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 11, 245-250. Çetin, E. (2008). On Üçüncü Yüzyıl Öncesi Türkçesinde Soru (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı, Adana.
• Dizdaroğlu, H. (1976). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duman, M. A. (2015). Platon'un Retorik Anlayışı. İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Dürüşken, Ç. (2001). Roma'da Rhetorica Eğitimi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Ergin, M. (1985). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Fusillo, M. (2012). Edebiyatta Estetik (Çev. F. Demir), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Karataş, T. (2001). Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Yedi Gece Kitapları
• Kıran, Z. (1999). "Sözceleme ve Göstergebilim". Dilbilim Araştırmaları, 1999, 93-9.
• Kıran Z. ve Kıran A. E. (2013). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kireçci, A. N. (2009). Estetik Ürünler ve Görsel Retorik Kuramları Açısından Dergi Reklamlarının Değerlendirilmesi (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler Anabilim Dalı Reklamcılık ve Tanıtım Bilim Dalı, İstanbul.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara:Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Meyer, M. (2009), Retorik (Çev. İ. Yerguz), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Nietzsche, F.; Blair, C.(1983). "Nietzsche's Lecture Notes on Rhetoric: A Translation". Philosophy & Rhetoric, 16/ 2, 94-129. Oytun, H. A. (2009. Türkçede Soru (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Dili Bilim Dalı, İstanbul.
• Pala, A. İ. (2005). "Soru Cümlelerinin Emre Delâleti". Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, V/17, 67-84.
• Platon (1999), Gorgias ya da Retorik Üstüne (Çev. M. Rıfat ve S. Rıfat). İstanbul: Kaf Yayıncılık.
• Rüzgar, N. ve Akdemir A. (2017), "Retorik Söylemin İçerik Kalitesi ve Etkileme Amacına Yönelik Algının Akademisyenler Düzeyinde Araştırılması". Journal of Business Research Turk, 9/2, 258-282.
• Searle, J. R. (2000). Söz Edimleri Bir Dil Felsefesi Denemesi (Çev.: R. L. Aysever). Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Serindağ, E. (2013). "Kalıplaşmış Retorik Soruların Anlamı Üzerine". Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, s. 270-275.
• Schaffer, D. (2005)."Can rhetorical questions function as retorts? Is the Pope Catholic?". Journal of Pragmatics 37, 433–460
• Tahir-ül Mevlevî (1994). Edebiyat Lügatı (Neşre Hazırlayan: K. E. Kürkçüoğlu). İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tarcan, A. (2010). Bazı Yaygın Dillerde Soru Cümleleri Üzerine Sosyo-Kültürel Bir Yaklaşım. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Tepebaşlı, Fatih (2016). Retorik Konuşma Sanatı-Söz Bilimi. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Türk, V. (2015). "Bolgay, Bolga, Ola Üzerine". Türk Kültürü-Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi-, 2015/1.
• Uzun, N. E. (2004). Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbilgisinin Temel Kavramları Türkçe Üzerine Tartışmalar. İstanbul: Kebikeç Yayınları.
• Üstünova, K. (2004). "Soru ve Cevap Cümlelerinin Çözümü". Zeynep Korkmaz Armağanı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 425-433.
• Vardar, B.; Güz, N. vd. (1998). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: ABC Kitabevi.
• Wilson, D. ve Sperber, D. (1988). "Mood and the Analysis of non-declarative sentences". In J. Dancy, J. & C. Taylor (eds.), Human agency: Language, duty and value (Stanford University Press).
• Wilson D.; Sperber D. (2004). "Relevance Theory". Published in L. Horn & G. Ward (eds.) Blackwell’s Handbook of Pragmatics. 607-632. Yılmaz, A. U.; Yılmaz, S. ve Özsöz B. (2014). "Çeviride Dilbilimsel Yaklaşımın Önemi: Sözlü Türkçede Soru Biçimleri ve İngilizce". Zeynel Kıran'a Armağan (Ed. V. D. Günay, S. A. Karakul). İstanbul: Papatya Yayıncılık, 263-282.
• https://www.aymavisi.org/felsefe/TropRetorigi(nietzsche).html (Paul de Man) (Erişim Tarihi 16.3.2020)
• Arat, R. R. (1986). Eski Türk Şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arat, R. R. (1991). Kutadgu Bilig I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Dilçin, C. (1991). Mesud Bin Ahmed Süheyl ü Nevnahâr. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. ; Akkoyunlu, Z (2014). Kâşgarlı Mahmud Dȋvânu Lugâti't Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ercilasın, A. B. (2017). Türklerin Kayıp Kitabı Ulu Han Ata. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ersoy, M. A. (1987). Safahat. İstanbul: Gonca Yayınevi.
• Hamilton, J. R. (2011). İyi ve Kötü Prens Öyküsü (Çev. V. Köken). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• İleri, S. (2012). Yağmur Akşamları. İstanbul: Everest Yayınları.
• Kartallıoğlu, Y. (2017). Osmanlı Konuşma Dili. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Tarancı, C. S. (2019). Otuz Beş Yaş Bütün Şiirleri (Derleyen A. Bezirci). İstanbul: Can Yayıncılık.
• Tatçı, M. (2011). Yûnus Emre Dîvân Risâletü'n Nushiyye. İstanbul: H Yayınları.
• Tekin, Ş (1976). Uygurca Metinler II Maytrısimit. Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.