ORTA ÇAĞ İSLÂM COĞRAFYASINDA ENDÜSTRİ ALANINDAKİ TEKNOLOJİK GELİŞMELER

Yıl 2021, Sayı: 5, 830 - 860, 20.04.2021

Sedat Bilinir

https://doi.org/10.47994/usbad.874808

Öz

Orta Çağ’da endüstri alanındaki gelişmeler genel olarak eğitim ve toplumların kendi edindiği tecrübeler sonucunda oluşmaktaydı. Bunlara ilaveten ticarî faaliyetler neticesinde tüccarların gittikleri ülkelere kendi teknolojik ürünlerini ve yeniliklerini götürmesi ya da anlatması da bir diğer etkendi. Ayrıca savaşlarda ele geçirilen esirlerden de bir takım silah teknolojisi bilgileri de edinilmekteydi. Yeni bir teknolojiye sahip olmak kolay değildi. Getirilmeye çalışılan her yeni sistemin öğrenilmesi, öğretilmesi, üretilmesi, işlenmesi ve kullanımı gibi durumları söz konusuydu. Yani teknolojiyi almak yetmiyor bir de onun öğretilmesi için bu eğitimi verecek kişilerin getirtilmesi de gerekiyordu. Öğrenilen bu yeni teknoloji iktisadi olarak büyük bir kazancı da beraberinde getirmekteydi. Dolayısıyla teknolojisi ileri olan devletlerin endüstri alanındaki gelişmişliği ve gücü de aynı oranda yükselmekteydi. Orta-Doğu devletleri genelde yenilikleri Çin’den ithal etmekteydi. Orta-Doğu’da kullanılan her yeni teknoloji Avrupa tarafından da yakından takip ediliyordu. Avrupa bu gelişmeleri, gerek İspanya’da Endülüs Emevî Devleti aracılığı ile gerek bölgeye hac vazifesini yerine getirmek için gelen hacılardan gerekse ticarî gelişmeler vasıtasıyla hareket halinde olan tüccarlardan öğrenmekteydi. Bunlara daha sonraları da Haçlı Seferleri eklendi. Endüstri alanındaki yenilikler kapsamında çalışmanın inceleme alanına giren endüstri kolları ağırlıklı olarak; cam, kâğıt, tekstil ve şeker olarak belirlendi. Bunların dışında Ahşap işlemeciliği, gemicilik, madencilik, sabun, gül suyu üretimi ve değirmen endüstrisi hakkında da bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Bu gelişmeler doğrultusunda devletlerin elde ettiği gelire baktığımızda, endüstriyel teknoloji için verilen mücadele ve savaşların nedenini daha iyi anlayabiliyoruz. Ayrıca hangi devletin hangi endüstri kolunda daha iyi olduğu, birbirlerine kıyasla üretim kapasiteleri, ithal ve ihracat ürünlerinin neler olduğu gibi bilgiler de çalışmada verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Endüstri,, Tekstil,, Kâğıt,, Cam,, Şeker Kamışı, Su Değirmeni.

TECHNOLOGICAL DEVELOPMENTS IN INDUSTRY IN MEDIEVAL ISLAMIC GEOGRAPHY

Öz

In the Middle Ages, the developments in the industry were formed as a result of the experiences of education and societies, and as a result of commercial activities, merchants traveled to many countries and carried the innovations there to their own country. In addition to these, some knowledge of weapon technology was obtained from prisoners captured in wars. Having a new technology was not easy. There were situations such as learning, producing, processing and using every new system that was tried to be brought. In other words, it was not enough to get the technology, and the masters had to be brought to teach him. This new technology that was learned brought along a great profit economically. Therefore, the advanced technology and strength of the state-of-the-art states were increasing at the same rate. Middle-Eastern states generally imported innovations from the Far-East, from China. Every new technology used in the Middle-East was closely followed by Europe. Europe was learning these developments both through the Andalusian Umayyad State in Spain, from the pilgrims who came to the region to fulfill their pilgrimage, and from the caravans on the move through commercial developments. Later on, Crusades were added to these developments. Within the scope of the innovations in the field of industry, the branches of industry that are within the scope of our study are mainly; we wanted to designate as glass, paper, textile and sugar. Apart from these, information about woodworking, shipping, mining, soap, rose water production and mill use has been tried to be given. When we look at the income generated by the states in line with these developments, we can better understand why in the struggles and wars for industrial technology. In addition, information such as which state is better in which industry, production capacities compared to each other, and what are the import and export products are tried to be given in the study.

Anahtar Kelimeler

Industry, Textile, Paper, Glass, Sugar Cane, Water Mill

Kaynakça

• Ashtor, E. (1976). A Social and Economic History of the Near East in the Middle Age. London: Collins, St Jame’s Place.
• Avcı, C. (2003). İslâm Bizans İlişkileri. İstanbul: Klasik Yayınevi.
• Bakır, A. (2005). Orta Çağ İslâm Dünyasında Tekstil Sanayi Giyim-Kuşam ve Moda. Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayınları.
• Bakır, A. (2008a). Orta Çağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler I. Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Bakır, A. (2008b). Orta Çağ Tarih ve Medeniyetine Dair Çeviriler. Cilt II, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Barthold, W. (1984). İslâm Medeniyeti Tarihi. (Trc.). Fuat Köprülü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Bozkurt, N. (2012). Tirâz. DİA. Cilt XXXXI. (s. 112-114), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Clot, A. (2007). Harun Reşit ve Abbasîler Dönemi. (Çev.). Nedim Demirtaş, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Çakmakçı Zeynep. (2012). Kültürlerarası İletişim ve Etkileşim Açısından Orta Çağ Bizans Camcılığına Bakış. Dokuz Eylül Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 1(2), 107-132.
• Diyanet İslâm Ansiklopedisi. (2002). Kıptî. Cilt. XXV. (s. 424-426), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ekinci, A. (2005). Ortadoğu’da Marjinal Bir Hareket: Karmatiler. Ankara: Odak Yayınevi.
• Ersoy, O. (2001). Kağıt. DİA, Cilt XXIV. (s. 163-166), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbn Battûta. (2004). Tuhfetü’n-Nuzzâr fî Garâibi’l-Emsâr ve Acâibi’l-Esfâr. Cilt: I, (Çev.). A. Sait Aykut, İstanbul: YKY Yayınevi.
• İbnü’l-Adîm. (1988). Bugyetü’t-taleb fi târîhi Haleb. Cilt. III, Beyrut: Dârü’l-Fikr, Suhayl Zakkar.
• Kramers, J. H. (1934). İslâm Medeniyeti Tarihinde Coğrafya ve Ticaret. İstanbul: Asarı İlmiye Kütüphanesi Neşriyatı.
• Lewis, B. (2009). Tarihte Araplar. (Çev.). Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul: Ağaç Kitabevi.
• Mazaherî, A. (1972). Orta Çağ’da Müslümanların Yaşayışları. (Çev.). Bahriye Üçok, İstanbul: Varlık Yayınevi.
• Merçil, E. (2020). Türkiye Selçuklularında Meslekler. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Nâsır-ı Hüsrevi. (1967). Sefernâme. (Çev.). Abdülvehap Tarzi, 2. Baskı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özdal, A. N. (2019). Orta Çağ İslâm Dünyasında Ekonomik Ekosistem. İstanbul: Timaş Yayınevi.
• Özgümüş Ü. (1993). Cam. DİA. Cilt XII. (s. 38-41). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkuyumcu Nadir, (2002). Tolunoğulları. Türkler Ansiklopedisi, Cilt V, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Pirenne, H. (2009). Orta Çağ Avrupası’nın Ekonomik ve Sosyal Tarihi. (Çev.). Uygur Kocabaşoğlu. İstanbul: İletişim Yayınevi.
• Roberts, J. M. (2015). Avrupa Tarihi. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Şeker, M. (1998). Hil’at. DİA. Cilt XVIII. (s. 22-25). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şeyban, L. (2003). Reconquista, Endülüs’te Müslüman-Hıristiyan İlişkileri. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Tez, Z. (2001). Bilim ve Teknikte Orta Çağ Müslümanları. Ankara: Nobel Yayınevi.
• Tudela’lı Benjamin & Ratısbon’lu Petachia. (2009). Orta Çağ’da İki Yahudi Seyyahın İslâm Dünyası Gözlemleri. (Çev.). Nuh Arslantaş. 2. Baskı, İstanbul: İFAV Yayınları.
• Umberto Eco. (2014). Orta Çağ, Barbarlar, Hıristiyanlar, Müslümanlar. 2. Baskı. (Çev.). Leyla Tonguç Basmacı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ülgen, P. (2019). Orta Çağ’ın Fabrikaları Olan Değirmenlerin Doğu-Batı Ekseninde Değerlendirilmesi. Antakiyat, Journal of Social and Theological Studies 2(1), 52-66.
• Watt E. M. (2013). İslâm’ın Orta Çağ Avrupası Üzerindeki Etkisi. (Çev.). Ümit Hüsrev Yolsal. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Vasiliev, A. A. (1943). Bizans İmparatorluğu Tarihi. (Çev.). Arif Müfid Mansel. Cilt I. Ankara: Maarif Matbaası.
• Yazıcı, N. (1992). İlk Türk İslâm Devletleri Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yûsuf M. D. (1985). Economic Survey of Syria During the Tenth and Eleventh Centuries. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• [Fotoğraf Ek2.] XIII. yüzyılda Suriye’de üretilen, manastır hayatını simgeleyen Hıristiyanların kullandığı bir vazo. Erişim Adresi: https://www.qantara-med.org/public/show_superzoom.php?im_id=3499 Erişim Tarihi: 01.10.2020.
• [Fotoğraf Ek3.] XIII. yüzyılda Suriye’de üretilen üfleme tekniği ile üretilmiş vazo. Erişim Adresi: https://www.qantara-med.org/public/show_superzoom.php?im_id=3464 Erişim Tarihi: 01.10.2020.
• [Fotoğraf Ek4.] Çift başlı kartallı ipek dokumalı tekstil ürünü, üretim yeri İspanya. Erişim Adresi: https://www.qantara-med.org/public/show_document.php?do_id=1036# Erişim Tarihi: 01.10.2020.
• [Fotoğraf Ek5.] XI. yüzyıl saf ipek üretimi halıda filler ve kanatlı atların kullanıldığı bir motif. Erişim Adresi: https://www.qantara-med.org/public/show_superzoom.php?im_id=3669 Erişim Tarihi: 01.10.2020.
• [Fotoğraf Ek6.] XIV. yüzyıla ait belgeler (Kâğıt kullanımı). Erişim Adresi: https://www.qantara-med.org/public/show_document.php?do_id=1325# Erişim Tarihi: 01.10.2020.