Those Remembered With Goodness: Traces Of Charity In The Heritage Records In Bitola (1700-1750)

Yıl 2024, Sayı: 16, 392 - 409, 27.12.2024

Ümran Karadeniz

https://doi.org/10.47994/usbad.1534103

Öz

As a concrete indicator of social cooperation in Ottoman society, philanthropists established waqfs for the benefit of society. Waqfs, whose main purpose is to serve the public in religious and social fields, also functioned in the Balkans. Beyond establishing a waqf, it is understood that philanthropists prefer to make donations to waqfs or individuals through testaments to be spent on charitable causes. Those who did not have the opportunity to establish a waqf while they were alive displayed a charitable attitude by testamenting a certain percentage of their assets to be spent on charity. In this study, Bitola sharia registers from the first half of the eighteenth century were examined as the main source. In the heritage records identified in the sharia registers existing beray-ı vasiyyet records were discussed. Individuals who made a testament to be spent on charitable causes have been determined. The wealth of the people who made the testament was evaluated and the areas in which charity was requested were emphasized. Thus, in the first half of the eighteenth century, people's tendency to do charity in Bitola was determined and the relationship between social status and wealth distribution and tendency to charity was tried to be revealed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bitola, Testament, Charity, 18th Century

Hayırla Yâd Edilenler: Manastır Tereke Kayıtlarında Hayırseverliğin İzleri (1700-1750)

Öz

Osmanlı toplumunda sosyal yardımlaşmanın somut göstergesi olarak hayırsever kimseler tarafından toplum yararına vakıflar kurulmuştur. Temel gayesi, dini ve sosyal alanlarda halka hizmet vermek olan vakıfların, Balkanlarda da faaliyet gösterdiği görülmektedir. Vakıf kurmanın ötesinde hayırseverlerin hayır işlerine sarf edilmek üzere vasiyet yoluyla vakıflara ya da şahıslara bağışlarda bulunmayı tercih ettikleri anlaşılmaktadır. Hayattayken vakıf kurma ya da bir vakfa bağışta bulunma imkânı olmayanlar, mal varlıklarının belli oranını ölümleri sonrasında hayır işlerine harcanmasını vasiyet ederek hayırsever bir tavır sergilemekteydiler. Bu çalışmanın ana kaynağı, XVIII. yüzyılın ilk yarısına ait Manastır şer’iyye sicilleridir. Sicillerde tespit edilen terekelerin “minhâ’l-ihrâcât” kısmında yer alan berây-ı vasiyyet kayıtları ele alınmıştır. Bu suretle hayır işlerine sarf edilmek üzere vasiyette bulunan kişiler belirlenip, servetleri değerlendirilmiş ve söz konusu vasiyetlerde hayır yapılması istenilen alanlar tespit edilmiştir. Böylece XVIII. yüzyılın ilk yarısında Manastır’da insanların hayır yapma eğilimleri belirlenip sosyal statü ve servet dağılımı ile hayırseverlik eğilimi arasındaki ilişki ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Manastır, Vasiyet, Hayırseverlik, 18. Yüzyıl

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri
• BOA.MŞH.ŞSC.d., nr. 6591, s.85-86 BOA.MŞH.ŞSC.d., nr.6602, s.94 BOA.MŞH.ŞSC.d., nr.6610, s.65.
• BOA.YB.21.d., nr.31/4b, 61a; nr.32/11a; nr.33/2b; nr.35/1b, 2a; nr.36/7b; nr.37/1b, 11b; nr.38/5b, 7b; nr.39/1b, 25b, 32b, 33a, 33b, 53b, 67b, nr.40, 34a, 73a, 77b; nr.42/1b, 41a, 55a, 62a, nr.43/6a, 62a, nr.44/2a, nr.45/58a, 78a, nr.46, s.8b, 10a, 16a, 17a, nr.47/19b, 21b, 35a, 36a, 46b, nr.48/37a, nr.49/43a, nr.50/45b, nr.51/9b, 23a
• Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Arı, A. (2012). Vasiyet. TDVİA, 42, İstanbul: TDV Yayınları, 552-553.
• Başol, S. (2018). Osmanlı bursa’sında tüccar loncası vakfı ve kredi faaliyetleri (1693-1823). Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 13/1, 99-122.
• Bilmen, Ö. N. (1985). Hukuk-ı islâmiyye ve ıstılahât-ı fıkhiyye Kâmûsu.5, İstanbul:Bilmen Yayınları.
• Civelek, G. (2021). XVII. yüzyılın ikinci yarısında manastır şehri, (Yayımlanmamış doktora tezi). Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Erzurum.
• Çağ, G. (2023). Bir osmanlı şehri manastır 16. ve 17. yüzyılda rumeli’de idari ve iktisadi yapı, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Demirci, K. (1993). Cenaze, TDVİA, 7, İstanbul: TDV Yayınları, 353-354.
• Ekinci, E. B. (1997). İslâm ve osmanlı hukukunda vasiyetin ispatı. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Naci Kınacıoğlu’na Armağan, 1(2), 105-120.
• Erikci, E. (2019). 8 Numaralı manastır şer’iye sicili’nin (1-64. varak) transkripsiyon ve değerlendirilmesi (h.1050-151/M.1640-1642). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Faroqhi, S. (2003). Osmanlı dünyasında üretmek, pazarlamak, yaşamak, Çev. G. Ç. Güven, Ö. Türesay, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gözcü, H. (2019). 25 Nolu manastır şer’iye sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (1682-1684). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Idrızı, M. (2008). XIV. ve XV. yüzyıllarda bitola (manastır). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• İpşirli, M. (1991). Avârız vakfı. TDVİA, 4, İstanbul: TDV Yayınları, 109.
• Karadeniz, Ü. (2022). Osmanlı taşrasında hayırsever kadınlar (XVIII. yüzyılın ilk yarısında manisa örneği), Toplum, Din ve Kadın. (Ed.) Emine Öztürk, İstanbul: Nobel Akademik Yayıncılık, 339-359.
• Karaman, H. (1987). Mukayeseli islâm hukuku, Cilt:1, İstanbul: Nesil Yayınları.
• Karaman, H. (2011). Anahatlarıyla islâm hukuku, 2, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Kavgacı, K. (2021). 63 Numaralı manastır şer’iye sicilinin transkripsiyonu ve değerlendirilmesi (1778-1782). (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Köse, S. (1997). İslâm hukukunda hakkın kötüye kullanılması. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Nedzipi, L. (2006). XV-XVI. yüzyıllarda Makedonya’da kültür ve medeniyet. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Omerov, M. (2016). Vakfiyelere göre XV-XVIII. asırlarda makedonya’da vakıflar ve işlevleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa.
• Özcan, H. (2019). 8 Numaralı manastır şer’iye sicili’nin (65-120 varak) transkripsiyon ve değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş.
• Schacht, J. (1988). Vasiyet. İA, 13, İstanbul: MEB Yayınları, 230-232.
• Şener, M. (1993). Cenaze-islâm’da cenaze. TDVİA, 7, İstanbul: TDV Yayınları, 357.
• Tabakoğlu, A. (2011). Tekâlîf. TDVİA, 40, İstanbul: TDV Yayınları, 336-337.
• Yılmaz, İ. (2017). İslâm hukukunda vasiyet yoluyla varisleri mirastan mahrum etmeye yönelik tasarrufların sınırlandırılması. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 21(3), 1739-1774.