Sheykhi Ibrahim Efendi of Osijek (d. after 1686) and His Concise History

Yıl 2022, Sayı: 15, 269 - 290, 30.12.2022

M. Fatih Çalışır

https://doi.org/10.32739/uskudarsbd.8.15.114

Öz

İsmet Parmaksızoğlu first introduced the concise history (tarihçe) of Sheykhi Ibrahim Efendi of Osijek (d. after 1686) to the academic world at the 8th Turkish History Congress in 1976. Recorded under the title Zeyl-i Vâkıʻa-nâme in the catalog of the Ankara Adnan Ötüken City Public Library, but named Naẓîre-i Vâkıʻa-nâme-i Veysî by Parmaksızoğlu, the work has not received the attention it merits, has not been the focus of a monograph, and has not even been cited except in a few historical studies. Since Sheykhi’s work is a naẓîre or imitation of Vâkıʻa-nâme of Alaşehirli Veysî (d. 1628) and documents significant events that occurred on the Ottoman-Habsburg frontier in the second half of the seventeenth century, it should be of interest to academics of Ottoman literature and history. This article attempts to examine Sheykhi’s as-yet-unpublished work and discuss it in the light of secondary literature.

Anahtar Kelimeler

Sheykhi Ibrahim Efendi of Osijek, The Ottoman-Habsburg Frontier, Seventeenth-Century Ottoman History, The Second Siege of Vienna, The Köprülü Period

Ösekli Şeyhî İbrahim Efendi (öl. 1686’dan sonra) ve Tarihçesi

Öz

Ösekli Şeyhî İbrahim Efendi (öl. 1686’dan sonra)ʼnin Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi kataloğunda Zeyl-i Vâkıʻa-nâme başlığıyla kayıtlı tarihçesi ilk kez İsmet Parmaksızoğlu tarafından 1976 yılında gerçekleşen VIII. Türk Tarih Kongresinde ilim âlemine tanıtılmıştır. Parmaksızoğlu’nun Naẓîre-i Vâkıʻa-nâme-i Veysî olarak adlandırdığı eser, aradan geçen uzun zamana rağmen hak ettiği ilgiyi görmemiş, müstakil bir çalışmaya konu olmamış, bir-iki tarih araştırması dışında kitaba referansta bulunulmamıştır. Hâlbuki Şeyhî’nin kitabı, XVII. yüzyıl Osmanlı tarihinin önde gelen divan şairlerinden Alaşehirli Veysî (öl. 1628)’nin Vâkıʻa-nâme’sine yazılan bir nazîre olması sebebiyle edebiyatçıların ve aynı yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı İmparatorluğu’nun Macar serhaddinde yaşanan birçok önemli olayı kaydetmesi nedeniyle de tarihçilerin ilgisini çekmesi beklenen önemli bir eserdir. Bu makalede henüz yayımlanmamış tarihçe muhteva açısından ele alınacak ve literatüre atıfla tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ösekli Şeyhî İbrahim Efendi, Macar serhaddi, On Yedinci Yüzyıl Osmanlı Tarihi, II. Viyana Kuşatması, Köprülü Dönemi

Kaynakça

• Arslantürk, H. Ahmet - Murat Kocaaslan, Dördüncü Mehmed Saltanatında İstanbul: Risâle-i Kürd Hatîb. İstanbul: Okur Akademi, 2014.
• Gökçek, Mehmet Fatih. “Behçetî Seyyid İbrahim Efendi, ‘Târîh-i Sülâle-i Köprülü’ (Transkripsiyon ve Tahlil).” Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Karaçay Türkal, Nazire. “Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106/ 1654-7 Şubat 1695).” Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, 2012.
• Mühürdar Hasan Ağa, Cevâhirü’t-Tevârîh. Hazırlayan Ebubekir Sıddık Yücel. Sivas: Asitan Yayıncılık, 2013. Ösekli Şeyhî İbrahim Efendi, Zeyl-i Vâkıʿa-nâme-i Veysî. Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, no. 608 ve 4237/3.
• Rycaut, Paul. The History of the Turkish Empire, From the Year 1623, to the Year 1677. London: Printed by J. D. For Tho. Basset, R. Clavell, J. Robionson, and A. Churchill, 1687.
• Şeyh Receb-üs Sivasi, Hidayet Yıldız: Şems-ed-dîn-i Sivâsî Hazretlerinin Menkıbeleri. Çeviren Hüseyin Şemsi Güneren. Yayına Hazırlayan M. Fatih Güneren. İstanbul: Seçil Ofset, 2000.
• Veysî, Hâb-nâme-i Veysî. Hazırlayan Mustafa Altun. İstanbul: MTV Yayıncılık, 2011.
• Anderasyan, Hrand D. - Fahri Ç. Derin. “Çınar Vak‘ası (Eremya Çelebi Kömürcüyan’a Göre).” İstanbul Enstitüsü Dergisi 3 (1957), 57-83.
• Bekar, Cumhur. “Köprülü Mehmed Paşa’nın Osmanlı Tarih Yazımında Değişen Algısı.” Tarihyazımı 1 (2019), 62-78.
• Çalışır, M. Fatih. “A Virtuous Grand Vizier: Politics and Patronage in the Ottoman Empire during the Grand Vizierate of Fazıl Ahmed Pasha (1661-1676).” Georgetown Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, 2016.
• Çolak, Songül - Metin Aydar. “Savaş ve Propaganda: 1683 Viyana Kuşatması Üzerine Bir Değerlendirme.” Belleten 301 (2020), 1045-1096.
• Gülsoy, Ersin. Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670). İstanbul: Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2004.
• Gürbey, Hüsnü. Mahsuni Gül - Hakkı Taşğın. “Tekke ve Zaviyelerin Kapatılmasının Ardından Hacı Bektaş Veli Dergâhı’ndaki Eşyaların Durumu.” Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 101 (2022), 421-440.
• İlgürel, Mücteba. Abaza Hasan Paşa İsyanı: Hurûc ale’s-Sultân. İstanbul: Yeditepe Akademi, 2022.
• İnbaşı, Mehmet. Ukrayna’da Osmanlılar: Kamaniçe Seferi ve Organizasyonu (1672). İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2004.
• Karademir, Zafer. İmparatorluğun Açlıkla İmtihanı: Osmanlı Toplumunda Kıtlıklar (1560-1660). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2014.
• Kaya, Bayram Ali. “Veysî.” DİA 43 (2013), 76-77.
• Kolçak, Özgür. “… Cümle Palankaları Küffâr Aldı…”: 1663-64 Osmanlı-Habsburg Savaşında Dezenformasyon, Propaganda ve Siyasi İktidar.” Osmanlı Araştırmaları / The Journal of Ottoman Studies XLIII (2014), 165-192.
• Michels, Georg B. The Habsburg Empire under Siege: Ottoman Expansion and Hungarian Revolt in the Age of Grand Vizier Ahmed Köprülü (1661-76). Montreal: McGill-Queen’s University Press, 2021.
• Murphey, Rhoads. “Ottoman Historical Writing in the Seventeenth Century: A Survey of the General Developments of the Genre after the Reign of Ahmed I (1603-1617).” Archivum Ottomanicum 13 (1994), 277-312.
• Özcan, Abdülkadir. “Viyana Bozgununun Maddi ve Manevi Sebepleri: Dönemin Kısa Panoraması.” Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Uluslararası Sempozyumu (Merzifon-Amasya, 8-11 Haziran 2000). Ankara: Merzifon Vakfı Yayınları, 2001, 229-239.
• _____. Osmanlı’da Tarih Yazımı ve Kaynak Türleri. İstanbul: Kronik, 2020.
• Pantık, Ramazan. “Merzifonlu Kara Mustafa Paşa Vakıfları: Yönetimi, Kentsel Gelişime Katkıları ve İktisadi Yapısı.” Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Doktora Tezi, 2021.
• Parmaksızoğlu, İsmet. “Onyedinci Yüzyıl Rumeli Olayları ile İlgili Özel Tarihler ve Osekli İbrahim Efendinin Tarihçesi.” VIII. Türk Tarih Kongresi Ankara, 11-15 Ekim 1976: Kongreye Sunulan Bildiriler, 2. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1981, 1073-1094.
• Piterberg, Gabriel. Bir Osmanlı Trajedisi: Tarihyazımının Tarihle Oyunu. Çeviren Uygar Abacı. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Sperl, Karin. Martin Scheutz ve Arno Strohmeyer (Editör). Die Schlacht von Mogersdorf/St. Gotthard und der Friede von Eisenburg/Vasvár 1664. Rahmenbedingungen, Akteure, Auswirkungen und Rezeption eines europäischen Ereignisses, Eisenstadt: Burgenländische Landesarchiv, 2016.
• Şakul, Kahraman. Kamaniçe Kuşatması 1672. İstanbul: Timaş, 2021.
• _____. II. Viyana Kuşatması / Yedi Başlı Ejderin Fendi. İstanbul: Timaş, 2021.
• _____. Uyvar Kuşatması 1663. İstanbul: Timaş, 2021.
• _____. Çehrin Kuşatması 1678. İstanbul: Timaş, 2022.
• Şen, A. Tunç. “The Dream of a 17th Century Ottoman Intellectual: Veysi and His Habname.” Sabancı Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2008.
• Tezcan, Baki. The Second Ottoman Empire: Political and Social Transformation in the Early Modern World. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• ______. “From Veysî (d. 1628) to Üveysî (fl. ca. 1630): Ottoman Advice Literature and Its Discontents.” Reforming Early Modern Monarchies: The Castilian Arbitristas in Comparative European Perspectives. Hazırlayan Sina Rauschenbach ve Christian Windler. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2016, 141-156.
• Ünal, Mehmed Ali. “Evliya Çelebi’ye Göre Bir Osmanlı Veziri: Seydi Ahmed Paşa.” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10 (2011), 1-24.
• White, Sam. Osmanlı’da İsyan İklimi: Erken Modern Dönemde Celâli İsyanları. Çeviren Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Alfa, 2020.
• Yılmaz, Yasir. “The Road to Vienna: Habsburg and Ottoman Statecraft during the Time of Grand Vizier Kara Mustafa Paşa (1676-1683).” Purdue Üniversitesi Basılmamış Doktora Tezi, 2015.
• Yücel, Abubekir S. “İki Halifenin Bir Arada Bulunmaması ve Osmanlı Hükümdarı Sultan İbrahim’in Siyaseten Katli.” İslâmi Araştırmalar Dergisi 12/1 (1999), 40-57.