Yanlış Bilgiler ve Biliş İlişkisi: Suriyeli Mülteci Dezenformasyonuna Gelen Kullanıcı Yorumları Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2019, Sayı: 4, 286 - 301, 07.10.2019

Murat Uluk

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2019.4.75

Öz

Günümüzde sürekli maruz kalınan ve zihnimizde yer etmiş yanlış bilgiler; inanç, değer ve düşünce gibi zihinsel ögelerimizi etkilemekte; aksi kanıtlarla karşılaşıldığında ise ortaya bir çelişki çıkmaktadır. Söz konusu durum, insanların inançlarını pekiştirecek bilgileri araması ve aksi kanıtları görmezden gelmesi, inkâr etmesi veya onlara bahane bulmasıyla sonuçlanabilmektedir. Bu çalışma, bilişsel tutarlılık kuramları, bilişsel yanlılık ile geri tepme etkisi kavramlarının perspektifiyle bireylerin aksi kanıtlarla karşılaştıklarında tutarsızlığı sonlandırmak için nasıl bir söylem geliştirdiklerini ve/veya tutarsızlığı azaltmak için ne gibi yollar izlediğini araştırmayı amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, doğrulama platformu olan teyit.org’un analizini gerçekleştirdiği, Suriyeli mülteciler hakkında yanlış bilgilerden oluşan 28 haber derlemesinde yer alan kullanıcı yorumları incelenmiştir. Amaçsal örneklem yoluyla elde edilerek incelenen 15 yorumda bireylerin mevcut inanışlarını korumak ve çelişen kanıtları göz ardı etmek için karşı tarafı kötüleme, kanıtlara inanmamaya çalışma ve yetersiz bulma, konuyu bağlamdan uzaklaştırma, Suriyeli mültecilere farklı ithamlarda bulunma ve milliyetçi duyguları ön plana çıkarma davranışları sergiledikleri tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

dezenformasyon, bilişsel tutarlılık, bilişsel yanlılık, geri tepme etkisi, Suriyeli mülteciler

Kaynakça

• Acanerler, A. (17 Aralık 2018). “Suriyeli Mültecilerin Hastanelerde ‘Yasal Öncelikli Hasta’ Sayıldığı İddiası”. https://teyit.org/suriyeli-multecilerin-hastanelerde-yasal-oncelikli-hasta-sayildigi-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• Arabacı, A. O. (18 Ağustos 2017). “131 bin 746 Suriyeli’nin Üniversiteye Yerleştirildiği İddiası”. https://teyit.org/131-bin-746-suriyelinin-universiteye-yerlestirildigi-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• ------------------- (14 Kasım 2018a). “Adıyaman’da Atatürk Heykeline Saldırdığı Belirtilen Kişinin Suriyeli Olduğu İddiası”. https://teyit.org/adiyamanda-ataturk-heykeline-saldirdigi-belirtilen-kisinin-suriyeli-oldugu-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• ------------------- (25 Eylül 2018b). “Türkiye’de Son 6 Ayda 225 Bin Suriyelinin Doğum Yaptığı İddiası”. https://teyit.org/turkiyede-son-6-ayda-225-bin-suriyelinin-dogum-yaptigi-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• Aronson, E. ve Wilson, T. D. (2012). Sosyal Psikoloji. (O. Gündüz, çev.). İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Benson, B. (1 Eylül 2016). “Cognitive Bias Cheat Sheet”. https://medium.com/better-humans/cognitive-bias-cheat-sheet-55a472476b18. 20 Haziran 2019.
• Castells, M. (2016). İletişimin Gücü. (E. Kılıç, çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Çavuş, G. (9 Eylül 2017). “Suriye kökenli Muhammed Erdoğan’ın Bursa’dan Milletvekili Seçildiği İddiası”. https://teyit.org/suriye-kokenli-muhammed-erdoganin-bursadan-milletvekili-secildigi-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• Çavuş, G. (28 Haziran 2018). “İki Suriyelinin Bursa’da Bir Kadını Kaçırıp Tecavüz Ettiği İddiası”. https://teyit.org/iki-suriyelinin-bursada-bir-kadini-kacirip-tecavuz-ettigi-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• Ertürk, Y. D. (2017). Davranışlarımız ve Biz, Sosyal Psikoloji Bakışıyla Kalabalık İçinde Ben Olmak. İstanbul: Pozitif Yayınları.
• Festinger, L. A. (1957). A Theory of Cognitive Dissonance. ABD: Stanford University Press.
• Fine, C. (30 Temmuz 2011). “Biased But Brilliant”. https://www.nytimes.com/2011/07/31/opinion/sunday/biased-but-brilliant-science-embracespigheadedness.html. 5 Ağustos 2019.
• Göksel, İ. (2016). “Ekonomik Algı ve Gerçeklik”. E. İ. Keloğlu İşler (der.) Algı İllüzyon Gerçeklik. (187-213). Ankara: İmge Kitabevi.
• Kağıtçıbaşı, Ç. ve Cemalcılar, Z. (2014). Dünden Bugüne İnsan ve İnsanlar: Sosyal Psikolojiye Giriş. İstanbul: Evrim Kitap.
• Kakutani, M. (2018). Hakikatin Ölümü, Trump Çağında Yalancılık Sanatı. (C. Mizrahi,çev.). İstanbul: Doğan Kitap.
• Karadoğan Doruk, E. (2015). İknanın Sosyal Psikolojisi (Temel Kavramları ve Kuramlarıyla). İstanbul: Derin Yayınları.
• Keyes, R. (2017). Hakikat Sonrası Çağ: Günümüz Dünyasında Yalancılık ve Aldatma. (D. Özçetin, çev.). Ankara: DeliDolu Yayınları.
• Matthews, J. (17 Nisan 2019). “A Cognitive Scientist Explains Why Humans Are So Susceptible to Fake News and Misinformation”. https://www.niemanlab.org/2019/04/a-cognitive-scientist-explains-why-humans-are-so-susceptible-to-fake-news-and-misinformation. 25 Haziran 2019.
• Munday, R. ve Chandler, D. (2018). Medya ve İletişim Sözlüğü. (B. Taşdemir, çev.). Ankara: İletişim Yayınları.
• Nickerson, R. S. (1998). “Confirmation Bias: A Ubiquitous Phenomenon in Many Guises”. Review of General Psychology. 2(2). (175-220). doi: https://doi.org/10.1037/1089-2680.2.2.175.
• Nyhan, B. ve Reifler, J. (2010). “When Correction Fails: The Persistence of Political Misperception”. Political Behavior. 32(2). 303-330. doi: https://doi.org/10.1007/s11109-010-9112-2.
• Nyhan, B., Reifler, J., Richey, S., Freed, G. L. (2014). “Effective Messages in Vaccine Promotion: A Randomized Trial”. The American Academy of Pediatrics. 133(4). doi: https://doi.org/10.1007/s13312-014-0426-8.
• Özçetin, B. (2018). Kitle İletişim Kuramları-Kavramlar, Okullar, Modeller. Ankara: İletişim Yayınları.
• Özer, Ç. L. (9 Mart 2017). “Suriyeliler Maaşlarını Almak İçin PTT Önünde Kuyruğa Giriyor İddiası”. https://teyit.org/suriyeliler-maaslarini-almak-icin-ptt-onundekuyruga-giriyor-iddiasi. 8 Temmuz 2019.
• Silverman, C. (2015). Lies, Damn Lies and Viral Content. Tow Center for Digital Journalism.
• Teyit. (21 Eylül 2017). “Türkiye’de Yaşayan Suriyelilerle İlgili İnternette Yayılan 24 Yanlış Bilgi”. https://teyit.org/turkiyede-yasayan-suriyelilerle-ilgili-internette-yayilan-22-yanlis-bilgi. 8 Temmuz 2019.
• Yücel, E. ve Çizel, B. (2018). “Bilişsel Uyumsuzluk Teorisi Üzerine Kavramsal Bir İnceleme: Satın Alma Perspektifi”. Journal of Yaşar University. 13(50). 150-163. doi: 10.19168/jyasar.347996.