Kahramanmaraş Depremleri ve Habercilerin Deneyimleri: Haber Üretim Süreçlerinin Fiziksel, Teknik ve Etik Yönleri

Yıl 2024, Sayı: 14, 162 - 195, 28.10.2024

Pınar Torlak , Hacer Aker

https://doi.org/10.32739/etkilesim.2024.7.14.264

Öz

Son yıllarda teknolojik yeniliklerin sağladığı kolaylıkla televizyon haberciliği, olay yerini an be an canlı aktarma, havadan görüntüleme gibi teknik olanaklara kavuşmuştur. Ancak tüm bu teknolojik imkanlara rağmen doğal afetlerin yaşandığı ortamlarda, kriz anını haberci olarak yöneterek, ekranlar aracılığıyla haber almayı bekleyen kitleye aktarmak kritik öneme sahiptir. Çalışmanın temel amacı, insanların haber alma konusunda daha fazla bilgiye ihtiyaç duyduğu doğal afet dönemlerinde televizyon haberciliğinin pratiklerini değerlendirmektir. Kavramsal çerçevesini kriz ve afet haberciliğine ilişkin güncel tartışmaların oluşturduğu çalışma, afet durumlarında görev yapan habercilerin deneyimlerinin ele alınması bakımından alan yazındaki diğer çalışmalardan farklılaşmaktadır. Bu kapsamda yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılarak, ulusal televizyon kanallarının İstanbul ve Ankara’daki haber merkezleri ekiplerinden Kahramanmaraş depremleri kapsamında afet bölgesinde, afet yayınlarında görev yapan kameraman (n=9), muhabir (n=9) ve spikerlerden (n=9) veri elde edilmiştir. Elde edilen veriler kameraman, muhabir ve spikerler açısından kategorilendirilerek temalar üzerinden değerlendirilmiştir. Genel cepheden açığa çıkan sonuç, afet bölgesinde fiziki ve teknik zorlukların habercilerin çalışma koşullarını etkilediği ve haber üretim süreçlerine olumsuz yansıdığı yönündedir. Çalışmada ayrıca, medya kurumlarının yayın politikası, reyting kaygısı, -bilerek ya da istemsizce de olsa- duygu kontrolünün sağlanamaması ve habercilik refleksi gibi nedenler ile meslek etik kurallarının ihlal edildiği sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kriz haberciliği, afet haberciliği, televizyon haberciliği, 6 Şubat Kahramanmaraş depremleri.

Etik Beyan

T.C. Selçuk Üniversitesi İletişim Fakültesi Bilimsel Etik Değerlendirme Kurulu’nun 31/05/2023 tarih ve 2023/ 14 sayılı etik kurul onayı mevcuttur.

Destekleyen Kurum

Herhangi bir kurum/kuruluştan destek alınmamıştır.

Teşekkür

Yoğun çalışma saatlerine rağmen vakit ayırarak, araştırmaya katkı sunan aşağıda isimleri yer alan muhabir, kameraman ve spikerlere teşekkür ederiz. ATV /A Haber: Betül Bilsel, Aytekin Polatel, Cem Öğretir. CNN Türk/KANAL D: Fulya Öztürk, Halil Kahraman, Göksu Öngören Özgür. Fox TV: Kemal Aktaş, Berkcan Tuğu, İlker Karagöz. Haber Global: Hasan Uylaş, Aydın Korkmaz, Gözde Şeker. Haber Türk/Show TV: Tuğba Södekoğlu, Adem Gümüş, Mehmet Akif Ersoy. KRT TV: Mevsim Altay, Furkan Erdem, Seçil Özer. NTV/Star TV: Yağız Şenkal, İbrahim Ateşoğlu, Seda Öğretir. TRT Haber: Emre Yüncü, Mikail Sevinç, Mustafa Ustanıl. TV 100: Gülnur Saydam, Yetkin Torlak, Ece Üner.

Kahramanmaraş Earthquakes and Reporters' Experiences: Physical, Technical and Ethical Aspects of News Production Processes

Öz

In recent years, with the convenience provided by technological innovations, television journalism has gained technical opportunities such as live transmission of the crime scene moment by moment and aerial imaging. However, despite all these technological opportunities, in environments where natural disasters occur, it is critical to manage the moment of crisis as a messenger and convey it to the audience waiting to receive news through screens. The main purpose of the study is to evaluate the practices of television journalism in times of natural disasters when people need more information about receiving news. The study, whose conceptual framework is formed by current discussions on crisis and disaster journalism, differs from other studies in the literature in terms of addressing the experiences of reporters working in disaster situations. In this context, using the semi-structured interview technique, data was obtained from the news center teams of national television channels in Istanbul and Ankara, cameramen, reporters and announcers working in disaster broadcasts in the disaster area within the scope of the Kahramanmaraş earthquakes. The data obtained was categorized in terms of cameramen (n=9), reporters (n=9), and announcers (n=9), and evaluated through themes. The general conclusion is that the physical and technical difficulties in the disaster zone affect the working conditions of the journalists and have a negative impact on news production processes. The study also concluded that professional ethical rules were violated due to reasons such as the broadcasting policy of media organisations, rating concerns, inability to control emotions - whether intentionally or unintentionally - and journalistic reflexes.

Anahtar Kelimeler

Crisis journalism, disaster journalism, television journalism, February 6 Kahramanmaraş earthquakes.

Kaynakça

• Afet Haberciliği Kılavuzu (2023). Afet haberciliği kılavuzu. 25 Ocak 2024, http://www.ilef.ankara.edu.tr/2023/07/26/afet-haberciligi-kilavuzu/.
• Afet Haberciliği Rehberi (2023). Afet haberciliği rehberi. 22 Aralık 2023, https://medyaokuryazari.org/wpcontent/uploads/2023/02/Afet_Haberciligi_Rehberi.pdf.
• Aker, H. (2010). Televizyon haberciliğinde anchor’’ların kullandıkları beden dilinin izleyicinin kanal tercihi üzerine etkisi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ------------ (2022). İletişim çağında dijital jokerler: troller, trol avcıları, kurbanlar. Şimşek, S. & Akyüz, (Ed.), içinde İletişim fark yaratır (ss. 31-42). Eğitim Yayınevi.
• Aktaş, K. (2023). Fox TV muhabiri Kemal Aktaş ile yapılan derinlemesine görüşme, 7 Temmuz 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Altay, M. (2023). KRT muhabiri Mevsim Altay ile yapılan derinlemesine görüşme, 24 Temmuz 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Anis, E. Z. (2022). The visual representation of natural and human-made disasters in Indonesian newspapers (Doktora tezi). The University of Western Australia.
• Arga, H. (2023). 6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinde çocukların yaşadıkları ve ebeveynlerinde tanık olduğu duygu durumları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 68, 213-248.
• Asa, A. N., & Doğan G. M. (2023). Afetler ve haberin ötekileştiren dili: 6 Şubat Kahramanmaraş Depremleri örneği. İletişim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 3(2), 280-300.
• Aslantaş, M. (2023). Geleneksel medyadan sosyal medyaya afet iletişimi, toplum ve afet ilişkisi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 32(2), 776-789.
• Ata, F. (2023). Afet haberciliği: Kahramanmaraş merkezli depremler sürecinde sosyal medyaya yönelik bir değerlendirme. TRT Akademi, 8(18), 606-629.
• Atalay, G. E., & Pehlivan, B. M. (2023). Aestheticizing the pain: a critical analysis of media representation of earthquake victim children in Turkey. Sociology Lens, 36(4), 1-15.
• Ateşoğlu, İ. (2023). NTV kameramanı İbrahim Ateşoğlu ile yapılan derinlemesine görüşme, 28 Eylül 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Avşar, Z., Zararsız, Ö. F., & Ayaşlıoğlu, E. (2023). Afet, acil durum ve kriz anlarında iletişim. T.C. İçişleri Bakanlığı İç Güvenlik Stratejileri Dairesi Başkanlığı.
• Ayan, V. M., & Keten, E. T. (2023). Medyanın yapısal sorunları bağlamında afet haberciliği: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş deprem haberlerinin gazetelerde çerçevelenmesi. Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, 2(2), 116-132.
• Basmacı, G. (2023). Use of children’s photos in natural disaster news: the example of Kahramanmaraş Earthquake. International Journal of Social and Humanities Sciences, 7(3), 135-148.
• Bilsel, B. (2023). ATV muhabiri Betül Bilsel ilse yapılan derinlemesine görüşme, 21 Mayıs 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Bolat, A. G. (2023). Afet döneminde medyada özdenetim ve özdenetim uygulamaları. Yeni Medya Elektronik Dergisi, 7(3), 175-197.
• Budak, E. (2023). Türk medyasının depremle imtihanı: Kahramanmaraş depremini afet haberciliği üzerinden değerlendirmek. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(2), 1087-1113.
• Coşkun, A. (2023). Sosyal medyada yalan haberle mücadele: Kahramanmaraş Deprem haberlerinin teyit.org üzerinden incelenmesi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(2), 1151-1181.
• Çerçi, Ü. Ö., Canöz, N., & Canöz, K. (2023). Kriz ortamında yapılan sosyal sorumluluk çalışmalarının kurumsal kabule etkisi: 6 Şubat 2023 depremi üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 26(2), 328-344.
• Çetin Aydın, G., & Aytaç, S. (2023). Depremin dezavantajlı gruplardan biri olan depremzede kadınlar üzerindeki psiko-sosyal etkisi: nitel bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(3), 2195-2218.
• Darga, H. (2023). 6 Şubat Kahramanmaraş depremlerinde çocukların yaşadıkları ve ebeveynlerinde tanık olduğu duygu durumları. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 68, 213-248.
• Demir, Z. (2023). Feeling the pain yet keeping hoping: emotion and discourse ın crisis journalism. Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi, 7(2), 391-411.
• Doğanay, S. (2023). Depremzedelerin hayatı anlamlandırma ve yas süreçlerinde dinin rolü: Nitel bir araştırma. ULUM, 6(Özel Sayı), 157-190.
• Duruel, M. (2023). Afetlerde göçmen olmak: 6 Şubat Depremi Hatay örneği. Mukaddime, 14(2), 227-255.
• Duygu, H. H. (2023). Kahramanmaraş Depremlerinin ana haber bültenlerinde gündem belirleme kuramı bağlamında incelenmesi: Atv-Fox Tv örneği. İletişim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 3(2), 249-263.
• Dündar, H. Ç. (2023). 6 Şubat Kahramanmaraş Depremlerinin iş dünyasına etkileri. Çevre Şehir ve İklim Dergisi, 2(4), 262-281.
• Eldem Anar, Ü. İ. (2021). Sosyal medya ortamında yer alan afet haberlerinde etkileşim; İzmir depremi örneği. Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 11(3), 1129-1147.
• Englund L., Bergh Johannesson K., & Arnberg F. K. (2023). Reporting under extremeconditions: journalists’’ experience of disaster coverage. Frontiers in Communication, 8.
• Erdem, F. (2023). KRT kameramanı Furkan Erdem ile yapılan derinlemesine görüşme, 24 Temmuz 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Erdoğan, İ. (2006). Türkiye’de ulusal ve yerel gazetelerin habercilik anlayışları: Deprem haberlerinin karşılaştırmalı analizi. Selçuk İletişim, 4(3), 51-64.
• Erdoğan, M., & Kaya, S. (2023). Haberde söylem farklılıkları: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş depremleri haberleri üzerine bir analiz. Afet ve Risk Dergisi, 6(3), 1074-1096.
• Ersoy, M. A. (2023). Haber Türk spikeri Mehmet Akif Ersoy ile yapılan derinlemesine görüşme, 26 Haziran 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Gümüş, A. (2023). Haber Türk kameramanı Adem Gümüş ile yapılan derinlemesine görüşme, 13 Mart 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara
• Houston, Brian. J. Schraedley, M. K., Worley, M. E., Reed, K., & Saidi, J. (2019). “Disaster journalism: Fostering citizen and community disaster mitigation, preparedness, response, recovery, and resilience across the disaster cycle”, Disasters, 43(3), 591-611.
• İletişim Başkanlığı. (2023). Haberin merkezinden notlar. Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı.
• İrvan, S. (2018). Gazetecilik etiği üzerine. Etkileşim, 2, 188-197.
• ---------- (2020). “Önleyici gazeteciliğe ihtiyaç var”. https://t24.com.tr/yazarlar/suleyman-irvan/onleyici-gazetecilige-ihtiyac-var,25845 adresinden erişilmiştir.
• ---------- (2022). Gazetecilik etiği: Zor ama mümkün. 28 Ocak 2024 tarihinde https://cgd.org.tr/cagdas-dergi/cagdas-dergi-yazilar/2022/04/13/gazetecilik-etigi-zor-ama-mumkun-cagdas-dergi-4/ adresinden erişilmiştir.
• Kahraman, H. (2023). CNN Türk kameramanı Halil Kahraman ile yapılan derinlemesine görüşme, 20 Haziran 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Karagöz, İ. (2023). Fox TV spikeri İlker Karagöz ile yapılan derinlemesine görüşme, 10 Ekim 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Koç Akgül, S. (2017). Olağanüstü durumlar, iletişim ve habercilik yaklaşımları. TRT Akademi, 2(3), 6-47.
• Koç, S. (2006). “1923-2000 yılları arasında Türkiye’de yaşanan doğal afetlere ilişkin Türk basınında haber yapılanması ve afet söylemleri”, Kocaeli Üniversitesi İletişim Fakültesi Araştırma Dergisi, 8, 84-115.
• Korkmaz, A. (2023). Haber Global kameramanı Aydın Korkmaz ile yapılan derinlemesine görüşme, 10 Mart 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara
• Korkmaz, K. (2023). Türkiye’de yaşanan 6 Şubat depremleri ve Türk Devletleri Teşkilatı. TÜRKAV Kamu Yönetimi Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 3(4), 161-176.
• Kütükoğlu, E. (2021). Afet gazeteciliğine gündem belirme kuramı ve İzmir depremi haberlerinden bakış. Uluslararası Medya ve İletişim Araştırmaları Hakemli Dergisi, 4(2), 211-233.
• Maden, S. (2023). 6 Şubat 2023’’te Kahramanmaraş’ta yaşanan depremler ekseninde Türkiye’de deprem haberciliğine bakış: Prof. Dr. Süleyman İrvan ile söyleşi. Etkileşim, 11, 406-420.
• Nalbantoğlu, S. (2018). Bir temel hak olarak unutulma hakkı. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 35, 583-605.
• NTV, (2023, 13 Mart). Depremde ailesini kaybetti, kızının sesli mesajlarıyla yıkıldı. NTV. 23.04.2023 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=U_sZTSpQnjs adresinden erişilmiştir.
• Öğretir, C. (2023). ATV spikeri Cem Öğretir ile yapılan derinlemesine görüşme, 5 Eylül 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Öğretir, S. (2023). NTV spikeri Seda Öğretir ile yapılan derinlemesine görüşme, 9 Ekim 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Öngören Özgür, G. (2023). CNN Türk spikeri Göksu Öngören Özgür ile yapılan derinlemesine görüşme, 8 Ekim 2023. Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Özer, S. (2023). KRT spikeri Seçil Özer ile yapılan derinlemesine görüşme, 29 Eylül 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Öztürk F. (2023). CNN Türk Muhabiri Fulya Öztürk ile yapılan derinlemesine görüşme, 20 Haziran 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Özdemir, M., & Maral, T. (2023). ‘Hürriyet’, ‘Sabah’ ve ‘Cumhuriyet’ gazetelerinin Kahramanmaraş Depremi sonrasında bilişsel yapı bağlamında karşılaştırılması. Etkileşim, 12, 190215.
• Özer, Ö. (2020). Kamu yararı haberciliği: İntihar haberleri üzerine analitik bir çalışma. Etkileşim, 5, 72-83.
• Polatel, A. (2023). ATV kameramanı Aytekin Polatel ile yapılan derinlemesine görüşme, 13 Mart 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Salik Ata, N. (2023). Kahramanmaraş merkezli 6 Şubat depremlerinin kriz yönetimi bağlamında değerlendirilmesi. Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 7(Özel Sayı), 59-77.
• Sancı, D. (2023). Kriz haberciliği bağlamında deprem haberlerinin incelenmesi: 2020 İzmir depremi örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Saydam. G, (2023). TV 100 muhabiri Gülnur Saydam ile yapılan derinlemesine görüşme, 17 Mayıs 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Serçelik, H., & Kasımoğlu, S. (2022). Yeni medyada etik ihlaller: İzmir depremi örneği. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Sanat Araştırmaları, 1(1), 128-141.
• Sevinç, M. (2023). TRT Haber kameramanı Mikail Sevinç ile yapılan derinlemesine görüşme, 18 Mayıs 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Sine, N. R., & Soylu, B. (2023). Doğal afet haberlerinin medyada sunumu: 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş Depremleri örneği. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 44-57.
• Sreedharan, C., Thorsen, E., & Sharma, N. (2019). Disaster Journalism: Building media resilience in Nepal. Bournemouth University in association with UNESCO Kathmandu.
• Södekoğlu, T. (2023). Show TV muhabiri Tuğba Södekoğlu ile yapılan derinlemesine görüşme, 18 Temmuz 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Şeker, G. (2023). Haber Global spikeri Gözde Şeker ile yapılan derinlemesine görüşme, 21 Kasım 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Şenkal, Y. (2023). NTV muhabiri Yağız Şenkal ile yapılan derinlemesine görüşme, 29 Haziran 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Temiztürk, H. (2012). Türk medyasında “olağandışı”nın haberleştirilmesine etik bağlamda eleştirel bir yaklaşım. Atatürk İletişim Dergisi, 3, 39-54.
• Torlak, Y. (2023). TV 100 kameramanı Yetkin Torlak ile yapılan derinlemesine görüşme, 18 Nisan 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Tuğu, B. (2023). Fox TV kameramanı Berkcan Tuğu ile yapılan derinlemesine görüşme, 30 Temmuz 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Usta, E. & ve Yükseler, M. (2021). Afetlerde sosyal medya kullanımı ve etik ikilemler: İzmir Seferihisar depremi örneği. Afet ve Risk Dergisi, 4(2), 249-269.
• Ustanıl, M. (2023). TRT Haber spikeri Mustafa Ustanıl ile yapılan derinlemesine görüşme, 18 Mayıs 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Uylaş, H. (2023). Haber Global muhabiri Hasan Uylaş ile yapılan derinlemesine görüşme, 21 Mayıs 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.
• Üner, E. (2023). TV 100 spikeri Ece Üner ile yapılan derinlemesine görüşme, 29 Eylül 2023, Röp.: Pınar Torlak, İstanbul.
• Vural, A. M., Boztepe Taşkıran, H., Türkoğlu, S., Sarı, M., Maral, T., Keskin, R. K., Koparan, E., Yüncüoğlu, B., Gülnar, Şahin, H., Ünlü, T., & M., Ağca, M. E. (2022). İnternet gazetelerinde depremin haberleştirilmesi: Türkiye’nin en çok ziyaret edilen haber sitelerinde deprem içerikli haberlerin risk iletişimi bağlamında analizi. Yeni Medya, 13, 25-54.
• Yılmaz, S. (2019). Afet içerikli haberlerin afetlere karşı toplumsal kapasite geliştirmeye etkisi. Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(2), 257-271.
• Yüncü, E. (2023). TRT Haber muhabiri Emre Yüncü ile yapılan derinlemesine görüşme, 18 Mayıs 2023, Röp.: Pınar Torlak, Ankara.