Fahreddin Râzî ve İbn Arabî'de Tanrı'yı Bilmenin İmkân ve Yöntemi: - Keşf mi? Nazar ve İstidlal mi?-

Yıl 2014, Sayı: 22, 169 - 188, 01.12.2014

Muammer İskenderoğlu*

Öz

İnsan Tanrı’yı bilebilir mi, bilebilir ise hangi yolla bilebilir sorusu İslam geleneğinin önemli tartışma konularından biridir. Bu makalede Fahreddin Râzî ve İbn Arabî’nin bu meseleye yaklaşımları inceleniyor ve şu sorular bağlamında iki düşünürün yaklaşımları karşılaştırılıyor: İnsan Tanrı’yı bilebilir mi, bilebilirse bu bilgi Tanrı’nın varlığı, mahiyeti ve sıfatlarından hangilerini kapsıyor? İnsan bu alanda kesin bilgiye ulaşabilir mi, yoksa sadece en muhtemel görüşle mi yetinmek zorundadır? Tanrı’nın bilgisine hangi yolla ulaşılabilir? Hem Fahreddin Râzî, hem de İbn Arabî Tanrı’nın bilgisine götüren iki yol olduğunu savunur: Keşf ile nazar ve istidlal. Onlara göre Tanrı’nın mahiyeti bilinemez, fakat varlığı ve sıfatları bilinebilir. Bununla birlikte İbn Arabî akli yolun yetersizliğine vurgu yapıp keşfi ön plana çıkarırken Fahreddin Râzî keşfin insanı yanlışlığa sürükleyebileceğini, dolayısıyla onun akıl ile kontrol edilmesi gerektiğini savunur

Anahtar Kelimeler

Fahreddin Râzî, İbn Arabî, Tanrı bilgisi, Keşf, Nazar ve İstidlal

Kaynakça

• Abrahamov, Binyamin, ‘Faهr al-Dīn al- Rāzī on the Knowability of God’s Essence and Attributes’, Arabica, 49/2, 2002.
• Almond, Ian, ‘The Shackles of Reason: Sufi/Deconstructive Opposition to Rational Thought’, Philosophy East & West, 53/1, 2003.
• Aristotle, Metaphysic, tr. W. D. Ross, in Complete Works of Aristotle, ed. R.M. Hutchins, Great Books of the Western World., vol. 8, Chicago: Enc. Britannica, Inc., 1952.
• Bashier, Salman H., Ibn al-‘Arabī’s Barzakh: The Concept of the Limit and the Relation- ship between God and the World, Albany: State University of New York Press, 2004.
• Chittick, William C., The Sufi Path of Knowledge: Ibn al-‘Arabī’s Metaphysics of Imagi- nation. Albany: State University of New York Press, 1989.
• Demirli, Ekrem, Sadreddin Konevî’de Bilgi ve Varlık, İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
• Gazzâlî, Ebû ـâmid, El-Munkız mine’d-ةalâl, Mecmû‘at resâili’l-İmâm el-Gazzâlî içinde, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
• İbn Arabî, El-Fütûفâtü’l-mekkiyye, 4 cilt., Beirut, t. y. Türkçe çeviri Fütûhât-ı Mekkiyye, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• İbn Sînâ, Eş-Şifâ, El-İlâhiyât, ed. G. Anawâtî and S. Zâyed, Kum: Mektebetü A. Marƍaşî, 1984.
• Ibn Sînâ, Necât, ed. A. ƍAmayra, 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İbn Sînâ, El-İşârât ve’t-tenbîhât, Kum: Neşru’l-Belâğa, 1996.
• Konevî, پadreddîn, Miftâhu’l-gayb, Hamza Fenârî’nin şerhi Miٿbâفu’l-üns ile, ed. M. Hâcevî, Tahran: İntişârât-ı Mevlâ, 1388/2009.
• Konevî, پadreddîn, Te’vîlu Sûreti’l-Fâtiha, Dekkan: Dairat Ma‘ârif al-Nizâmiyya, 1310/1893.
• Macit, Muhittin, İbn Sînâ’da Metafizik ve Meşşâî Gelenek, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2012.
• McGinnis, Jon, Avicenna, Great Medieval Thinkers, New York: Oxford University Press, 2010.
• Muammer İskenderoğlu, ‘Fahreddin er-Râzî’de İsbâtı Vâcib ve Tanrı-Âlem İlişkisi’, Fahreddin er-Râzî, eds. Ömer Türker & Osman Demir, İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Râzî, Fahreddin, El-Meډâlibu’l-‘âliye mine’l-‘ilmi’l-ilâhî, 9 cilt., ed., A. H. es-Sekkâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Arabî, 1987.
• Râzî, Fahreddin, Mefâtîhu’l-gayb, Beyrut: Dâru İhyâ’i Turâsi’l-‘Arabî, 1999.
• Türker, Ömer, İbn Sînâ Felsefesinde Metafizik Bilginin İmkânı Sorunu, İstanbul: İSAM, 2010.