The Relationship Between Reason-Religious Text in Thought of al-Mutakallimîn: The Case of al-Ghazali

Yıl 2019, Sayı: 31, 59 - 76, 30.04.2019

Yusuf Eşit

Öz

The Relationship between reason and religious text has engaged the agenda of
the philosophers, mutakallımîn and fukahâ for a long time. As a source of judgment, the
place of reason in understanding of religious texts and in contradiction of religious texts
discussed by Fukahâ. In addition, this relationship has shown itself in discussion Ra'ihadith and religious text-qıyas. Each school has identified the relationship between reason
and religious text within the framework of its functions. al-Ghazali, who considered logic
as a criterion for all sciences and criticized their methods by finding the inadequacies of
theologians, considered it necessary to benefit from the Aristotle logic, is one of the
theologians. al-Ghazali deals with the sciences of theology and usûl in the framework of
the logic makes the important his thought of the relationship between reason and religious
text. On the other hand, the understanding of al-Ghazali, which claimed to hampered the
development of philosophy, and make the reason dysfunctional, makes this work more
valuable. As alleged in the study, al-Gazzali did not make the reason dysfunctional; It was
concluded that he wanted to establish a balance between the reason and the religious text
as his predecessors such as Shafi and Ash'ari have done. This study is about Gazzali's
understanding of the relationship between reason and religious text and the channels that
feed his understanding on this issue. 

Anahtar Kelimeler

Fıqh, Islamic Jurisprudence, al-Ghazali, Reason, Religious Text

Kelamcı Usulcülerin Usûl Düşüncesinde Akıl-Nakil İlişkisi: Gazzâlî Örneği

Öz

Akıl nakil ilişkisi öteden beri filozof, kelamcı ve usulcülerin gündemini meşgul etmiş bir konudur. Bir hüküm kaynağı olarak, nasların anlaşılmasında ve naslar arası teâruzda aklın yeri, usulcülerin işlediği ve tartıştığı konulardandır. Bunun yanında bu ilişki reyhadis ve kıyas-nas geriliminde de kendisini göstermiştir. Her ekol kendi anlayışına göre akla yüklediği işlevler çerçevesinde akıl ile nakil arasındaki ilişkiyi belirlemiştir. Mantık ilmini bütün ilimler için ölçüt olarak kabul eden ve kelamcıların istidlallerini yetersiz bularak onların yöntemlerini eleştiren ve Aristo mantığından istifade etmeyi gerekli gören Gazzâlî de mezkûr mesele üzerinde önemle duran usulcülerdendir. Gazzâlî’nin, kelâm ve usul ilimlerini de mantık ilmi çerçevesinde ele alması onun akıl ile nakil arasındaki ilişkiye dair anlayışını önemli kılmaktadır. Diğer taraftan felsefeyi donuklaştırdığı, aklı işlevsiz kıldığı iddia edilen Gazzâlî’nin bu konudaki anlayışı bu çalışmayı daha değerli hale getirmektedir. Çalışmada iddia edildiği gibi Gazzâlî’nin aklı işlevsiz kılmadığı; selefleri Şâfiî ve Eş‘arîler gibi akıl-nakil arasında bir denge kurmak istediği sonucuna varılmıştır. Bu çalışma Gazzâlî’nin akıl nakil ilişkisi hakkındaki anlayışına ve onun bu konudaki anlayışını besleyen kanallara dairdir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Usûl-i Fıkıh, Gazzâlî, Akıl, Nakil

Kaynakça

• Amidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kasım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî, el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm, thk. Abdürrezak Afifî, Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmi, [t.y.].
• Apaydın, H.Yunus, “Te’vil”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 2012, XLI, 28-31.
• Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed el-Basrî, et-Takrîb ve’l-İrşâd (esSağîr), thk. Abdülhamîd b. Ali Ebû Zenîd, [y.y.] : Müessesetü’r-Risâle,1993.
• Bayrakdar, Mehmet, “Gazâlî: Kimdir ve Nedir?”, Vefatının 900. Yılı Anısına Büyük Mütefekkir Gazâlî, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî, el-Burhân, thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyde, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 1997.
• Deveci, Melek, Gazzâlî’nin Düşünce Sisteminde Aklın Yeri, Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2007, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Eşit, Davut, Şâfi‘î Fıkıh Usûlünün Gelişimi, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Eşit, Yusuf, “Bir Muhaddîsin Gözüyle Fıkıh ve Fakîh”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmaları Dergisi, 2018, X, s. 1653-1668.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed, el-Mustasfâ, thk. Muhammed Abdüsselam Abdüşşafî, y.y: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• a.mlf., Kânûnü’t-Te’vil (Mecmûatü Resâili'l-İmâmi'l-Gazâlî içinde), thk. İbrahim Emin Muhammed, Mısır/Kâhire: el-Mektebetü’t-Tevfîkîyye, [t.y.].
• a.mlf., İslam Hukukunda Deliller ve yorum Metodolojisi, çev. H. Yunus Apaydın, Kayseri: Rey Yayıncılık, 1994.
• a.mlf., İhyâu ‘ulûmi’d-dîn, Beyrut : Dârü’l-Ma‘rife, [t.y.].
• a.mlf., Mi‘yârü’l-İlim, thk. Süleyman Dünya, Mısır: Dârü’l-Ma‘rife, 1961.
• a.mlf., el-Menhûl, thk. Muhammed Hasan Heyto, Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1419/1998.
• Haffâf, Ebû Bek Ahmed b. Ömer, el-Aksâm ve’l-Hiṣâl, Dublin, Chester Beatty Library, nr: 5115.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit b. Ahmed b. Mehdî, el-Fakîh ve’lMütefakkîh, thk. Ebû Abdirrahman Adil b. Yusuf, Suud: Dârü İbni’l-Cevzî, 1996.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî erRüveyfiî, Lisânü’l-Arab, 3. Baskı, Beyrut: Dârü’s-Sadr, h. 1314.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, el-Hâvi’l-Kebîr fi Fıkhi Mezhebi’lİmâmi’ş-Şâfiî, thk. Ali Muhammed Maavvad-Adil Ahmed Abdü’l-Mevcud, Beyrut: Dârü'l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî, Kavâtiü’l-Edille fi’l-Usûl, thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmaîl eş-Şâfiî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418/1997.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, er-Risâle, thk. Ahmed Şâkir, Mısır: Mektebetü’l-Halebî, 1358/1940.
• a.mlf., el-Ümm, Beyrut: Dârü’l-Marife, 1410/1990.
• Şâtıbî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî, el-Muvâfakât, Ebû ‘Ubeyde Meşhûr b. Hasan Âl Selmân, [y.y.] : Dâru İbni ‘Avfân, 1417/1997.
• Şimşek, Murat, “İlimler Tasnifi açısından Fıkıh ve Usûlü”, Bakı Devlet Üniversitesi İlahiyyat Fakültesi’nin Elmi Mecmuasi, XIX, Haziran, 2013.
• Şirbînî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kahirî. Muğni’l-Muhtâc ila Ma‘rifeti Me‘anî’l-Elfâzi’l-Minhâc, Beyrut: Dârü’l-Marife, 1997.
• a.mlf., el-İknâ‘ fî Halli Elfâzi Ebî Şüca‘, Beyrut : Dârü’l-Fikr, [t.y.].
• Yıldız, Mustafa, “Gazzâlî’ye göre Akıl ve Dinî Bilgi Kaynağı Olarak Aklın Önemi”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2014, III, S. 4, s. 14-28.