İmâm Buhârî’nin Nasslar Arası Teâruzu Giderme Yöntemi

Yıl 2019, Sayı: 31, 99 - 116, 30.04.2019

Hamit Sevgili

Öz

Kuvvet açısından birbirine denk nassların teâruzu, Sahâbe dönemi ile birlikte bir
problem olarak tezahür etmiştir. Tikel örnekler üzerinde çözülmeye çalışılan bu problem
için, fıkıh usulü ilminin gelişimi ile birlikte sistematik çözüm yöntemleri ortaya
konulmuştur. Teâruz, genel olarak cem’/tevfîk, tercih, nesih ve tesâkut yöntemleri ile
çözülmeye çalışılmakla birlikte, hiyerarşik açıdan nasıl bir sıralamanın esas alınması
gerektiği konusunda üç farklı görüş ortaya konulmuştur. Hanefi usûlcülerin temsil ettiği
birinci görüş, nesih, tercîh, cem’/tevfîk ve tesâkut şeklindeki sıralamayı esas alırken,
Çoğunluğu oluşturan usûlcüler cem’/tevfîk, tercih, nesih ve tesâkut şeklindeki sıralamayı,
hadisçiler ve diğer bazı usulcüler ise cumhurdan farklı olarak neshi tercihe
öncelemişlerdir.
Yazdığı el-Câmi’u’s-Sahîh adlı eseri ile hadis kaynakları arasında birinci sırada yer alma
payesine sahip olan ve bu eserinde oluşturduğu bâb başlıkları ile fıkhi görüşlerini ortaya
koyan İmâm Buhârî de, nasslar arasında teâruzu gidermede belli bir yöntem ve hiyerarşi
takip etmiştir. Bu makalemizde müteârız delillerin çözümü konusunda Buhârî’nin takip
ettiği yöntem ve hiyerarşi tespit edilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Buhârî, Teâruz, Tercîh

Imam Bukhari's Method of Elimination of Contradiction Between the Nuṣūṣ

Öz

The contrast between equivalent Islamic sacred texts have occurred as a problem
with the period of the companions of Messenger Muhammad. For this problem, which has
been tried to be solved on specific examples, systematic solution methods have been
introduced with the development of the fiqh methodology. Generally, it has been tried to
be solved as cem’ / tevfîk, tercih, nesih and tesâkut, but three different thoughts have been
put forward as to how the hierarchical order should be taken as a basis. The first thought,
which is represented by Hanefi methodologists, is based on the order formed as nesih,
tercîh, cem’/ tevfîk and tesâkut, while cumhûr is based on the order formed as cem’/ tevfîk, tercih, nesih and tesâkut. The traditionists and some methodologists preference nesh to
tercih unlike the majority.
Imam Bukhari, who takes the first place among the hadith sources with his work -elCâmi’u’s-Sahîh- and who also puts forward his fiqh views by forming his bâb titles in this
work, followed a certain method and hierarchy to resolve the contrast among the İslamic
sacred texts. In this article, it is tried to define the method and hierarchy followed by
Bukhari about the interpretation of contradictory proofs.

Anahtar Kelimeler

Bukhari, Contradiction, Choice

Kaynakça

• Aynî, Bedreddîn Ebû Muhammed b. Ahmed, ‘Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-XXV, Thk. Abdullâh Mahmûd Muhammed ‘Umer, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1421/2001.
• Beyhakî, Ebû Bekr, Ahmed b. El-Huseyn b. Alî, es-Sünenu’s-Sağîr I-IV, Câmiatu’d-Dirâsâti’lİslâmiyye, Karaçi (Pakistan) 1410/1989.
• Beydâvî, Nâsiruddîn Abdullâh b. Umer, Minhâcu’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl, Dâr İbn Hazm, Beyrut 1429/2008.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm b. El-Muğîre, el-Câmiu’l-Müsnedu’s-Sahîhu’lMuhtasar min Umûri Resûliillâh (s.a.s.) ve Sünenihi ve Eyyâmih I-IX, thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır, Dâru Tavki’n-Necât 1422.
• Cessâs, Ahmed b. Alî er-Râzî, el-Fusûl fi’l-usûl I-IV, thk. Acîl Câsim en-Neşmî, Vizâretu’lEvkâf Ve’ş-Şu’ûni’l-İslâmiyye, Kuveyt 1408/1988.
• Cürcânî, Alî b. Muhammed, Mu’cemu’t-Ta’rîfât, Dâru’l-Fadîle, Kahire [t.y.].
• Çakan, İsmail Lütfi, Hadislerde Görülen İhtilaflar ve Çözüm Yolları, İfav, İstanbul 2013.
• Demir, Osman, Tevakkuf, DİA, TDV, Ankara 2011. Ebû Fâris, Muhammed Abdulkâdir, Fıkhu’l-İmâmi’l-Buhârî I-II, Dâru’l-Furkân, Umman 1409/1989.
• Ensârî, Şeyhu’l-İslâm Ebû Yahyâ Zekeriyyâ, Minhatu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî I-X, thk. Süleymân b. Derî’ el-Âzimî, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad 1426/2005.
• Fîrûzâbâdî, Mecduddîn Muhammed b. Ya’kûb, el-Kâmûsu’l-Muhît, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut 1426/2005.
• Gazzâlî, Muhammed b. Muhammed el-Mustasfâ min İlmi’l-Usûl I-IV, thk. Hamza b. Züheyr Hâfız, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1413.
• Hâşimî, Abdulhakk, Lübbu’l-Lubâb fi’t-Terâcim ve’l-Ebvâb I-V, Dâru’n-Nevâdir, Lübnan 1432/2011.
• Hudarî, eş-Şeyh Muhammed, Usûlü’l-Fıkh, Dâru’l-Hadîs, Kahire [t.y.].
• İbn Battâl, Ebu’l-Hüseyn Alî b. Halef b. Abdulmelik, Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-X, Mektebetu’rRüşd, Riyâd [t.y.].
• İbn Cüzeyy el-Mâlikî, Muhammed b. Ahmed, Takrîbu’l-Vusûl ilâ İlmi’l-Usûl, [y.y.], Medine 1423/2002.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Alî, Hedyu’s-Sârî Mukaddimetu Fethi’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’lBuhârî, thk. Abdulkâdir Şeybe el-Hamd, Mektebetu’l-Melik Fehd, Riyad 1421.
• İbn Hacer, Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-XIII, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1379.
• İbn Hacer, Nüzhetu’n-Nazar fî Tavzihi Nuhbeti’l-Fiker fî Mustalahi Ehli’l-Eser, Silsiletü’dDirâsât fi’l-Menhec, Riyad 1422/2001.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn, el-Muğnî I-XV, Dâru Âlemi’l-Kutub, Beyrut 1417/1997.
• İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, Sünen I-II, thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî, Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-Arabiyye 1345/1964.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem, Lisânu’l-Arab, Dâru Sâdır, Beyrut [t.y.].
• İbn Salâh, Usmân b. Abdurrahmân eş-Şehrezûrî, Ulûmu’l-Hadîs (Mukaddime), Dâru’l-Fikri’lMu’âsır, Beyrut 1406/1986.
• İbnu’l-Müneyyir, Nâsiruddîn, el-Mütevâri ‘ala Ebvâbi’l-Buhârî, thk. Alî Hasan Alî Abdulhamîd, el-Mektebu’l-İslâmî, Beyrut 1411/1990.
• İnbü’n-Neccâr, Takiyuddîn Muhammed b. Ahmed el-Futûhî, Şerhu Kevkebi’l-Munîr, Mektebetü’l-Übeykân, Riyad 1413/1993.
• İsnevî, Cemâleddîn Abdurrahîm b. El-Hasan, Nihâyetu’s-Sûl fî Şerhi Minhâci’l-Vusûl I-IV, Âlemu’l-Kutub, Kâhire 1343.
• Kândehlevî, Muhammed Zekeriyyâ b. Yahyâ, el-Ebvâb ve't-Terâcim li Sahîh’l-Buhârî I-VI, thk. Veliyyuddîn b. Takiyuddîn en-Nedvî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1433/2012.
• Kâsânî, Alaeddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd, Bedâi’u’s-Sanâi’ fî Tertîbi’ş-Şerâi’ I-X, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut 1424/2003.
• Keşmîrî, Muhammed Enver, Feydu’l-Bârî ‘alâ Sahîhi’l-Buhârî I-VI, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Kirmânî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî, el-Kevâkibu’d-Derârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî I-XXV, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1401/1981.
• Mubârekfûrî, Abdu’s-Selâm (Arapçaya trc. Abdu’l-Alîm b. Abdu’l-Azîm el-Bestevî, Sîretu’lİmâmi’l-Buhârî I-II, Dâru Âlemi’l-Fevâid, Mekke 1422. en-Nemle, Abdülkerîm b. Alî, el-Mühezzeb fî İlmi Usûli’l-Fıkhi’l-Mukâren, Mektebetü’r-Ruşd, Riyad 1420/1999.
• Nevevî, Ebu Zekeriyyâ Muhyuddîn b. Şeref, Mâ Temessu İleyhi Hâcetu’l-Kârî li Sahihi’lBuhârî, thk. Alî Hasan Alî Abdulhamîd, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut [t.y.].
• Râzî, Fahruddîn Muhammed b. ‘Umer b. El-Huseyn, el-Mahsûl fî İlmi’l-Usûl I-VI, thk. Tâhâ Câbir Feyyâd el-‘Ulvânî, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut [t.y.].
• Sevgili, Hamit, İmâm Buhârî’nin Fıkıh Anlayışı, Dicle Ünv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Diyarbakır 2015.
• Sezgin, M. Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Otto Yayınları, Ankara, 2012. Suyûtî, Abdurrahmân b. Ebî Bekr Celâluddîn, Tedrîbu’r-Râvî fî Şerhî Takrîbi’n-Nevevî, Dâru’lÂsime, Riyad 1424/2003.
• Sübkî, Tâceddin Abdulvehhâb b. Alî, el-İbhâc fî Şerhi’l-Minhâc I-III, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1416/1995.
• Sübkî, Cem’u’l-Cevâmi’, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1424/2003 Şa'bân, Zekiyuddîn, (Trc: İbrahim Kâfi Dönmez), İslâm Hukuk İlminin Esasları (Usûlü'l-fıkh), TDV, Ankara-2007.
• Şâtibî, Ebû İshâk, el-Muvâfakât fî Usûli’ş-Şerî’a, thk. Abdullâh Drâz ve Muhammed Abdullâh Drâz, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2009.
• Şirbînî, Şemsuddîn Muhammed b. El-Hatîb, Muğni’l- Muhtâc ilâ Ma’rifeti Ma’âni Elfâzi’lMinhâc I-IV, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1418/1997.
• Toksarı, Ali, “Sahîhu’l-Buhârî’nin Bâb Başlıklarının Özellikleri ve Değeri”, Büyük Türk-İslam Bilgini Buhâri -Uluslararası Sempozyum-, Kayseri 1996.
• Yiğit, Metin, İlk Dönem Hanefî Kaynaklarına Göre Ebû Hanife’nin Usûl Anlayışında Sünnet, İz Yayıncılık, İstanbul 2013. Zuhaylî, Vehbe, Usûlu’l-Fıkhî’l-İslâmî I-II, Dâru’l-Fikr, Dimeşk 1406/1986.