İbn Kuteybe’nin Kırâat İlminin Bazı Problemli Konularına Yaklaşımı

Yıl 2020, Cilt: 34 Sayı: 34, 228 - 254, 31.10.2020

Ali Temel

Öz

213/828 ila 276/889 tarihleri arasında yaşayan ve hayatının büyük bir bölümünü Bağdat’da geçiren Ebû Muhammed Abdullâh b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî (ö. 276/889), çok yönlü bir âlimdir. İbn Kuteybe gençlik yıllarında Mutezilî görüşlere sempati duymuştur. Fakat daha sonra, döneminde Ehl-i Sünnet’in sözcüsü haline gelmiş, duruşu ve faaliyetleriyle siyasi otoritenin teveccühünü kazanmıştır. Kur’ân hakkında ortaya atılan birtakım iddialara cevap vermek ve Kur’ân’la ilgili insanların zihinlerinde oluşan bazı problemleri çözmek maksadıyla onun tarafından yazılan Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân, ulûmu’l-Kur’ân için olduğu kadar kırâat ilmi için de önemli bir kaynaktır. Çünkü bu kitap kırâat ilmi hakkında önemli bilgiler içermekte ve bu ilme dair problemli konularda Müslümanların genel yaklaşımını yansıtmaktadır. Bu makale, İbn Kuteybe’nin sahabenin kıraatlerde ihtilafı, sahabe mushaflarında görülen farklılıklar, kıraat imamlarının kıraatlerde ihtilafı ve mushaf metninde gramatik hatalar olduğuna delalet eden rivayetler gibi kırâat ilminin bazı problemli meselelerine yaklaşımını ortaya koymaktadır.

Anahtar Kelimeler

İbn Kuteybe, kırâat, Te’vîlu Muşkili’l-Kur’ân

نهج ابن قتيبة لبعض المسائل المشكلة في علم القراءات

Öz

Ibn Qutaybah’s Approach to the Problematic Issues Related to the Variant Readings of the Qur’ān

Öz

Kaynakça

• Akaslan, Yaşar. “İbnü’l-Cezerî’nin ‘Yedi Harf’ Meselesi Üzerindeki Fikirler”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/2 (2018), 265-303.
• Apak, Adem. “Şuûbiyye”. DİA. 39/244-246. İstanbul: İSAM Yayınları, 2010.
• Apak, Adem. “Şuûbiyye Hareketinin Tarihî Arka Planı ve Tezâhürleri: Asabiyyeden Şuûbiyyeye”. İSTEM: İslâm San‘at, Tarih, Edebiyat ve Mûsikîsi Dergisi 6/12 (2008), 17-52.
• Arpa, Abdulmuttalip. “İbn Kuteybe’nin Belâgat İlminin Teşekkülüne Katkıları”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Ocak 2011), 29-54.
• Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed. Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahihi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Bennâ, Ahmed b. Muhammed. İthâfu fuzalâi’l-beşer bi’l-kırââti’l-erbe‘ate ‘aşer. Beyrut: ‘Âlemu’l-Kütüb, 2007.
• Birışık, Abdülhamit. “Oryantalistik Araştırmalarda Kıraat Olgusu”. Tarihten günümüze kıraat İlmi. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Birışık, Abdülhamit. “Te’vîlü Müşkili’l-Kur’ân”. DİA. 41/34-35. İstanbul: İSAM Yayınları, 2012.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Erkam, ts.
• Çetin, Abdurrahman. “Kur’an Kıraatlarına Yönelik Oryantalist Yaklaşımlar”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 2/3 (2002), 65-106.
• Çetin, Abdurrahman. Kur’ân-ı Kerim’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar: -Oryantalistlerin Görüşleri-. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. Câmi‘u’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Abdurrahîm et-Tarhûnî - Yahyâ Murâd. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2006.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. el-Mukni’ fî ma‘rifeti mersûmi mesâhifi ehli’l-emsâr. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 2011.
• Dânî, Ebû Amr Osmân b. Saîd. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2005.
• Demirci, Muhsin. Kur’an Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınları, 2010.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Fezâilü’l-Kur’ân. thk. Mervân el-Atiyye. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1999.
• Endelûsî, Ebû Hayyân Muhammed b. Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân. el-Bahru’l-muhît. 7 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2. Basım, 1990.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdullah. Me‘ani’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 2003.
• Gökkır, Bilal. “Batılı Müsteşriklerin Kur’an Vahyine ve Hz. Muhammed’in Peygamberliğine Bakışı”. Vahiy ve Peygamberlik. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Kur’an Araştırmaları Merkezi (KURAMER) Yayınları, 2018. Güler, İsmail. “İbn Kuteybe’nin Şiir Anlayışı ve Şaire Bakışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/1 (2011), 69-78.
• Hatîb, Abdullatîf. Mu‘cemü’l-kırâât. Dımaşk: Dâru Sa‘düddîn, 2009.
• İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Muhteseb fî tebyîni vücûhi şevâzzi’l-kırâât ve’l-îzâhi anhâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbn Hâleveyh. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân min kitâbi’l-Bedî’. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 2009.
• İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zamân. Beyrût: Dâru Sâder, ts.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe ed-Dîneverî. Te’vîlü müşkili’l-Kur’ân. thk. es-Seyyid Ahmed Sakr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
• İmam Mâlik, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes el-Asbahî. el-Muvattaʾ. nşr. Abdüvehhâb Abdüllatîf. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1382/1962.
• Kâdî, Abdulfettâh. el-Büdûru’z-zâhira fi’l-kırâati’l-‘aşri’l-mutevâtira min tarîkayi’ş-Şâtıbiyye ve’d-Dürrâ. thk. Ahmed İnâye. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 2005.
• Karaçam, İsmail. Kurân-ı Kerîm’in Nüzûlü ve Kırâati. M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV) Yayınları, 2012.
• Kastallânî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekir. Letâifü’l-işrâât li-fünûni’l-kırâât. Medine: Merkezü Dirâsâti’l-Kur’âniyye, 1434.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1996.
• Kutluer, İlhan. “İlhâd”. DİA. XXII/92-96. İstanbul: İSAM Yayınları, 2000.
• Makdisî, Ebû Şâme Şihâbüddin Abdurrahman b. İsmail b. İbrâhim. el-Mürşidü’l-vecîz ilâ ‘ulûmin tete‘allaku bi’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Ankara: TDV Yayınları, 1986.
• Mekkî, Ebû Muhammed Mekki b. Ebû Tâlib. el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât. thk. Farğalî Seyyid ‘Arbâvî. Beyrut: Kitâb Nâşirûn, 2011.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. İsmâîl İbnü’n-. İ‘râbu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Okumuş, Mesut. “Jeffery ve Kur’an Çalışmalarındaki Yeri”. Oryantalistlerin Gözüyle İslam : Goldziher, Jeffery, Guillaume, Hourani, Coulson, Watt, Hick, Monteil, Hoebink. ed. Ahmet Yücel. 76-134. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
• Öz, Mustafa. “Zındık”. 44/390-391. İstanbul: İSAM Yayınları, 2013.
• Suyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2006.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. Sünenü’t-Tirmizî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2011.
• Varol, Hüseyin. “İbnu Kuteybe ve Eserleri”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi - Atatürk Üniversitesi İslâmi İlimler Fakültesi Dergisi 6 (1986), 141-153.
• Varol, M. Bahaüddin. “İbn Kuteybe (v. 276/889) ve Tarihçiliği”. İslâmî İlimler Dergisi III/2, İslâm Tarihçiliği sayısı (2008), 185-204.
• Watt, W. Montgomery. Kur’an’a Giriş. çev. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
• Yazıcı, Hüseyin. “İbn Kuteybe”. DİA. 20/145-149. İstanbul: İSAM Yayınları, 1999.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim b. es-Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur’ân ve i’râbuhû. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2005.
• Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2007.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.