سُبُل دفع تضرر أهل الجاني في الفقه الإسلامي وقانون الجناية التركي

Yıl 2020, Cilt: 34 Sayı: 34, 103 - 135, 31.10.2020

Salih Kumaş , Meryem Manav

Öz

Arrangements to Eliminate the Victimization of Guilty’s Relatives in Islam and Turkish Laws

Öz

İslâm ve Türk Ceza Hukuku’nda Suçlu Yakınlarının Mağduriyetini Giderici Bazı Hükümler

Öz

Kriminolojiye dayalı klasik ceza hukukuna bir tepki olarak gelişen viktimoloji, daha ziyade, mağdura odaklanarak suçun sebebiyet verdiği zararları gidermeyi amaçlamaktadır. Bu yeni ilim dalı, suçtan dolaylı olarak etkilenen kişileri ifade etmek için “suçtan zarar gören” kavramını geliştirerek mağdur kavramının kapsamını genişletmiştir. Buna rağmen suçlu yakınlarını mağdur kapsamında değerlendirmemektedir. Çünkü suçlu yakınlarının mağduriyeti, suçluyu cezalandırma kapsamında değerlendirilmektedir. İslâm hukuku ise suç ve cezanın şahsiliği ilkesinden yola çıkarak suçlu yakınlarının yaşayacağı mağduriyetlerin de önüne geçmeyi amaçlamış ve bu bağlamda bazı hükümler koymuştur. Son yıllarda öne çıkan onarıcı adalet kavramının dayandığı mantıkla da örtüşen bu hükümler, suçlu yakınlarının mağduriyetini minimuma indirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçla bazı özel düzenlemeler yapılması, cezanın geciktirilmesi, sulh, arabuluculuk ve tahkim yöntemlerinin kullanılması, tövbe ve af yoluyla cezanın düşürülmesi, mahkûmlara mahrem hak ve sosyal imkânlar sunulması bunlardan bazılarıdır.

Anahtar Kelimeler

Suçlu Yakını, Mağduriyet, İslam Ceza Hukuku, Viktimoloji, Türk Ceza Hukuku

Kaynakça

• Abdülhamid, Muhyiddîn. el-Ahvâlu'ş-Şahsiyye fi'ş-Şerîati'l-İslâmiyye. Mısır: Mektebetu's-Saâde,1958.
• Acar, H. İbrahim. İslam Aile Hukuku. İstanbul: Ensar Yayınları, 2018.
• Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdullah Ahmed b. Muhammed Eş-Şeybani. Müsnedü'l-İmam Ahmed bin Hanbel. thk. Ahmet Muhammed Şakir. 8 cilt. Kahire: Darü'l Hadis, 1995.
• Akçay, Püren. “Onarıcı Adalet Modeli Çerçevesinde Uzlaştırma ve Çocuk Mahkemelerinde Uygulanması”. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi 9 (2011).
• Apaydın, Hacı Yunus. “Fıkıh Üretiminde Meşruiyet Ölçütü: Ekol Sistematiği”. Uluslararası Rahmet ve Çatışma Bağlamında İslam Mezhepleri Sempozyumu Bildirileri. ed. Halit Çalış vd. 87-95. Karaman: İslami İlimler Derneği Yayınları, 2017.
• Artar, Feray. “Mahkûmiyetin Mahrum Çocukları Ceza İnfaz Kurumlarında Anneleriyle Yaşayan Çocukların Yaşam Şartları ve İhtiyaçları”. Uluslararası Çocuk İhtiyaçları Sempozyumu Bildiriler Kitabı. ed. Dolunay Şenol vd. 154-164.Ankara: Mutlu Çocuklar Derneği Yayınları, 2012.
• Atar, Fahrettin. “Sulh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/481-485. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Avcı, Mustafa. “Suç Mağdurlarına Tazminat Ödenmesi Anlayışının Tarihi Gelişimi”. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 24/1 (2016), 7-36.
• Bilgiç, Şükrü. Hapsedilme, İyileştirme ve Yeniden Suç İşleme. Ankara: Vadi Yayınları, 2012.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukuku İslamiyye ve Istılahat-ı Fıkhiyye Kamusu. 8 cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ty.
• Boynukalın, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-şerî’a”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/423-426. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiu’l-Müsnedü’ṣ-Şaḥîḥu’l-Muḫtasar. thk. Muhammed Zuhayr b. Nâsır. 9 cilt. by., Dârü Tûku’n-necât, 1422h.
• Çınar, Fatih. “Ceza İnfaz Kurumlarında Din Eğitimi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/29 (2016), 131-149.
• Çınar, Mahmut. “Zarûrât-ı Dîniyye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/138. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Demir, Bayram. “İslam Ceza Hukukunda Aile İçi Hırsızlık”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 341-365.
• Demirbaş, Timur. Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayınları, 7. Basım, 2011.
• Dinler, Veysel. “Mağduriyet Kavramına Çok Yönlü Yaklaşım”. Suç Mağdurları. ed. H. İbrahim Bahar. 49-71. Ankara: Adalet Yayınevi, 2006.
• Doğan, Fatma Karakaş. “Suçtan Doğan Mağduriyetin Devlet Tarafından Giderilmesi ve Suç Mağdurlarına Yardım”. TBB Dergisi 95 (2011), 197- 234.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “Nesep”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/573-575. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Dursun, Selman - Akıncı, Füsun Sokullu. Viktimoloji (Mağdurbilim). İstanbul: Beta Yayınları, 3.basım, 2016.
• Düvenci, Nurdan. Hakları Açısından Şiddet Mağduru Kadının Korunması. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Necâh el-Kurtubî el-Ümevî. Sünen-i Ebu Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. 4 cilt. Beyrut: el-Mektebetü’l Asriyyeti Sayda, ty.
• Ebû Hamide, Abdülhâfız Yusuf Ulyân. “Hükümlünün “Mahrem Görüşme” Hakkı - İslam Hukuku ve Ürdün Kanunu Arasında Mukayeseli Bir İnceleme”. çev. Mustafa Hayta - Ömer Korkmaz. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37 (2014), 207- 232.
• Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim el-Ensarî. Kitâbu’l-Haraç. thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d, Sa’d Hasan Muhammed. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’tTurâs, ty.
• El-Cezîrî, Abdurrahman. Kitabu'l-Fıkh Ale'l-Mezâhibi'l-Erba'a. 5 cilt. Kahire: Dâru'l fikri'l Arabî, 1971.
• El-Gazzi, Muhammed Bin Kasım. İbnu Kasım Şerhi Şafii Fıkhı. çev. Mithat Acat. İstanbul: Nida Yayıncılık, 2011.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin Yayınevi, 23. Basım, 2019.
• Günay, Mehmet. “İslâm Hukuk Doktrininde Hapis Müessesesi ve Mahpuslara Yapılacak Muamele”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2000), 35-62.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz ed-Dımaşkî, Reddü’l-Muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr, (Beyrut: Dâr-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts), 3/154.
• İbn Âşur, Muhammed Tahir. Makâsıdu'ş-Şerîati'l-İslâmiyye. 3 cilt. Katar: Vizâratü'l-Evkâfi ve'ş-Şüûni'l İslâmiyye, 2004.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd Mâce el- Kazvînî. Sünen İbn Mace, thk. Muhamed Fuad Abdülbâki. 2 cilt. ( by., Daru İhyai Kütübil-Arabiyye, ty.
• İbn Manzur, Ebu’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el- Ensârî. Lisânü’l Arab. 15 cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ty.
• İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed. Bidâyetü’l Müctehid ve Nihâyetü’l Muktesid (Mezhepler Arası Mukayeseli İslâm Hukuku). çev. Ahmed Meylânî, thc. Vecdi Akyüz. 3 cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb (Havass-ı Refia) Mahkemesi 74 Numaralı Sicil (1072-1073/1661-1662). haz. Hüseyin Kılıç vd. İstanbul: İsam Yayınları, 2011. http://www.kadisicilleri.org/yayin.php.
• Kartopu, Saffet – Dağcı, Abdullah. “Tarihsel Süreçte Ensest Yasakları ve Dinî Emirler: Mahremiyetin Psiko-Antropolojik Kökenleri Üzerine Bir Değerlendirme”. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 3 (2015), 141- 160.
• Kâsânî, Alâuddîn Ebû Bekir b. Mes’ûd. Bedâiu’s Sanâi’ fi Tertîbi’ş- Şerâi’. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmet Abdulmevcût. 10 cilt. Beyrut: Daru’l- Kütütbi’l- İlmiyye, 1997.
• Koçak, Muhsin. “Gurre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/211-212. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b.Muhammed. el-Ahkamu’s-Sultaniyye ve’l-Velayetü’d-Diniyye. Beyrut: yy., 1990.
• Önder, Ayhan. Ceza Hukuku Dersleri. İstanbul: Filiz Kitapevi, 1992.
• Özdemir, Merve. “Osmanlı Fetvalarında Iskât-ı Cenînin (Cenin Düşürmenin) Cezai Sonuçları., Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 9/46 (2016), 956- 965.
• Özkorkut, Nevin Ünal. “İslam Ceza Hukukunda Kadın”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 56/2 (2007), 85- 86.
• Özkorkut, Nevin Ünal. “İslam Hukukunda ve Osmanlı Uygulamasında Koca Şiddetine Karşı Kadının Başvurabileceği Hukuk Yolları”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 65 (2016), 231-247.
• Pehlivan, Nuray. Hapiste Çocuk. https://hapistecocuk.wordpress.com/2019/02/14/7-aylik-bebekler-anneleriyle-hapishanede-tutuluyor/. (Erişim 9 Temmuz 2019).
• Polat, Ahmet - Gül, Serdar Kemal. “Kriminoloji Araştırmalarında Mağdur Anketlerinin Yeri ve Önemi”. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi 7/1 (2010), 1290- 1310.
• Sahnûn, Saîd et-Tennûhî. el-Müdevvenetü’l-Kübrâ. 4 cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1415.
• Serahsî, Şemsü’l-Eimme Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mebsût. 30 cilt. Beyrut: Daru'l-Marife, 1993.
• Soytürk, Selma. Hükümlü ve Tutukluların Sosyal Hizmet Gereksinimlerinin Değerlendirilmesi: Karaman M Tipi Kapalı-Açık Cezaevi Örneği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Sulhi Dönmezer - Erman Sahir. Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku. 2 cilt. İstanbul: Beta Basım Yayım, 1997.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Asl, thk. Muhammed Boynukalın. 12 cilt. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2012.
• Tanrıver, Süha. “Hukuk Uyuşmazlıkları Bağlamında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları ve Özellikle Arabuluculuk”. Türkiye Barolar Birliği Dergisi 64 (2006), 151-177.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed İsa, Sünenu’t-Tirmizî, thk. Ahmed Muhammed Şakir - Muhammed Fuad Abdulbakî. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ty.
• Tokdemir, Sercan. “Ceza Adaleti Sistemine Yeni Bir Yaklaşım: Tamamlayıcı Bir Sistem Olarak “Onarıcı Adalet” Mekanizması”. Erzurum Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 21/ 1 (2017), 75-114.
• Toroslu, Nevzat. Ceza Hukuku Genel Kısım. Ankara: Savaş Kitabevi, 2009.
• Turanlı, Asiye Merve. Ceza Hukukunda Mağdur ve Mağdurun Korunması. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Türcan, Talip - Aktaş, Osman F. “İslâm Ceza Hukukunda Üstsoyun Altsoya Karşı İşlediği Kasten Öldürme Suçu ve Cezası”. Süleyman Demirel Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1/2 (2011), 11-26.
• Ûdeh, Abdülkadir. et-Teşrî’u’l-Cinâiyyi’l- İslâmî Mukârenen bi’l-Kanûni’l-Vad’î. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l- Kâtibi’l-Arabî, ty.
• Uslu, Ferhat. “Çağdaş Ceza Adaleti İçinde Mağdur”. Ankara Barosu Dergisi 4 (2013), 242-260.
• Uyanık, Memet Zeki. “Batı ve Doğu Kültüründe Hapishane”. Mîzanü’l-Hak İslamî İlimler Dergisi 4 (2017), 87- 134.
• Uyanık, Memet Zeki. İslâm Hukukunda Mahkûmun Hakları ve Mahkûma Yapılacak Muamele. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (2006), 331-391.
• Üstün, Ayhan Sefer. “Türkiye Büyük Millet Meclisi İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu”. Mağdur Hakları İnceleme Raporu. 23-26. Ankara: Deniz Ofset Matbaacılık, 2014.
• Yalçın, Alper. Türkiye’de Çocuk Mahpus Olmak. ed. Mustafa Eren. İstanbul: TCPS Kitaplığı-7, 2016.
• Yıldırım, Adem. “Mağdur Haklarına Yönelik Kurumsal Yapılar (Sulh ve Uzlaştırma)”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 23 (2014), 251-270.
• Yılmaz, İbrahim. “İslâm Aile Hukukunda DNA Parmak İzi Testi ile Nesebin Sübûtu”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 63-112.
• Yiğit, Yaşar. İslâm Ceza Hukuku’nda Af ve Pişmanlığın (Tövbe) Cezalara Etkisi. Ankara: DİB Yayınları, 1971.
• Zuhayli, Vehbe. el- Fıkhu’l-İslâmî ve Edilletuhu. 10 cilt. Dımeşk, Darü'l-Fikr, ty.