Nebevî Kaynaklar Çerçevesinde Depreme Mânevî Hazırlık

Yıl 2022, Cilt: 38 Sayı: 38, 31 - 54, 01.10.2022

Ahmet Tahir Dayhan

https://doi.org/10.56361/usul.1135655

Öz

“Afet ve acil durum yönetimi” kavramı, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in “Tedbir gibi akıl yok!” uyarısının yanına konulduğunda daha anlamlı hale gelmektedir. Bununla birlikte; deprem öncesinde alınması gereken “mânevî tedbirlerin” neler olabileceği sorusuna cevap aramamız gerekmektedir. “Deveni bağlayıp öyle tevekkül et” hadisinin ikinci kısmı olan tevekkül, “maddî tedbir”le çelişmediği gibi, insanları depremin ürpertici tarafıyla yüzleşmeye mânen ve rûhen hazırlama görevini de ifa etmektedir. Araştırmamızda, İslâm tarihinin arşivci âlim ve muhaddislerinden Celâlüddîn es-Süyûtî (ö. 911/1505)’nin, deprem üzerine özel olarak te’lif ettiği ve 20 küsur kaynağa atıfla hicrî 94 ilâ 905 (713-1500) tarihleri arasında yaşanan 113 depremi kayda geçirdiği Keşfü’s-Salsale an Vasfi’z-Zelzele adlı eserinden alıntılar yapılmış; Şâfiî, İbn Ebî Şeybe, İbn Ebi’d-Dünyâ, Ebû Nuaym ve Beyhakî gibi muhaddislerin kitaplarından ve bazı fıkıh kaynaklarından hareketle Hz. Peygamber’in hadisleri, Hz. Ali, İbn Abbâs, İbn Mes’ûd gibi sahâbîlerin sözleri, Ömer b. Abdilaziz ve Hz. Ali’nin torunu Ali b. Hüseyn gibi alimlerin tavsiyeleri aktarılmış; deprem öncesinde, sırasında ve sonrasında yapılması gereken oruç, sadaka, dua, tövbe, tesbîh, tekbîr, salavât ve namaz (salâtü’l-âyât) gibi ibadetlere yer verilmiştir. Depremden en az zararla kurtulmak için alınacak maddî tedbirlerin dînî bir zorunluluk olduğuna ve depremi “tedbirsiz bir tevekkülle” karşılamanın sakıncasına ayrıca temas edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Doğal Afet, Deprem, Deprem namazı, Süyûtî, Keşfü’s-Salsale.

التدابير المعنوية للزلازل في إطار المصادر النبوية

Öz

يكتسب مفهوم "إدارة الكوارث والطوارئ" معنى إضافياً عند وضعه بجانب التحذير النبوي: "لا عقل كالتدبير!". ومع ذلك نحن بحاجة إلى البحث عن إجابة لسؤال "ما هي التدابير المعنوية؟" التي يجب اتخاذها قبل وقوع الزلزال. إن التوكل الذي هو الشق الثاني من حديث: "اعْقِلْهَا وَتَوَكَّلْ" كما أنه لا يتعارض مع التدبير المادي، فإنه كذلك يؤدي مهمة تهيئة الناس معنوياً وروحياً لمواجهة الجانب الـمُرْعِب من الزلزال. وفي بحثنا هذا، قد تمت اقتباسات مهمة من كتاب السيوطي (ت. 911/1505) الذي هو أحد المحدِّثين البارزين والعلماء الـمُؤَرْشِفِين في التاريخ الإسلامي، المسمى بـــ "كشف الصَّلْصَلَة عن وصف الزَّلْزَلَة" المكتوب على الزلزلة خاصة والذي سجل فيه حوالي 113 زلزالاً حدثت بين (94-905 هـ) مستنداً على ما يقارب من 20 مصدراً؛ وتم أيضاً نقل الأحاديث النبوية من كتب علماء الحديث مثل الإمام الشافعي وابن أبي شيبة وابن أبي الدنيا وأبي نعيم والبيهقي ومن المصادر الفقهية وأقوال الصحابة مثل علي وابن عباس وابن مسعود وتوصيات العلماء مثل عمر بن عبد العزيز و علي بن الحسين بن علي (رضي الله عنهم أجمعين). وذكرنا في البحث عن الصوم والصدقة والدعاء والتوبة والتسبيح والتكبير والصلاة على النبي وصلاة الآيات (عند وقوع الآيات العظيمة مثل الكسوف والخسوف والزلزلة) وما إلى ذلك من العبادات التي يجب أداؤها قبل الزلزال وأثناءه وبعده.

Anahtar Kelimeler

الكوارث الطبيعية, زلزال, صلاة الزلزال, السيوطي, كشف الصلصلة

The Spiritual Preparation Against Earthquake in The Framework of Prophetic Sources

Öz

The concept of “disaster and emergency management” gains a further meaning when placed beside the Prophetic warning: “There is no wisdom like precaution!”. Yet it is important to search for the answer of the question what could be the spiritual precaution in the context of “stance and glance of a believer” against fatal cataclysm like earthquake. The second part of the hadith: “Tie your camel and trust (in Allah)” i.e. “reliance” does not contradict with physical precaution, rather prepares people spiritually and inwardly in the face of the terrifying aspect of earthquake. In this research, through citations from the book Kashf al-Salsalah an Wasf al-Zalzalah written on seism, recording around 113 temblors occurred between (94-905 AH/713-1500 CE) giving reference to nearly 20 sources by al-Suyuti (d. 911/1505) one of the prominent muhaddiths and archivist scholars of Islamic history; some prophetic hadiths and words of companions/followers are transmitted, different acts of worship like prayer, fasting, charity, repentance, tasbih, takbir, salutation etc. that must be performed during and after the quake are mentioned.

Anahtar Kelimeler

Natural Disaster, Earthquake, Al-Suyuti, Salat al-Aayaat, Kashf al-Salsalah

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, el-Müsned, Tunus-İstanbul 1992.
• Belhî, Ebû Zeyd Ahmed b. Sehl, el-Bed’ ve’t-Târîh, Beyrut 1997.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali, es-Sünenü’l-Kübrâ, Mekke 1994.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Huseyn b. Ali, Şuabü’l-Îmân, Beyrut 1990.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail, el-Câmiu’s-Sahîh, Tunus-İstanbul 1992.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân, es-Sünen, Tunus-İstanbul 1992.
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş’as es-Sicistânî, es-Sünen, Tunus-İstanbul 1992.
• Ebû Ya’lâ, Ahmed b. Ali b. el-Müsennâ el-Mevsılî, el-Müsned, Dımeşk-Beyrut 1984.
• Ebu’ş-Şeyh, Ebû Muhammed Abdullah el-Asbahânî, Kitâbü’l-Azame, Riyad 1988.
• el-Mevsûatü’l-Fıkhiyye, Kuveyt - Vizâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, Mısır 1990-1993.
• Hâkim, Ebû Abdillah Muhammed b. Abdillah en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn, Beyrut 1990.
• İbn Ebi’d-Dünyâ, Kitâbü’l-Ukûbât (el-Ukûbâtü’l-İlâhiyye li’l-Efrâdi ve’l-Cemâât), Beyrut 1996.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed el-Kûfî, el-Musannef fi’l-Ehâdîsi ve’l-Âsâr, Riyad 1988.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî es-Sicistânî, es-Sahîh (Sahîhu’bni Hibbân bi Tertîbi’bni Belbân), Beyrut 1993.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid es-Sivâsî, Fethu’l-Kadîr (Şerhu’l-Hidâye), Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî, es-Sünen, Tunus-İstanbul 1992.
• Küçükcan, Talip – Köse, Ali, Doğal Âfetler ve Din: Marmara Depremi Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir İnceleme, İstanbul 2000.
• Mecelle-i Umûr-ı Belediyye (1922), İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başk. Yay. no. 21, İstanbul 1995.
• Müslim, Ebu’l-Huseyn (Müslim) b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî en-Nîsâbûrî, es-Sahîh, Tunus-İstanbul 1992.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb el-Horasânî, es-Sünen, Tunus-İstanbul 1992.
• Okumuş, Ejder, Tabii Afetler, Din ve Toplum: Marmara Depremi Örneği, İslâmî Araştırmalar Dergisi, cilt. 15, sayı. 3, 2002.
• San’ânî, Ebû İbrahim Muhammed b. İsmail el-Emîr, Sübülü’s-Selâm Şerhu Bülûği’l-Merâm, Beyrut 1960.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr el-Hudayrî, Keşfü’s-Salsale an Vasfi’z-Zelzele, Beyrut 1987.
• Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdrîs, Kitâbü’l-Ümm, Beyrut 1973.
• Şeyh Âyiş Muhammed, Minahu’l-Celîl Şerhu Muhtasari Halîl, Dâru’l-Fikr, Beyrut, ts.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsim Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemü’l-Evsat, Kahire 1995.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsim Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, el-Mu’cemü’l-Kebîr, Riyad 1994.
• Taberânî, Ebu’l-Kâsim Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb, Kitâbü’d-Duâ, Beyrut 1993.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Câmiu’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, Kahire 2001.
• Tayâlisî, Ebû Dâvud Süleyman b. Dâvud el-Fârisî el-Basrî, el-Müsned, Dâru’l-Ma’rife Beyrut, ts.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevra, es-Sünen, Tunus-İstanbul 1992.